Sáng 14/5: Quốc hội thảo luận về sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 2013

Chất vấn là cơ chế hiệu quả để đại biểu HĐND trao đổi trực tiếp

Sáng 14/5, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (lần thứ nhất) và dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi).

Thảo luận về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, các đại biểu cơ bản thống nhất với phạm vi, nội dung trong Tờ trình của Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013.

Một trong những nội dung được nhiều đại biểu quan tâm, cho ý kiến là đề nghị sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp năm 2013 theo hướng không quy định Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND thuộc phạm vi đối tượng trả lời chất vấn của đại biểu HĐND.

Góp ý về vấn đề này, Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (Đoàn TP Đà Nẵng) nhấn mạnh, theo giải thích của Ban soạn thảo, có hai lý do để bỏ quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND.

Lý do thứ nhất là, sắp tới, theo chủ trương của Đảng về kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp huyện, sẽ không tổ chức TAND và VKSND cấp huyện mà thay thế bằng các TAND, VKSND khu vực không gắn với ĐVHC cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn.

Lý do thứ hai là, tuy Hiến pháp không quy định thẩm quyền chất vấn, HĐND vẫn thực hiện được thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương (bao gồm giám sát hoạt động của TAND, VKSND và các cơ quan nhà nước khác trên địa bàn) và HĐND vẫn có quyền kiến nghị với các cơ quan, tổ chức hữu quan.

Khẳng định không đồng tình với cả 2 lý do trên, Đại biểu chỉ ra rằng, trong đổi mới cơ cấu sắp tới, bên cạnh TAND, VKSND khu vực, vẫn còn TAND, VKSND cấp tỉnh nên khó thuyết phục đại biểu HĐND cấp tỉnh và cử tri của họ vì sao họ không còn được quyền chất vấn người đứng đầu 2 cơ quan này như Hiến pháp năm 2013 quy định.

Còn TAND, VKSND khu vực tuy không gắn với ĐVHC cụ thể nhưng những cơ quan đó vẫn khởi tố, truy tố, xét xử công dân của những ĐVHC cụ thể mà đại biểu HĐNĐ là đại diện.

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thuý phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn

“Không lẽ TAND, VKSND khu vực sẽ là những cơ quan tư pháp duy nhất ở nước ta nằm ngoài sự giám sát bằng hình thức chất vấn của đại biểu HĐND? Nếu vậy thì dân bị oan sai sẽ nhờ cậy ai chất vấn để bảo vệ quyền lợi của họ? Và nếu vậy, trước khi thông qua mô hình TAND, VKSND khu vực, đề nghị Quốc hội xem xét kĩ về việc thực hiện giám sát đối với các cơ quan này”, Đại biểu nói.

Vẫn theo Đại biểu, lý do thứ 2 mâu thuẫn với lý do thứ nhất, “Nếu đã cho rằng TAND, VKSND khu vực không gắn với ĐVHC cụ thể nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn thì thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật của HĐND đối với những cơ quan tư pháp đó ở mức nào? Phải chăng thẩm quyền ấy chỉ ngang với thẩm quyền giám sát đối với các doanh nghiệp trung ương đóng trên địa bàn?”, Đại biểu lập luận.

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy cũng cho rằng, điều đáng quan ngại nhất là lập luận trên đã đánh đồng các hình thức giám sát khác nhau, trong khi chúng có ý nghĩa, vai trò và hiệu lực pháp lý rất khác nhau.

Đại biểu chỉ rõ, giám sát việc tuân thủ Hiến pháp, pháp luật và quyền kiến nghị hoàn toàn không thể thay thế cho quyền chất vấn - vốn là hình thức giám sát trực tiếp, công khai, buộc người bị chất vấn phải trả lời trực tiếp và chịu trách nhiệm về lời trả lời của mình.

Không có quyền chất vấn, đại biểu HĐND sẽ khó có thể yêu cầu Chánh án hoặc Viện trưởng ra trước kỳ họp HĐND để trả lời cụ thể từng vấn đề, đối thoại công khai với đại biểu và cử tri.

“Trong điều kiện hiện nay, chất vấn là cơ chế hiệu quả để đại biểu HĐND và rộng hơn là cử tri, Nhân dân địa phương yêu cầu thông tin, trao đổi trực tiếp với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND. Do đó, nhận định rằng “HĐND vẫn giám sát được” là chưa phản ánh đúng thực tiễn hoạt động giám sát”, Đại biểu nói.

