Tiếp loạt bài ô nhiễm tại CCN và làng nghề Minh Khai: Chuyên gia kiến nghị nhiều giải pháp, cơ quan chức năng vẫn “im hơi lặng tiếng”

Khó khăn chồng vướng mắc
Như PLVN đã phản ánh, vấn đề ô nhiễm môi trường tại CCN và làng nghề Minh Khai (còn gọi là làng Khoai) chuyên tái chế nhựa đã kéo dài nhiều năm nay. Hoạt động sản xuất và thu gom rác thải nhựa để tái chế đã gây ô nhiễm nghiêm trọng tới môi trường sinh sống xung quanh khiến người dân nhiều lần kiến nghị, cử tri nhiều lần lên tiếng phản ánh đề nghị xử lý dứt điểm, tuy nhiên đến nay vấn đề ô nhiễm môi trường tại đây vẫn chưa được kiểm soát và xử lý.
Làng nghề tái chế nhựa Minh Khai luôn được coi là điểm nóng gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và đã được nhắc đến tại Quyết định số 64/2003/QĐ-TTg ngày 22/4/2003 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt kế hoạch xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Việc xả thải không qua xử lý đã khiến hệ thống thuỷ lợi Bắc Hưng Hải (chủ yếu phục vụ hoạt động sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, dân sinh của 4 tỉnh, thành là Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên và Hải Dương) bị ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng tới không chỉ tỉnh Hưng Yên mà cả các địa phương khác.

Rác thải và ô nhiễm bủa vây CCN và làng nghề Minh Khai.

Xuất phát từ sự cấp thiết của vấn đề quy hoạch sản xuất, bảo vệ môi trường, CCN Minh Khai đã được ra đời và trải qua nhiều giai đoạn mở rộng, với mục đích quy tập các cơ sở, hộ gia đình hoạt động sản xuất tái chế nhựa gây ô nhiễm vào CCN để kiểm soát tình trạng ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, sau nhiều lần mở rộng và điều chỉnh quy hoạch nhưng lại buông lỏng quản lý để tình trạng vi phạm trật tự xây dựng xảy ra tràn lan, khiến CCN Minh Khai bị “biến tướng” thành một khu đô thị xa hoa chứ không mang mấy dáng vẻ của một CCN nên có.
Rất nhiều chỉ đạo, đôn đốc và biện pháp được đưa ra từ cơ quan chức năng, nhưng tình trạng ô nhiễm vẫn chưa hề thuyên giảm, thậm chí còn tăng lên mức đáng báo động. Điều này không chỉ gây thiệt hại, thất thoát về kinh tế cho Nhà nước mà còn ảnh hưởng xấu đến môi trường và chất lượng cuộc sống của người dân. Đã đến lúc phải xem xét trách nhiệm đối với của cá nhân, tổ chức đã buông lỏng quản lý và giám sát dẫn đến tình trạng này, nếu nghiệm trọng thậm chí có thể xử lý hình sự để làm gương, tạo tiền đề cho việc chấn chỉnh và đưa hoạt động của CCN và làng nghề Minh Khai trở lại đúng quĩ đạo môi trường, phát triển bền vững.

Hiến kế về giải pháp “Sản xuất sạch hơn”
Trao đổi với phóng viên, GS-TS Nhà giáo nhân dân Đặng Thị Kim Chi đã đưa ra những nhận định liên quan đến vấn đề ô nhiễm môi trường tại CCN và làng nghề Minh Khai. Bà cho biết, trách nhiệm của các cá nhân, tập thể có thể xác định căn cứ theo các điều của Luật Bảo vệ môi trường (BVMT) đối với các làng nghề cơ sở, hộ gia đình sản xuất, UBND cấp xã, huyện, tỉnh và cơ quan quản lý môi trường các cấp khi để xảy ra vấn đề ô nhiễm môi trường trong thời gian dài kể trên.

GS-TS-NGND Đặng Thị Kim Chi "hiến kế" nhiều giải pháp để kiểm soát ô nhiễm, bảo vệ môi trường tại CCN và làng nghề Minh Khai.

