Tại phiên họp Ủy ban thường vụ Quốc hội cuối tháng 3 vừa qua, Chính phủ đã có tờ trình xin lùi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai đến sau năm 2020. Vậy là một lần nữa, đạo luật quan trọng này lại trễ hẹn.
 |
| Cần may lại chiếc áo pháp lý cho đất đai. Ảnh minh họa. |
Sức nóng từ đất
Mặc dù chính sách, pháp luật về đất đai ngày càng được hoàn thiện, quyền sử dụng đất được mở rộng, thị trường bất động sản được hình thành, nhưng quản lý nhà nước về đất đai vẫn còn nhiều hạn chế. Quy hoạch sử dụng đất, định giá đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng, hỗ trợ và tái định cư còn nhiều vướng mắc. Trong nhiều trường hợp, lợi ích của người dân bị thu hồi đất và lợi ích của Nhà nước chưa được bảo đảm.
Quyền sử dụng đất không chỉ được mua bán kèm theo các loại bất động sản như nhà, công trình kiến trúc mà nó còn được sang nhượng một cách riêng lẻ dưới dạng các giao dịch dân sự. Hoạt động mua bán này đang diễn ra theo cơ chế thị trường, nhưng đồng thời nó cũng bị chi phối bởi “quan hệ hành chính” phi thị trường.
Thực tế vẫn đang tồn tại “chế độ hai giá đất” chênh lệch nhau nhiều lần là giá do Nhà nước quy định và giá thị trường. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tiêu cực, khiếu kiện đất đai trong thu hồi đất, đền bù giải tỏa. Việc lập các thủ tục pháp lý như công chứng, trước bạ sang tên, đăng ký quyền sử hữu nhà, quyền sử dụng đất cho các giao dịch mua bán, chuyển nhượng đất đai còn nhiều khe hở, tạo vỏ bọc cho các giao dịch “ngầm” như hạ giá nhà đất được mua bán để né thuế, gây thất thu ngân sách hay “găm” thủ tục chuyển nhượng, trước bạ sang tên để tiếp tục mua bán sang tay cũng nhằm trốn thuế.
Tình trạng đất “nóng sốt” hay “đóng băng” cứ lặp đi lặp lại, sau đó giá bị đẩy lên cao, tăng ảo nhiều lần hoặc đất công được giao cho tư nhân thuê giá bèo, thiệt hại nguồn thu ngân sách. Các sai phạm trong quản lý đất đai, tranh chấp, khiếu kiện kéo dài, diễn ra ở nhiều cấp tạo ra các điểm nóng. Việc lấp các “khoảng trống pháp lý”, giải phóng năng lực đất đai, lập lại trật tự và phòng ngừa sai phạm đang là đòi hỏi bức xúc cửa dư luận xã hội và quần chúng nhân dân. Nhưng vấn đề đặt ra là nên sửa đổi, bổ sung để “vá lại lỗ hỏng” hay cần “may lại chiếc áo pháp lý cho đất đai” còn đang bỏ ngỏ!
May lại chiếc áo chật?
Tại phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội cuối tháng 3 mới đây, Chính phủ có Tờ trình xin lùi tiến độ ban hành Luật Đất đai sửa đổi này đến sau năm 2020. Lý do là còn một số vấn đề phức tạp, cần thêm thời gian để nghiên cứu, chuẩn bị kỹ hơn như quy hoạch sử dụng đất, thu hồi đất, công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, tranh chấp, khiếu nại, tố cáo, tích tụ đất đai, người nước ngoài mua nhà ở gắn liền với đất, căn hộ khách sạn, căn hộ văn phòng, đất cơ sở tôn giáo…
Điều đầu tiên phải khẳng định là hệ thống pháp luật về đất đai đã góp phần quan trọng phát triển kinh tế - xã hội, nhưng bản thân nó cũng đang tồn tại nhiều bất cập trở thành rào cản. Luật Đất đai năm 2013 tính đến nay tuy đã “sống” được 5 năm. Nhưng cũng cần xác định những vấn đề gì bức xúc nhất phải sửa đổi và sửa đổi như thế nào để đảm bảo yêu cầu, tránh tình trạng chắp vá. Luật mới phải giải quyết được những vấn đề nóng của thực tiễn đang bày ra. Vì vậy, phải đặt ra yêu cầu đổi mới tư duy làm luật, chứ không phải là vấn đề kỹ thuật lập pháp, phải đưa được hơi thở cuộc sống, những bức xúc từ đất đai, trước khi đặt ra yêu cầu đưa Luật Đất đai vào cuộc sống.
Trước tiên, việc sửa luật cần phải đáp ứng yêu cầu giải phóng năng lực kinh tế cho đất đai. Thứ hai là góp phần giải tỏa các vấn đề xã hội như khiếu kiện, tham nhũng có nguồn gốc từ bất cập của chế độ pháp lý và quản lý đất đai. Hơn 70% vụ khiếu kiện gay gắt, kéo dài, bức xúc và phần lớn các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực nhà đất là một chỉ dấu đáng quan tâm. Thứ ba, cần đặt nó trong yêu cầu cải cách bộ máy quản lý đất đai theo hướng “Nhà nước kiến tạo, bộ máy phục vụ” thay cho quản lý bằng mệnh lệnh hành chính.
