Mỹ, Trung Quốc và Liên minh Châu Âu (EU) là 03 trung tâm lớn về đổi mới sáng tạo, và cũng là những nơi đi đầu trong việc ứng dụng AI vào lĩnh vực này.
Tuy nhiên, mỗi bên có cách tiếp cận khác nhau, phản ánh ưu tiên chính sách, hệ thống pháp lý và chiến lược phát triển của mình.
Trong bối cảnh nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế đang nỗ lực điều chỉnh pháp luật để theo kịp sự phát triển của AI, Việt Nam cũng cần có các quy định cụ thể để tránh lỗ hổng pháp lý, bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp và cá nhân sở hữu quyền sở hữu trí tuệ.
Pháp luật của Liên minh Châu Âu về sử dụng trí tuệ nhân tạo trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
Tại Châu Âu, tội phạm sở hữu trí tuệ được xem là mối đe dọa nghiêm trọng do có liên hệ với các tổ chức tội phạm có tổ chức.
EU đã xếp loại tội phạm này vào nhóm ưu tiên trong giai đoạn 2022–2025 và triển khai các biện pháp qua nền tảng đa ngành của Châu Âu chống lại các mối đe dọa tội phạm (European Multidisciplinary Platform Against Criminal Threats - EMPACT).
Trí tuệ nhân tạo được nhận định vừa là yếu tố làm gia tăng mức độ tinh vi của tội phạm, vừa là công cụ tiềm năng để bảo vệ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ.
Liên minh Châu Âu vì thế chú trọng đến việc ứng dụng AI trên cơ sở minh bạch, đạo đức và bảo đảm quyền lợi các bên, đồng thời xây dựng khung pháp lý điều chỉnh mối quan hệ giữa AI và sở hữu trí tuệ.
Văn phòng Sở hữu trí tuệ Liên minh Châu Âu (European Union Intellectual Property Office - EUIPO) đã công bố Chiến lược đến năm 2030 với mục tiêu xây dựng hệ thống sở hữu trí tuệ mạnh mẽ, toàn diện và bền vững trên toàn EU có hiệu lực từ 01/01/2025, nhấn mạnh vai trò của công nghệ – đặc biệt là AI – trong nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Thực thi quyền sở hữu trí tuệ được xác định là trọng tâm trong sáu lĩnh vực ưu tiên, nhằm củng cố niềm tin pháp lý, hỗ trợ chống vi phạm và thúc đẩy thương mại công bằng.
Tiêu biểu nhất là “Đạo luật Trí tuệ Nhân tạo EU” (EU AI Act) – có hiệu lực từ tháng 8 năm 2024 – được xem là khung pháp lý toàn diện đầu tiên tại Châu Âu nhằm quản lý việc phát triển và sử dụng các hệ thống AI.
Mặc dù đạo luật này không tạo ra các quy định mới về sở hữu trí tuệ, tuy nhiên đã gián tiếp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ bằng cách đề cập tới các quyền này thông qua một số nội dung.
 |
Thứ nhất, đạo luật yêu cầu các nhà cung cấp mô hình trí tuệ nhân tạo đa năng (GPAI) phải đảm bảo tuân thủ pháp luật bản quyền của Liên minh Châu Âu. Cụ thể, Điều 53 quy định rằng các nhà cung cấp AI phải tuân thủ luật bản quyền hiện hành trong Liên minh Châu Âu (dựa trên Chỉ thị Bản quyền năm 2019).
Dự thảo quy tắc ứng xử đưa ra các nguyên tắc chung cho việc tuân thủ này gồm việc dữ liệu được sử dụng để huấn liệu mô hình trí tuệ nhân tạo cần đáp ứng (i) Tuân thủ đầu vào (mọi dữ liệu được sử dụng để huấn luyện mô hình đều được thu thập hợp pháp); (ii) Tuân thủ đầu ra (các nhà cung cấp AI cần có biện pháp để đảm bảo rằng đầu ra của mô hình không vi phạm luật bản quyền); (iii) Minh bạch trong sử dụng dữ liệu (cung cấp phải công khai nguồn dữ liệu huấn luyện cũng như cách thức đảm bảo việc tuân thủ các quy định bản quyền).
