Các loài sinh vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng
Hiện có ý kiến cho rằng, ở Việt Nam đã có nhiều tuyến đường bộ đi qua Vườn quốc gia, Khu bảo tồn thiên nhiên nên việc làm cầu Mã Đà và đường nối Bình Phước với Đồng Nai đi qua vùng lõi Khu Bảo tồn Đồng Nai cũng không ảnh hưởng gì?
Nhưng theo Tiến sĩ Vũ Ngọc Long, nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái học miền Nam thì: Các con đường xuyên qua rừng đều có tác động đến môi trường tự nhiên, tính đa dạng sinh học, tạo ra mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển nhưng khác nhau về mức độ tác động, phương án chọn và tính ưu tiên trong đầu tư phát triển kinh tế- xã hội và quan trọng nhất là ý nghĩa sinh thái chính trị. Đường Hồ Chí Minh dài khoảng 3.167km chạy các khu rừng đặc dụng, các Vườn quốc gia có nhiều loài sinh vật quý hiếm. Đây là một con đường có ý nghĩa sinh thái chính trị đặc biệt, xứng đáng nhận được sự quan tâm của Chính phủ, nhân dân Việt Nam để đầu tư và phát triển.
Đường cao tốc đi qua Vườn quốc gia Bạch Mã có chiều dài khoảng 11km và hướng tuyến lựa chọn là bắt buộc, đạt được tiêu chí hiệu quả kinh tế, kỹ thuật do các giải pháp giảm thiểu tác động môi trường mang tính khả thi, điều kiện mặt cắt ngang hẹp của địa hình miền Trung. Việc xây dựng con đường mang giá trị lớn cho khu vực miền Trung, kết nối toàn tuyến nhánh phía Đông đường Hồ Chí Minh, nối với cao tốc Đà Nẵng - Quảng Ngãi và Cam Lộ - La Sơn trong tương lai, để giảm tải cho quốc lộ 1A.Đường rừng Sác- Cần Giờ cùng 8 cây cầu như sợi chỉ liên kết các thành phần trong hệ sinh thái đất ngập nước của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cần Giờ. Để TPHCM vươn ra biển, làm kinh tế biển, kết hợp du lịch sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học theo hướng bền vững thì sự mất mát một phần diện tích rừng ngập mặn 2 bên con đường rừng Sác- Cần Giờ là có thể đánh đổi, chấp nhận được trong cơ chế kết hợp giữa bảo tồn và phát triển.
Cũng theo TS Long, hiện nhóm thú lớn ở Khu bảo tồn Đồng Nai chịu tác động nặng nề nhất của việc mở quốc lộ 13C là quần thể loài Voi châu Á (khoảng 20 con) và Bò rừng (200 con) có phạm vi hoạt động rất rộng, di chuyển tìm kiếm thức ăn liên tục. Nếu xây dựng hệ thống hàng rào chắn 2 bên đường không thích hợp cho đời sống hoang dã, khi 2 loài này đang có sức khỏe sinh sản tốt và những tập tính di chuyển kiếm ăn của chúng hình thành như một phản xạ tự nhiên rất khó thay đổi.
Việc xây cầu cạn giao thông trên cao để các loài thú đi lại bên dưới cũng không khả thi, vì nó thích hợp cho du lịch sinh thái, không phù hợp phát triển giao thông liên tỉnh.
Ngoài ra, không tránh khỏi việc xây dựng các công trình dân sinh, dịch vụ xã hội 2 bên đường, tạo ra sự xung đột khó giải quyết, sức khỏe hệ sinh thái sẽ suy giảm sẽ đẩy các loài sinh vật quý hiếm đến bờ vực tuyệt chủng.
Vướng hàng loạt quy định pháp luật
Khu bảo tồn Đồng Nai thuộc nhóm di sản về đa dạng sinh học cao, di sản thiên nhiên cấp quốc gia đặc biệt theo Nghị định số 08/2022/NĐ- CP ngày 10-1-2022. Các hệ sinh thái tự nhiên trong di sản thiên nhiên phải được ưu tiên bảo tồn và phục hồi nguyên trạng tự nhiên; môi trường đất, môi trường nước trong di sản thiên bị ô nhiễm, suy thoái phải được cải tạo, phục hồi.
Đồng thời, các giá trị cốt lõi của thiên nhiên và đa dạng sinh học phải được bảo vệ, bảo tồn nguyên vẹn, dịch vụ hệ sinh thái tự nhiên của di sản phải được duy trì, phát triển và sử dụng bền vững. Các chỉ số đặc trưng về địa chất, cảnh quan, sinh thái.. phải tuân thủ quy định của các điều ước Quốc tế về môi trường và đa dạng sinh học mà Việt Nam đã ký kết. Do đó, Khu bảo tồn Đồng Nai không đồng ý mở quốc lộ 13C nhằm bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và giữ gìn các giá trị lịch sử văn hóa của vùng đất cách mạng Chiến khu Đ.
