Quảng Nam:7 đời chủ tịch xã thay nhau cất giữ phần tượng cổ người Chăm

Đào mót gạch cũ, được tượng Phật quý

Mùa thu năm 1978, một người dân thôn Đồng Dương (xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam) đến khu phế tích Phật viện Đồng Dương (nằm trong địa bàn xã) để nhặt gạch cũ về sử dụng.

Trong lúc đào bới, ông vô tình phát hiện một pho tượng Phật bằng đồng nằm sâu dưới 3m đất, gần dưới chân tháp Sáng, ngọn tháp duy nhất còn sót lại ở khu phế tích.

Biết đây là cổ vật của vương quốc Chămpa xưa kia, người dân làng Đồng Dương đem về cất giấu rất kỹ và xem đó như báu vật của làng.

Ít ngày sau, chính quyền tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng (cũ) hay tin đã đến đặt vấn đề thu hồi pho tượng. Ban đầu, nhân dân địa phương không chịu giao tượng. Tuy nhiên, sau nhiều lần làm việc, tranh luận căng thẳng, cuối cùng bức tượng cũng được đưa về Bảo tàng Điêu khắc Chămpa đóng tại TP. Đà Nẵng (thuộc tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng lúc bấy giờ).

Tượng Bồ tát Tara đang được trưng bày trong Bảo tàng điêu khắc Chămpa tại Đà Nẵng.

Sau khi tiếp nhận pho tượng, các nhà nghiên cứu xác định đây là một cổ vật quý có niên đại hàng ngàn năm. Tượng Phật mang hình dáng Bồ tát Laksmindra Lokesvara hay còn gọi là Bồ tát Tara.

Nét mặt của tượng vừa nghiêm trang, thánh thiện nhưng cũng hoang sơ, trần tục. Đây được đánh giá là tượng độc bản, có giá trị nghệ thuật đỉnh cao.

Theo các tư liệu lịch sử, vào năm 875, vương quốc Chămpa cổ tồn tại vương triều Indrapura, do vua Indravarman II sáng lập.

Cùng với sự ra đời của triều đại này là sự phát triển mạnh mẽ của Phật giáo và tôn giáo này đã chiếm ưu thế tuyệt đối ở Chămpa thay thế cho Siva giáo trước đó. Là một tín đồ Phật giáo, vua Indravarman II cho xây dựng Phật viện Đồng Dương để thờ Bồ tát Tara.

Tháp Sáng (Phật viện Đồng Dương) - nơi tìm thấy pho tượng cổ (Ảnh: nguồn internet).

Phật viện Đồng Dương được xây dựng với một tổng thể kiến trúc huy hoàng, tráng lệ bậc nhất và là một trong những trung tâm Phật giáo lớn nhất Đông Nam Á vào thế kỷ 9. Phật viện trải dài trên 1.330m, theo hướng Đông - Tây, bao gồm nhiều thánh đường và tu viện lớn.

Sự ra đời của Phật viện Đồng Dương đã làm xuất hiện thêm một phong cách nghệ thuật mới về kiến trúc và điêu khắc - phong cách Đồng Dương, một phong cách nghệ thuật độc đáo và gây nhiều ấn tượng nhất trong lịch sử nghệ thuật của vương quốc Chămpa cổ.

7 đời chủ tịch xã cất giữ một phần pho tượng quý

Tuy đã được đưa vào Viện bảo tàng nhưng tượng Bồ tát Tara vẫn còn thiếu một phần do bị bẻ gãy. Đó là hai vật nhỏ được đặt trên tay tượng Phật.

Ngay khi được đào lên, các vật này vẫn còn nguyên vẹn. Tuy nhiên, trước khi bàn giao tượng cho chính quyền tỉnh, một người dân làng Đồng Dương đã bẻ gãy 2 vật này đem cất giữ.