Thứ hai, đạo luật kế thừa quy định ngoại lệ khai thác văn bản và dữ liệu trong Chỉ thị bản quyền số 790/2019.
Chỉ thị này đã tạo ra một ngoại lệ đối với quyền độc quyền của chủ sở hữu bản quyền cho việc khai thác văn bản và dữ liệu (text and data mining - TDM), theo đó, các nhà cung cấp GPAI có thể sao chép hoặc trích xuất nội dung được bảo vệ nhằm mục đích khai thác văn bản và dữ liệu, nhưng chỉ khi chủ sở hữu bản quyền không từ chối rõ ràng quyền sử dụng, ví dụ bằng phương tiện có thể đọc được bằng máy đối với nội dung công khai trên mạng.
Đạo luật AI không thay đổi những quy định này, ngoại lệ khai thác văn bản và dữ liệu được áp dụng cho các nhà cung cấp GPAI, nhưng họ phải tài liệu hóa rõ ràng cách họ tuân thủ nghĩa vụ tôn trọng quyền từ chối của chủ sở hữu bản quyền. Nghĩa vụ này có hiệu lực bất kể hành vi liên quan đến bản quyền diễn ra ở quốc gia nào.
Thứ ba, xây dựng hệ thống quy định xử phạt. Quy định xử phạt trong đạo luật của EU yêu cầu các quốc gia thành viên xây dựng hệ thống chế tài hiệu quả, cân xứng và có tính răn đe nhằm xử lý các vi phạm liên quan đến trí tuệ nhân tạo. Các mức phạt có thể lên đến 35 triệu euro hoặc 7% doanh thu toàn cầu đối với hành vi vi phạm nghiêm trọng.
Các nghĩa vụ khác như minh bạch thông tin, nghĩa vụ của nhà cung cấp hay nhà phân phối có thể bị phạt đến 15 triệu euro hoặc 3% doanh thu toàn cầu.
Các doanh nghiệp nhỏ và khởi nghiệp sẽ được áp dụng mức phạt thấp hơn. Ngoài ra, các quốc gia thành viên có trách nhiệm thông báo cho Ủy ban Châu Âu về các biện pháp xử phạt và báo cáo hàng năm kết quả thực thi.
Đạo luật Trí tuệ Nhân tạo của EU được đánh giá là một bước tiến lớn trong việc xây dựng khung pháp lý điều chỉnh sự phát triển và ứng dụng AI. Tuy nhiên, đạo luật vẫn vấp phải nhiều lo ngại từ các chuyên gia và cộng đồng sáng tạo.
Nhiều tổ chức văn hóa cho rằng biện pháp quản lý quyền từ chối khai thác dữ liệu hiện nay của EU không đủ hiệu quả.
Một số chuyên gia pháp lý cũng chỉ ra mâu thuẫn nội tại trong quy định khi vừa yêu cầu công khai thông tin, vừa phải tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ và bảo mật thông tin kinh doanh. Trong khi đó, từ phía doanh nghiệp cho rằng luật này đặt ra gánh nặng tuân thủ quá lớn, gây cản trở đổi mới và làm mất lợi thế cạnh tranh.
Đạo luật này cũng gây tranh cãi vì phạm vi ảnh hưởng vượt ngoài lãnh thổ, đặc biệt liên quan đến hệ thống bản quyền toàn cầu.
Theo Điều 106, các công ty phát triển AI đa năng – kể cả ngoài EU – phải tuân thủ quy định về công bố dữ liệu huấn luyện theo Chỉ thị Bản quyền số 790/2019, bất kể các hành vi vi phạm xảy ra ở đâu.