Bên cạnh đó, GS-TS Nhà giáo nhân dân Đặng Thị Kim Chi cũng đưa ra những đóng góp, hiến kế để cải thiện và xử lý đối với vấn đề ô nhiễm môi trường kéo dài nhiều thập kỷ qua tại CCN và làng nghề tái chế nhựa Minh Khai, trong đó có giải pháp kỹ thuật “sản xuất sạch hơn”.
Theo đó, để các làng nghề Việt Nam phát triển bền vững và đạt mục tiêu cả 2 yếu tố là kinh tế và môi trường, rất cần phải có các biện pháp đồng bộ từ chính sách tới giải pháp như quy hoạch lại không gian sản xuất; tổ chức tốt quy trình sản xuất, vệ sinh môi trường thôn, xóm; tăng cường giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường và an toàn lao động. Cần rà soát và đánh giá thực trạng tại làng nghề Minh khai đã thực hiện các biện pháp nào, cần bổ sung biện pháp nào cho phù hợp với thực tế.
Trước hết, để đưa ra các giải pháp về quy hoạch không gian làng nghề gắn với BVMT, quy hoạch tập trung theo mô hình các CCN vừa và nhỏ ở nông thôn hoặc quy hoạch phân tán tại từng cơ sở thì chính quyền các địa phương cần tiến hành rà soát, đánh giá thực trạng ô nhiễm và phân nhóm phù hợp. Rà soát lại hiện trạng quy hoạch các khu vực sản xuất, quy hoạch CCN và làng nghề Minh Khai để quy hoạch lại không gian sản xuất, quy hoạch và xây dựng hệ thống xử lý chất thải.
Sau khi quy hoạch được đưa ra thì phải tiến hành quản lý chặt chẽ hơn, nếu cần thiết thì bổ sung biên chế, bố trí cán bộ chuyên trách quản lý môi trường, lấy quản lý cấp xã làm nòng cốt trong hệ thống quản lý môi trường.
Xây dựng các chính sách khuyến khích hỗ trợ như giảm thuế, phí đối với cơ sở cơ sở có đầu tư, thực hiện tốt BVMT, hỗ trợ vốn cho các dự án cải thiện môi trường thông qua việc lập quỹ BVMT hoặc xử phạt khi có các cơ sở sản xuất tại làng nghề để xảy ra sự cố gây ô nhiễm môi trường.
Bên cạnh đó, có thể áp dụng hình thức quản lý môi trường thông qua hương ước làng xã - một giải pháp cần quan tâm vì đây là một công cụ quản lý môi trường hữu hiệu ở nông thôn do thích hợp với cộng đồng tại từng khu vực. Hương ước làng xã được cộng đồng lập ra dựa trên các quy ước truyền thống và có hướng dẫn của cơ quan quản lý môi trường.
Ngoài cơ chế, chính sách và quy định của pháp luật, để đạt hiệu quả trong hoạt động BVMT tại các làng nghề, rất cần nâng cao nhận thức, khuyến khích sự tham gia của cộng đồng dân cư tại làng nghề bao gồm: quần chúng nhân dân, Hội Cựu chiến binh, Hội Người cao tuổi, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên... trong việc kiểm soát và quản lý môi trường làng nghề. Đưa giáo dục bảo vệ môi trường làng nghề vào các trường học phổ thông để có hành động cụ thể đối với vấn nạn của các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng trong làng nghề.
Tăng cường tổ chức giao lưu trao đổi kinh nghiệm về các biện pháp kĩ thuật nhằm tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm nước sử dụng trong sản xuất, giảm phát sinh chất thải trong quá trình sản xuất. Việc huy động sự tham gia của cộng đồng lại càng quan trọng và cấp thiết hơn bởi liên quan trực tiếp tới lợi ích kinh tế, xã hội và đời sống, sức khỏe hàng ngày, hàng giờ của cộng đồng dân cư sinh sống ở đây.
Về giải pháp kỹ thuật, GS-TS Đặng Thị Kim Chi đề xuất thiết kế một quy trình "sản xuất sạch hơn" khép kín, phù hợp với điều kiện sản xuất nhỏ sẽ tăng cường khả năng áp dụng các biện pháp "sản xuất sạch hơn”. Bổ sung những giải pháp công nghệ để tái sử dụng, tuần hoàn chất thải. Cải tiến quy trình công nghệ, đầu tư thay thế trang thiết bị, nguyên nhiên liệu... giúp nâng cao năng suất lao động, cải thiện môi trường làm việc và hạn chế thấp nhất lượng chất thải phát sinh. Cần có những biện pháp cải tạo, sửa chữa nhà xưởng đảm bảo thông thoáng, đủ ánh sáng và đáp ứng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn lao động môi trường vi khí hậu nơi làm việc.
Ô nhiễm môi trường tại các làng nghề hoàn toàn có thể khắc phục được nếu áp dụng các giải pháp sản xuất sạch hơn, giúp vừa giảm ô nhiễm vừa tăng hiệu quả kinh tế tại các khu vực làng nghề.
Bên cạnh đó, cần chú ý tới các giải pháp xử lý chất thải, vì chúng có vai trò rất quan trọng để khắc phục vấn đề ô nhiễm hiện nay tại các làng nghề. Các biện pháp xử lý cuối đường ống bao gồm: xử lý khí thải, xử lý nước thải và chất thải rắn. Việc lựa chọn công nghệ xử lý cần tuân theo các nguyên tắc sau: Xử lý đảm bảo đạt tiêu chuẩn thải ra môi trường; Dây chuyền đơn giản, dễ vận hành và có tính ổn định cao; Vốn đầu tư và chi phí quản lý, vận hành thấp.
Đồng thời, việc triển khai hệ thống xử lý còn được thực hiện dựa trên các yếu tố chính như: đặc trưng dòng thải, điều kiện thực tế làng nghề (mặt bằng, vị trí, vốn...) và đặc tính kỹ thuật của hệ thống (lắp đặt, xây dựng, vận hành...) cũng cần áp dụng biện pháp mạnh cấm sử dụng công nghệ, phương pháp sản xuất thủ công lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường nhiều. Đây cũng là hướng biện pháp mà nhiều nước trên thế giới đã và đang sử dụng.
Về việc cung cấp tài chính và hỗ trợ kỹ thuật trong công tác kiểm soát và xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề, GS-TS Đặng Thị Kim Chi đề xuất tăng thêm ngân sách cho công tác quản lý môi trường tại các làng nghề. Kèm theo đó phải khuyến khích, ưu đãi tài chính cho các hoạt động liên quan đến cải thiện môi trường làng nghề, kêu gọi các nguồn hỗ trợ tài chính từ các tổ chức, các quỹ bảo vệ môi trường cho việc đầu tư các công trình xử lý ô nhiễm và truyền thông môi trường.
Để tăng cường hỗ trợ kỹ thuật cho việc kiểm soát và xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề thì trước hết phải hỗ trợ việc cung cấp thông tin về công nghệ sản xuất thân thiện môi trường, các biện pháp SXSH, công nghệ xử lý chất thải phù hợp đối với đặc thù của các hộ sản xuất nghề. Đồng thời hỗ trợ xây dựng một số trạm quan trắc môi trường ở địa phương có tập trung nhiều làng nghề để tăng cường giám sát môi trường đối với các dự án, kế hoạch phát triển tại các làng nghề.
Cuối cùng là phải giám sát chặt chẽ việc thực hiện các quy định về BVMT ở CCN và làng nghề. Yêu cầu các cơ sở sản xuất, hộ kinh doanh phải tuân thủ các yêu cầu về đánh giá tác động môi trường, giấy phép môi trường theo luật định đối với các dự án, kế hoạch đầu tư phát triển làng nghề để đảm bảo rằng các đầu tư này theo hướng thân môi trường.