Sau một thời gian vận động, hai vật này được người dân giao trả cho UBND xã Bình Định Bắc lưu giữ từ đó đến nay.

Theo ông Trà Tấn Túc, Chủ tịch UBND xã Bình Định Bắc, khi tỉnh cho người xuống thu hồi tượng Phật, người dân nhất quyết không giao tượng. Bởi lúc đó chưa có quy định tìm thấy cổ vật phải bàn giao cho chính quyền.

Tuy nhiên, sau khi được phân tích thiệt hơn, người dân đã đồng tình giao cho chính quyền trưng bày ở bảo tàng. Tuy nhiên, có một số người vẫn “luyến tiếc” nên lén bẻ lấy 2 vật trên tay tượng. Biết được chuyện này, chính quyền xã đã vận động người dân giao nộp.

Hai vật trên 2 tay tượng đã bị bẻ gãy.

Thay vì bàn giao lại cho Viện bảo tàng, chính quyền xã lại cất giữ rất kỹ 2 vật này như báu vật. Từ đó đến nay, đã gần 40 năm, qua 7 đời chủ tịch, 2 vật trên vẫn nằm ở UBND xã và chỉ có chủ tịch xã mới biết chỗ cất giữ.

Hết đời chủ tịch này đến đời chủ tịch kế tiếp cứ chuyển giao công việc là kèm theo chìa khóa giữ “báu vật”. Nhiều lần Viện bảo tàng đề nghị xã trao trả hai vật này để cho bức tượng được hoàn thiện nhưng đều bị các chủ tịch xã cương quyết từ chối.

Do chính quyền xã nhất quyết giấu kỹ, không cho ai xem nên có nhiều nhận định khác nhau về hai hiện vật. Có tài liệu nghiên cứu lại cho rằng tay trái pho tượng cầm một con ốc úp ngược, tay phải cầm một đóa hoa sen.

Trong hồ sơ đề nghị xã Bình Định Bắc trao trả hai hiện vật năm 1978, Ty Văn hóa - Thông tin Quảng Nam - Đà Nẵng lại ghi hai hiện vật này là quả đào và búp sen.

Trong khi đó, ông Trà Tấn Túc khẳng định, hai vật này là đóa hoa sen và quả cau. Một lần, có một giáo sư lặn lội từ Hà Nội vào nhưng chủ tịch xã chỉ cho "xem qua" chứ không được nghiên cứu kỹ.

Hai vật bị bẻ từ tay tượng Bồ tát Tara

Cụ Trà Diếu (SN 1928, thôn Đồng Dương) cho biết, cụ tận mắt thấy 2 hiện vật trên tay tượng Phật là hai đóa hoa sen, gồm một búp sen và một hoa sen nở. Một trong những người đào được tượng đã bẻ đi 2 vật này.

Theo cụ Diếu, đa số người dân làng Đồng Dương thời ấy là hậu duệ của người Chăm, vì vậy ai nấy đều rất quý pho tượng và muốn giữ lại.

Sau khi tỉnh thu hồi, nhiều người không tin rằng tượng được trưng bày tại Viện bảo tàng nên hay thắc mắc. Chính quyền tỉnh sau đó đã phải bố trí xe đưa gần 100 người dân ra TP. Đà Nẵng để họ tận mục sở thị.

Một vị đại diện lãnh đạo Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam cho hay, Sở đã nhiều lần đề nghị nhưng chính quyền xã yêu cầu phải có tiền mới trao trả 2 hiện vật này.

Theo pháp luật hiện hành, bất kỳ ai tìm thấy cổ vật trong lòng đất phải giao nộp cho cơ quan chức năng. Do vậy, xã Bình Định Bắc đang vi phạm quy định này.

Vị đại diện cũng khẳng định, sau khi khai quật khảo cổ xong Phật viện Đồng Dương, ngành chức năng sẽ đề xuất các cấp chính quyền chỉ đạo thu hồi bằng được 2 hiện vật trên.