Mục tiêu là đảm bảo cạnh tranh công bằng với các công ty ngoài EU có thể lợi dụng tiêu chuẩn bản quyền lỏng lẻo. Tuy nhiên, cách tiếp cận này vấp phải phản ứng từ giới chuyên gia Hoa Kỳ, do có thể mâu thuẫn với nguyên tắc “sử dụng hợp lý” (fair-use) trong luật bản quyền Mỹ.
Ngoài ra, vào tháng 1 năm 2024, một ủy ban của Quốc hội Pháp đã đề xuất sửa đổi Chỉ thị Bản quyền của EU nhằm xúc tiến việc xây dựng một hiệp ước quốc tế về trí tuệ nhân tạo và bản quyền.
Nếu được hiện thực hóa, đề xuất này có thể mở ra một bước tiến quan trọng trong việc củng cố vị thế dẫn đầu toàn cầu của EU trong việc định hình khung pháp lý quốc tế liên quan đến bản quyền trong kỷ nguyên AI, đồng thời thể hiện tham vọng chiến lược của EU trong vai trò điều phối và kiến tạo luật chơi toàn cầu trong lĩnh vực công nghệ cao.
Pháp luật của Trung Quốc về sử dụng trí tuệ nhân tạo trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
Trung Quốc có cách tiếp cận mạnh mẽ và chủ động hơn Liên minh Châu Âu trong việc áp dụng trí tuệ nhân tạo trong bảo vệ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ.
 |
Bên cạnh việc xây dựng khung pháp lý và chính sách liên quan đến AI, Chính phủ Trung Quốc đã triển khai các nền tảng giám sát bằng AI, giúp phát hiện và theo dõi hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trực tuyến.
Chính sách của Trung Quốc tập trung việc phát triển khung pháp lý về AI để đẩy mạnh việc giám sát tự động liên tục kết hợp với vấn đề quyền riêng tư.
Đối với việc ứng dụng AI trong giám sát và ngăn chặn các hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, Trung Quốc đang ứng dụng trí tuệ nhân tạo để giám sát và ngăn chặn xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và hành vi bất thường qua dữ liệu hình ảnh và giám sát tự động liên tục (CAM) thu thập, phân tích dữ liệu người dùng.
Các nền tảng như Taobao của Alibaba đã triển khai các mô hình AI tiên tiến để phát hiện và loại bỏ hình ảnh sản phẩm được tạo ra bằng AI nhằm đánh lừa người tiêu dùng. Một số công ty cũng kết hợp AI và blockchain để theo dõi sản phẩm từ sản xuất đến tiêu thụ, đảm bảo minh bạch và phát hiện hàng giả thông qua việc giám sát số lượng lớn danh sách sản phẩm trên các nền tảng thương mại điện tử, nơi hàng giả thường xuất hiện.
Blockchain cung cấp khả năng theo dõi minh bạch, trong khi AI phân tích các mẫu trong dữ liệu bán hàng trực tuyến để phát hiện các danh sách giả mạo.
Trung Quốc đang từng bước xây dựng khung pháp lý cho trí tuệ nhân tạo nhằm cân bằng giữa phát triển công nghệ và kiểm soát rủi ro.
Dự kiến, đây sẽ là một trong những đạo luật AI đầu tiên trên thế giới, bên cạnh đạo luật của EU, và sẽ có ảnh hưởng lớn đến chính sách toàn cầu. Đặc biệt, Trung Quốc chú trọng đến lĩnh vực sở hữu trí tuệ, quản lý đạo đức và giám sát công nghệ trong phát triển AI.
Trung Quốc đã triển khai nhiều sáng kiến nhằm lồng ghép yếu tố đạo đức và sở hữu trí tuệ vào quá trình xây dựng chính sách AI.
Cụ thể, từ năm 2019, Trung Quốc đã thành lập Ủy ban Đạo đức Khoa học và Công nghệ Quốc gia nhằm hướng dẫn các chuẩn mực đạo đức trong nghiên cứu và ứng dụng công nghệ cao, bao gồm cả AI, với trọng tâm là giám sát các rủi ro đạo đức của công nghệ mới nổi.