Như vậy, yêu cầu cải cách thể chế, kinh tế và quản lý xã hội đều mang tính bức xúc. Cần phải có sự thay đổi về tư duy trong việc tiếp cận và giải quyết các vấn đề liên quan đến tài nguyên đất. Nếu như chỉ đặt vấn đề sửa đổi một số điều của Luật Đất đai thì chưa đạt yêu cầu mà cần ban hành Luật Đất đai trên cơ sở kế thừa và phát huy, đặt ra yêu cầu mới trong thay đổi tư duy. Đâu là những vấn đề then chốt?
Đất đai cần được nhìn nhận dưới hai góc độ quan trọng. Là một loại tài sản thể hiện chủ quyền quốc gia, bất khả xâm phạm với chế độ pháp lý cần được bảo vệ nghiêm ngặt phục vụ yêu cầu quốc phòng an ninh. Mặt khác, đất đai cần một “chiếc áo pháp lý đủ rộng” để phát huy vai trò của loại tài nguyên đặc biệt. Quyền sử dụng đất - một loại tài sản thuộc quyền sở hữu của công dân cần được bảo vệ và đưa vào các giao dịch kinh tế - dân sự để phát huy giá trị kinh tế của nó.
Tích tụ đất đai cho sản xuất hàng hóa lớn vẫn đang bị vướng điểm nghẽn hạn điền. Nhưng ngoài hạn điền, phải xem xét lại chế độ quản lý, khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên đất đai. Trong đó có yêu cầu đổi mới quy hoạch sử dụng đất theo hướng tiếp cận “không gian hợp lý và tích hợp hiệu quả” cao nhất. Luật Quy hoạch cần hòa nhịp đồng điệu với Luật Đất đai sửa đổi. Vấn đề đất đai được tích hợp trong các quy hoạch khác theo luật mới như thế nào?, đặc biệt là quy hoạch vùng, tiếp cận theo vùng và tiếp cận trên cơ sở điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và yêu cầu của phát triển.
Nếu chỉ đặt vấn đề tăng hạn điền lên 10 hay 20 lần hiện nay, thì rõ ràng đó vẫn là tư duy về số lượng, trong nỗi lo sợ “mất hạn điền, sinh hệ lụy”. Tất nhiên, cần có luận cứ khoa học và thực tiễn đầy đủ. Thực tiễn cho thấy, đã có người tích tụ 500 ha đất, gấp 1.000 lần so với mức bình quân sử dụng đất của nông hộ hiện nay chỉ 0,5 ha/hộ. Nhưng đó không phải là tài sản lớn khi mà những ông chủ trên sàn chứng khoán, kinh doanh bất động sản hiện đang sở hữu khối tài sản lớn hơn nhiều đang được khuyến khích, trong khi tích tụ đất đai bị vướng trần hạn điền. Duy trì hạn điền trong nông nghiệp, giới hạn số đất đai người nông dân hay nhà đầu tư được phép sử dụng đang mâu thuẫn với chủ trương khuyến khích thu hút đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn.
Khi bỏ hạn điền, liệu có hình thành tầng lớp địa chủ mới hay không? Để ngăn chặn tình trạng một số người lợi dụng tích tụ đất đai để chiếm hữu đất, không trực tiếp canh tác mà “phát canh, thu tô”, thì Nhà nước hoàn toàn có thể sử dụng công cụ pháp luật để ngăn chặn. Phải có giải pháp kèm theo chính sách này để không xảy ra tình trạng địa chủ mà nhiều ý kiến lo ngại. Nhà nước hoàn toàn có thể sử dụng chính sách và công cụ thuế để điều tiết. Nếu ai nắm giữ đất đai quá 2 năm không canh tác thì bị đánh thuế nặng thẳng vào đất vì không ai đi thu gom đất để chịu lỗ.
Bên cạnh đó phải hỗ trợ và thúc đẩy quá trình doanh nhân hóa nông dân. Người dân dù muốn hay không vẫn đang dịch chuyển từ khu vực nông thôn ra thành thị, từ khu vực nông nghiệp sang phi nông nghiệp. Phải chấp nhận tình trạng một bộ phận nông dân, dân cư nông thôn chuyển dịch mà sự chuyển dịch đó tốt. Cứ bám nông thôn, cứ gắn nông nghiệp với đất đai xưa cũ bằng mọi giá, thì nông dân khó mà làm giàu được.
Để may lại chiếc áo pháp lý cho đất đai đã quá chật, thì điều quan trọng là không phụ thuộc một người hay một nhóm ý kiến nào mà cần tổng hợp, có kênh để thu thập có ý kiến sâu sắc, đặc biệt là những người lăn lộn là nhà đầu tư, doanh nghiệp và giới học thuật. Việc hoãn lại dự luật này theo đề nghị của Chính phủ là cần khi còn những vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu, nhưng rất cần phát động rộng rãi những hoạt động đóng góp, các nghiên cứu chuyên sâu, tập hợp ý kiến không chỉ người dân nói chung mà là giới nghiên cứu học thuật, doanh nghiệp, nhà đầu tư, kể cả những đề án, dự án thí điểm. Cần tham vấn ý kiến người dân, doanh nghiệp, nhà đầu tư và các chuyên gia cho vấn đề quan trọng này, kể cả ý kiến trái chiều để có phương án lựa chọn tối ưu nhất. Và điều quan trọng là cần xác định rõ ràng việc “vá hay phải may lại chiếc áo pháp lý mới cho đất đai”.