Theo Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy, việc Hiến pháp không còn quy định thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng VKSND rõ ràng là đi ngược lại với Nghị quyết số 27-NQ/TW về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.

Nghị quyết đòi hỏi: “Kết hợp chặt chẽ, hiệu quả các cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực nhà nước của Ðảng, Nhà nước và Nhân dân; thực hiện đầy đủ nguyên tắc tập trung dân chủ, trách nhiệm giải trình, công khai, minh bạch trong từng cơ quan nhà nước”.

Từ những lý do trên, Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thuý đề nghị Quốc hội xem xét giữ lại quy định về thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND cấp tỉnh và khu vực trong Hiến pháp. Trên cơ sở đó, luật chuyên ngành quy định cụ thể phù hợp với mô hình tổ chức mới. Theo Đại biểu, đây là cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước và nội dung này hiện chưa phát sinh vướng mắc.

Đề nghị bổ sung thêm đối tượng được chất vấn

Đồng quan điểm, Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân (Đoàn Bình Dương) cũng đề nghị cần cân nhắc thật kỹ đề xuất bỏ quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND.

Đồng thời, Đại biểu đề nghị bổ sung thêm đối tượng được chất vấn là: “các cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương” vào đối tượng được đại biểu HĐND chất vấn tại khoản 2 Điều 115.

Phân tích lý do, Đại biểu cho hay, đại biểu HĐND được chất vấn đối với các cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương sẽ giúp cho việc thực hiện trách nhiệm giải trình trong thực hiện chính sách, pháp luật và thực thi công vụ trên địa bàn được tốt hơn; nhất là trong điều kiện các cơ quan như VKSND, TAND hay cơ quan Thuế, Hải quan, Kho bạc, Bảo hiểm xã hội, Ngân hàng chính sách xã hội, được tổ chức ở cấp tỉnh và tổ chức theo khu vực trong từng tỉnh, TP, mà việc thực thi nhiệm vụ của các cơ quan này có liên quan trực tiếp đến thực thi pháp luật, đến các giải pháp thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh do cấp trên giao.

Bên cạnh đó, cuộc cách mạng về sắp xếp tổ chức bộ máy theo hướng phân cấp, phân quyền ngày càng mạnh cho các địa phương và bộ, ngành trung ương, trong đó có các cơ quan ngành dọc của Trung ương tại địa phương. Do vậy, việc mở rộng đối tượng được chất vấn của đại biểu dân cử sẽ giúp cho HĐND nói riêng, cơ quan Nhà nước cấp trên tăng cường giám sát, kiểm soát tốt việc thực hiện quyền lực Nhà nước tại địa phương.

Ngoài ra, thông qua chất vấn của đại biểu HĐND, làm rõ trách nhiệm, giải pháp của UBND, các cơ quan Nhà nước có liên quan, trong thi hành pháp luật và thực hiện phát triển kinh tế - xã hội.

“Hiện nay, chính quyền cấp tỉnh nhiều nơi có các chính sách, hỗ trợ về cơ sở vật chất, kinh phí, phương tiện, hỗ trợ hoạt động cho các cơ quan ngành dọc trung ương đóng chân trên địa bàn, với cơ chế chất vấn sẽ giúp cho việc giám sát việc sử dụng các nguồn lực của nhà nước được hiệu quả”, Đại biểu nói.

Vẫn theo Đại biểu, việc bổ sung đối tượng được chất vấn này cũng phù hợp với quy định của Hiến pháp hiện hành.

“Thời gian qua, việc chất vấn, trả lời chất vấn tại kỳ họp HĐND là một trong những hình thức giám sát hữu hiệu trong hoạt động của HĐND, nhất là ở cấp tỉnh; qua đó, nâng cao ý thức và tinh thần trách nhiệm trong thực thi công vụ. Vì vậy, tôi cho rằng, có cơ sở pháp lý và thực tiễn cần thiết kiến nghị Quốc hội xem xét, nghiên cứu mở rộng đối tượng được chất vấn của đại biểu HĐND tại địa phương trong Hiến pháp”, Đại biểu nói.

Đồng thời, để rõ ràng, khả thi trong việc thực hiện, Đại biểu kiến nghị giao cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định chi tiết tại khoản 5 Điều 33 của Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) về phạm vi, nội dung, trình tự chất vấn của HĐND.