Đồng thời, Cục Quản lý Sở hữu Trí tuệ Quốc gia Trung Quốc (CNIPA) cũng đang thúc đẩy việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý liên quan đến sở hữu trí tuệ, với kế hoạch xây dựng một hệ thống quản trị sở hữu trí tuệ thích ứng với công nghệ mới như AI vào năm 2025.
Điểm đáng chú ý trong việc xây dựng chính sách quản lý AI tại Trung Quốc là việc ban hành văn bản pháp lý “Các biện pháp tạm thời để quản lý các dịch vụ AI” vào tháng 7/2023, Cục Quản lý Không gian mạng Trung Quốc (CAC) cùng với sáu cơ quan khác, bao gồm Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia, Bộ Giáo dục, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin, Bộ Công an và Cục Quản lý Phát thanh Truyền hình Quốc gia ban hành.
Trong văn bản này, Trung Quốc đã đưa ra các quy định nhằm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong quá trình phát triển và cung cấp dịch vụ trí tuệ nhân tạo.
Những quy định này phản ánh cam kết của Trung Quốc trong việc thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của công nghệ AI, đồng thời bảo vệ quyền lợi của các cá nhân và tổ chức liên quan.
Thông qua các văn bản hướng dẫn và quy định pháp lý, quan điểm lập pháp của các học giả và nhà quản lý Trung Quốc đối với khung pháp lý điều chỉnh AI, đặc biệt chú trọng đến việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và đảm bảo sự phát triển bền vững của công nghệ này trong tương lai đã bắt đầu dần được hình thành và thể hiện rõ rệt.
Theo đó, Trung Quốc đang xây dựng khung pháp lý điều chỉnh AI trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ dựa trên ba nguyên tắc tiếp cận chính: đó là lấy con người làm trung tâm; tuân thủ nghiêm ngặt pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ; minh bạch và công khai.
Khung pháp lý hiện tại của Trung Quốc không chỉ tập trung vào việc quản lý và điều chỉnh sự phát triển của AI, mà còn tìm cách cân bằng giữa khuyến khích đổi mới và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Điều này tạo ra một môi trường pháp lý thuận lợi cho sự phát triển bền vững của AI trong khi đảm bảo các quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
Pháp luật của Hoa Kỳ về sử dụng trí tuệ nhân tạo trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
Tại Hoa Kỳ, việc ứng dụng AI chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật và cải thiện vận hành hệ thống hành chính.
Chính phủ Hoa Kỳ ngày càng tích cực ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, thông qua cả việc áp dụng AI tại các cơ quan liên bang và xây dựng khuôn khổ pháp lý điều chỉnh vai trò của AI trong thực thi sở hữu trí tuệ tại các cơ quan có thẩm quyền.
Một trong những cơ quan tiên phong trong lĩnh vực này là Văn phòng Sáng chế và Nhãn hiệu Hoa Kỳ (USPTO), cơ quan này đã triển khai các công cụ AI nhằm hỗ trợ tìm kiếm tư liệu trước đó (prior art) và cải thiện khả năng nhận dạng hình ảnh nhãn hiệu.
Các ứng dụng này giúp quá trình thẩm định bằng sáng chế và nhãn hiệu trở nên hiệu quả và chính xác hơn nhờ khả năng xác định nội dung tương tự và phát hiện hành vi vi phạm tiềm ẩn từ sớm.
Đầu năm 2025 USPTO đã công bố Chiến lược Trí tuệ nhân tạo mới nhằm định hướng cho các nỗ lực của cơ quan trong việc khai thác tiềm năng của AI trong hoạt động của USPTO cũng như trong toàn bộ hệ sinh thái sở hữu trí tuệ.