Dư luận chờ câu trả lời
Để tìm hiểu thêm những thông tin về phương hướng xử lý, giải pháp để chấm dứt tình trạng ô nhiễm môi trường tại CCN và làng nghề Minh Khai, từ ngày 18/3/2025, phóng viên đã liên hệ làm việc với Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường). Tuy nhiên, sau khi tiếp nhận các câu hỏi, nội dung liên quan, một cán bộ phụ trách Chi cục Môi trường miền Bắc trả lời: “Đang liên hệ với địa phương và các cơ quan liên quan để hỏi thêm thông tin xem có phương hướng xử lý gì chưa... Vấn đề này thuộc thẩm quyền của địa phương nên phải tôn trọng ý kiến của địa phương...”.
Ngày 19/3/2025, phóng viên đã đến liên hệ và gửi giấy giới thiệu, đặt lịch làm việc với đại diện UBND tỉnh Hưng Yên và huyện Văn Lâm để tìm hiểu các nội dung liên quan đến vấn đề ô nhiễm môi trường tại CCN và làng nghề Minh Khai. Ngày 25/3/2025, UBND tỉnh Hưng Yên đã có Văn bản số 780/UBND-KT2 giao Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hưng Yên chủ trì, phối hợp với cơ quan, đơn vị liên quan làm việc với phóng viên theo nội dung đề nghị tại giấy giới thiệu.
Tuy nhiên đến nay, đã hơn một tháng qua, cả Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hưng Yên, UBND huyện Văn Lâm vẫn chưa có phản hồi.