GS Hoàng Văn Thắng, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đất ngập nước Việt Nam nêu quan điểm: Nếu quốc lộ 13C thực hiện sẽ vi phạm cùng lúc nhiều văn bản pháp luật Việt Nam như Luật Đa dạng sinh học, Luật Lâm nghiệp, Luật Bảo vệ môi trường, các nghị định liên quan. Đồng thời, vi phạm các cam kết quốc tế về Khu dự trữ sinh quyển thế giới sẽ bị UNESCO rút danh hiệu. Quốc lộ 13C nếu được thực hiện 4 làn đường thì ít nhất là 24m ngang x 40km, diện tích trên 50ha.
Theo quy định thì việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ 50ha ở vùng lõi cần phải được Quốc hội thông qua. Việc xây dựng quốc lộ 13C đi qua vùng lõi Khu bảo tồn Đồng Nai sẽ làm mất diện tích rừng và phân mảnh cực lớn, tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học, các hệ sinh thái và các loài, đặc biệt là các loài quý hiếm trong Sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ IUCN.
Theo tổ chức UNESCO, vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển thế giới được ưu tiên bảo vệ nghiêm ngặt, giám sát giảm thiểu tối đa tác động của con người và trong phân khu bảo vệ nghiêm ngặt, phục hồi sinh thái chỉ được lập đường mòn, đường bộ nên việc xây dựng quốc lộ 13C là vi phạm pháp luật. Việc xây dựng tuyến quốc lộ 13C không phải vì mục đích an ninh - quốc phòng sẽ vi phạm Điều 7, Luật Đa dạng sinh học và Công ước CBD quốc tế. Hiện Khu bảo tồn Đồng Nai đang đề cử hồ sơ Ramsar và AHP, nếu tuyến đường được xây dựng sẽ ảnh hưởng đến quá trình công nhận 2 danh hiệu quốc tế này.
Thành quả từ quyết tâm “đóng cửa rừng”
Vào đầu thập niên 1990, khi rừng tự nhiên bị phá ồ ạt để lấy đất sản xuất thì tỉnh Đồng Nai đã sớm có chủ trương “đóng cửa rừng” tự nhiên, chuyển nhiều diện tích rừng đã được qui hoạch là rừng sản xuất trở lại rừng đặc dụng đầu nguồn để khoanh nuôi, bảo vệ nhờ đó đã góp phần hình thành nên Khu Dự trữ sinh quyển thế giới thứ 580 được UNESCO công nhận vào năm 2011.
Ông Trần Đình Thành (nguyên Bí thư Tỉnh ủy Đồng Nai) cho biết thêm: Lãnh đạo tỉnh Đồng Nai không phải lần đầu tiên tỏ rõ chính kiến không đồng thuận với đề nghị của tỉnh Bình Phước về xây dựng tuyến đường từ Đồng Phú đi xuyên qua vũng lõi rừng đặc dụng thuộc Khu bảo tồn Đồng Nai. Từ sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, các thế hệ lãnh đạo, quản lý và lực lượng kiểm lâm, nhân dân trong tỉnh, nhất là khu vực chiến khu Đ - Mã Đà (vùng lõi khu Bảo tồn Đồng Nai) đã thể hiện rõ trách nhiệm, kiên quyết, kiên trì bảo vệ, giữ gìn toàn bộ diện tích rừng tự nhiên, rừng nguyên sinh, rừng đặc dụng trên địa bàn tỉnh và là tỉnh đầu tiên trong cả nước công bố “đóng cửa rừng” tự nhiên vì xem đây là tài sản quí giá của quốc gia - lá phổi xanh của miền Đông Nam bộ và cũng là địa bàn phục vụ công tác bảo tồn thiên nhiên - bảo tồn tính đa dạng sinh học gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa - lịch sử của các di tích cấp quốc gia, cấp tỉnh và của đồng bào các dân tộc ít người đang sinh sống ở khu vực này.
Ngày 22-4-2022, tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ Giao thông vận tải Lê Anh Tuấn đã chủ trì cuộc họp với nhiều Bộ và UBND các tỉnh Đồng Nai, Bình Phước, Bình Dương. Thứ trưởng Lê Anh Tuấn kết luận: Thủ tướng Chính phủ rất mong muốn có tuyến đường nối từ Bình Phước xuống sân bay Long Thành nhưng phía Bộ thừa nhận phương án 1 theo hướng tuyến quốc lộ 13C đang vướng rất nhiều quy định của pháp luật và công ước quốc tế; các phương án 2, 3.1, 3.2 cần tiếp tục nghiên cứu, có đánh giá cụ thể hơn; rà lại quy hoạch giao thông của tỉnh Bình Dương và Bình Phước để có hướng tuyến cho phù hợp (không đi qua Khu dự trữ sinh quyền thế giới Đồng Nai) và phía Bộ Giao thông vận tải sẽ tổ chức khảo sát thực tế để thống nhất hướng tuyến, nguồn vốn, hình thức đầu tư.