Chiến lược này đưa ra tầm nhìn về cách mà USPTO có thể thúc đẩy đổi mới sáng tạo AI một cách có trách nhiệm và toàn diện, ứng dụng AI để hỗ trợ thực hiện sứ mệnh của mình và xây dựng một tương lai tích cực cho AI, qua đó bảo đảm vị thế dẫn đầu của Hoa Kỳ trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo. Theo Quyền Thứ trưởng Bộ Thương mại Mỹ, Bộ có trách nhiệm thúc đẩy, hỗ trợ và bảo vệ đổi mới sáng tạo.
Chiến lược Trí tuệ nhân tạo nhằm thực hiện tầm nhìn và sứ mệnh AI của USPTO thông qua năm trọng tâm chính cụ thể: (i) Phát triển các chính sách sở hữu trí tuệ thúc đẩy đổi mới và sáng tạo AI mang tính toàn diện; (ii) Xây dựng năng lực AI hàng đầu bằng cách đầu tư vào hạ tầng tính toán, tài nguyên dữ liệu và phát triển sản phẩm dựa trên nhu cầu thực tiễn; (iii) Thúc đẩy việc sử dụng AI có trách nhiệm trong USPTO cũng như trong toàn hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; (iv) Phát triển chuyên môn AI trong đội ngũ nhân sự của USPTO; (v) Hợp tác với các cơ quan chính phủ khác, đối tác quốc tế và công chúng trong các ưu tiên AI chung. Tuy nhiên, vào tháng 3 năm 2025, USPTO đã rút lại tài liệu Chiến lược AI được công bố trước đó, chỉ vài ngày trước khi chuyển giao chính quyền.
Giám đốc tạm quyền Coke Morgan Stewart gần đây cho biết chiến lược này đã bị loại bỏ vì nó "được thúc đẩy một phần bởi các lệnh hành pháp của Biden" đã bị chính quyền Trump hủy bỏ. Hiện tại, USPTO đang xem xét lại Chiến lược AI của mình và, khi hoàn tất, sẽ đăng một kế hoạch phản ánh các chính sách AI của Nhà Trắng, Bộ Thương mại và USPTO. USPTO thể hiện mong muốn tiếp tục phục vụ nền kinh tế đổi mới của Hoa Kỳ trong lĩnh vực quan trọng này.
Bên cạnh ứng dụng trong hoạt động nghiệp vụ, Đạo luật Sáng kiến Trí tuệ nhân tạo Quốc gia năm 2020 (National Artificial Intelligence Initiative Act of 2020) đã đưa ra chiến lược liên bang phối hợp nhằm phát triển AI, trong đó có việc hỗ trợ áp dụng AI trong lĩnh vực thực thi sở hữu trí tuệ. các cơ quan như Bộ An ninh Nội địa (DHS) và Hải quan và Bảo vệ Biên giới Hoa Kỳ (CBP) đã ứng dụng AI để phát hiện và ngăn chặn hàng hóa giả mạo xâm nhập vào lãnh thổ Hoa Kỳ, từ đó góp phần bảo vệ quyền nhãn hiệu và lòng tin của người tiêu dùng.
Văn phòng Bản quyền Hoa Kỳ (U.S. Copyright Office) đã chủ động đối mặt với những vấn đề pháp lý và đạo đức phức tạp liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI) và bản quyền. Khi các công cụ AI tạo sinh ngày càng phát triển, nhiều câu hỏi được đặt ra về quyền sở hữu và việc bảo hộ nội dung do AI tạo ra.
Trước bối cảnh đó, Văn phòng Bản quyền đã triển khai nhiều sáng kiến nhằm cung cấp định hướng và làm rõ các vấn đề này.
Vào tháng 3 năm 2023, Văn phòng Bản quyền đã khởi động một nghiên cứu chính sách toàn diện về các vấn đề bản quyền liên quan đến AI.
Mục tiêu là đánh giá mức độ phù hợp của luật bản quyền hiện hành đối với các tác phẩm do AI tạo ra hoặc hỗ trợ, đồng thời xem xét khả năng cần thay đổi quy định hoặc luật pháp.
Để thu thập ý kiến, Văn phòng đã phát hành thông báo lấy ý kiến công chúng và nhận được phản hồi từ nhiều bên liên quan như công ty công nghệ, nghệ sĩ, học giả và giới luật sư.
Quá trình này cho thấy sự chia rẽ sâu sắc giữa các nhà phát triển AI và những người sáng tạo nội dung về vấn đề "sử dụng hợp lý" (fair use) và quyền sở hữu trí tuệ. Văn phòng cũng đã ban hành hướng dẫn cập nhật liên quan đến việc đăng ký bản quyền cho các tác phẩm có chứa nội dung do AI tạo ra.
Trong hướng dẫn công bố tháng 3 năm 2023, Văn phòng khẳng định rằng chỉ những phần có yếu tố sáng tạo của con người mới đủ điều kiện được bảo hộ bản quyền.
Nếu một tác phẩm có sử dụng AI, người đăng ký phải tiết lộ điều đó và giải thích cụ thể phần đóng góp của con người.
Ví dụ, nếu một người sử dụng AI tạo ra hình ảnh rồi chỉnh sửa lại bằng tay, thì chỉ phần chỉnh sửa của con người mới có thể được bảo hộ.
 |
Văn phòng Bản quyền cho biết sẽ tiếp tục theo dõi sự phát triển của AI và phối hợp với Quốc hội cũng như các cơ quan liên quan nhằm đảm bảo luật bản quyền được cập nhật phù hợp.
Văn phòng cũng nhấn mạnh rằng cần có sự hợp tác quốc tế để đối phó với tính toàn cầu của công nghệ AI và việc phân phối nội dung kỹ thuật số.
Trong bối cảnh các tranh luận về AI và bản quyền ngày càng căng thẳng, những hành động của Văn phòng Bản quyền đang đóng vai trò trung tâm trong việc định hình khuôn khổ pháp lý cho lĩnh vực này.
Ngoài ra, chính phủ cũng hợp tác với khu vực tư nhân để phát triển các giải pháp AI phục vụ thực thi sở hữu trí tuệ. Ví dụ, các cơ quan thực thi pháp luật liên bang như Bộ Tư pháp (DOJ) và Đơn vị Điều tra An ninh Quốc gia (HSI) đã phối hợp với các chủ sở hữu quyền và công ty công nghệ để triển khai hệ thống AI phát hiện vi phạm bản quyền, danh sách hàng giả, và hành vi xâm phạm nhãn hiệu trên các nền tảng số. Những hệ thống này đặc biệt quan trọng trong việc giám sát khối lượng lớn nội dung trực tuyến và dữ liệu thương mại điện tử.
Bài học cho Việt Nam trong việc xây dựng pháp luật về sử dụng trí tuệ nhân tạo trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
Nhận thức rõ tầm quan trọng của công nghệ trong phát triển đất nước, Việt Nam đã sớm ban hành các chính sách định hướng.
Bộ Chính trị đã thông qua những nghị quyết quan trọng như Nghị quyết số 23/NQ-TW ngày 22/3/2018, định hướng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019, đưa ra chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Các nghị quyết này xác định công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo là những lĩnh vực cần được ưu tiên phát triển. Chính phủ cũng đã triển khai nhiều chương trình nghiên cứu trọng điểm và ban hành Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030.
Chiến lược này nhấn mạnh việc xây dựng hành lang pháp lý phù hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho ứng dụng AI nhằm phục vụ lợi ích của con người và doanh nghiệp, đồng thời bảo đảm quyền lợi hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có một văn bản pháp lý cụ thể nào điều chỉnh việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, đặc biệt trong lĩnh vực bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Đây vẫn là một lĩnh vực mới, chưa được quan tâm đầy đủ, dẫn đến tình trạng thiếu vắng các quy định pháp lý cụ thể.
Trong bối cảnh AI, đặc biệt là AI tạo sinh như ChatGPT, phát triển nhanh chóng, các thách thức pháp lý ngày càng gia tăng, đặc biệt trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Việc thiếu các quy định rõ ràng có thể làm phát sinh tranh chấp và rủi ro pháp lý đáng kể.
Thứ nhất, để có thể ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ một cách hiệu quả cần phải xác định rõ các đối tượng được bảo vệ. Đây vẫn là một vấn đề chưa có sự thống nhất và có sự nhìn nhận khác nhau từ các nước trên thế giới.
Việc xây dựng khung pháp lý xác định đối tượng quyền sở hữu trí tuệ khoa học là nền tảng của việc có thể áp dụng trí tuệ nhân tạo để bảo vệ chính xác các đối tượng này.
Thứ hai, dữ liệu đóng vai trò cốt lõi trong quá trình phát triển AI để bảo vệ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ . AI được đào tạo từ kho dữ liệu khổng lồ trên Internet, bao gồm các tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả như sách, báo, hình ảnh. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành chưa có quy định về việc AI được sử dụng nội dung có bản quyền để đào tạo mô hình có vi phạm luật sở hữu trí tuệ hay không.
Thứ ba, về việc đảm bảo tính minh bạch khi sử dụng trí tuệ nhân tạo để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. AI có thể hỗ trợ trong việc phát hiện các trường hợp vi phạm bản quyền, phát minh hoặc nhãn hiệu, nhưng cần có quy định rõ ràng về quyền hạn, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân triển khai công nghệ này.
Đồng thời, cũng cần xác định nguyên tắc chia sẻ dữ liệu và lợi ích giữa các bên, đảm bảo AI không xâm phạm quyền riêng tư hoặc sử dụng thông tin một cách tùy tiện.
Việc AI lưu trữ và sử dụng dữ liệu cá nhân có thể xâm phạm quyền riêng tư của người dùng. Cần có cơ chế pháp lý bắt buộc các doanh nghiệp AI thông báo rõ ràng về cách dữ liệu được thu thập, sử dụng và có trách nhiệm bảo vệ thông tin cá nhân của người dùng.
Thứ tư, về việc ngăn chặn việc AI bị lạm dụng cho mục đích phạm pháp. AI có thể bị các tổ chức tội phạm khai thác để thực hiện hành vi gian lận, giả mạo hoặc vi phạm an ninh mạng như thao túng hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ, đăng ký bản quyền hoặc bằng sáng chế giả mạo, tạo ra thiết kế nhái tinh vi để vượt qua kiểm duyệt.
Nếu không có quy định rõ ràng, các cá nhân và tổ chức có thể lợi dụng AI để khai thác lỗ hổng pháp lý, gây thiệt hại nghiêm trọng cho các doanh nghiệp sáng tạo.
Do đó, cần có quy định cụ thể về trách nhiệm pháp lý của các bên phát triển và sử dụng AI để ngăn chặn nguy cơ này.
Việc xây dựng hành lang pháp lý về AI tại Việt Nam cần được thực hiện theo cách tiếp cận phù hợp với bối cảnh trong nước.
Những đặc thù về kinh tế, khoa học – công nghệ, hệ thống pháp luật và định hướng phát triển sẽ quyết định cách thức Việt Nam thiết lập các quy định quản lý AI nói chung và quản lý, ứng dụng AI trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ trong thời gian tới.
Chính phủ, tổ chức quốc tế và doanh nghiệp cần hợp tác để xây dựng khung pháp lý phù hợp, giúp AI trở thành công cụ hỗ trợ mạnh mẽ trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ thay vì trở thành rủi ro pháp lý và đạo đức.
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, việc xây dựng và hoàn thiện chính sách pháp luật về trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ cần bảo đảm đưa AI trở thành một công nghệ trọng điểm, góp phần thúc đẩy sự phát triển của Việt Nam.
Theo định hướng này, Việt Nam cần chủ động xây dựng các cơ chế ngăn chặn và xử lý nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của trí tuệ nhân tạo đối với việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đồng thời khai thác tiềm năng công nghệ để tăng cường hiệu quả bảo vệ các quyền này.
Tags:
