Nếu hành vi tặng, cho là vô tình và không liên quan đến buôn bán, thu lợi bất chính, và người tặng, cho không biết hoặc không buộc phải biết đó là động vật hoang dã quý, hiếm thì có thể chỉ bị xử phạt hành chính.
Hỏi: Anh Bùi Đình Nghiêm băn khoăn việc vừa qua, một người đàn ông ở Nghệ An nuôi và bán gà lôi trắng là động vật quý, hiếm đã bị xử lý. Liên quan sự việc này, anh Nghiêm thắc mắc về vấn đề nếu người nào đó được tặng, nuôi chơi động vật thuộc danh mục quý hiếm mà không biết thì có bị xử lý hình sự không? Giữa người nuôi, người bán và người mua động vật quý hiếm phải chịu trách nhiệm hình sự như thế nào?
Danh mục động vật quý, hiếm
Liên quan đến vấn đề này, Bộ Công an đã có giải đáp cho anh Bùi Đình Nghiêm. Theo đó, Bộ Công an cho biết, danh mục động vật quý, hiếm; Động vật quý, hiếm được phép nuôi và mua bán; Việc xin cấp phép được quy định tại:
Công ước quốc tế về buôn bán các loại động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES) ký tại Washington D.C ngày 01/3/1973; Nghị định số 160/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ quy định về tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; ban hành Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp;
Nghị định số 64/2019/NĐ-CP ngày 16/7/2019 của Chính phủ quy định về sửa đổi Điều 7 Nghị định số 160/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ về tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; Nghị định số 84/2021/NĐ-CP ngày 22/9/2021 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp;
Thông báo số 25/TB-CTVN ngày 17/02/2023 của Tổng cục Lâm nghiệp, Cơ quan Quản lý CITES Việt Nam về việc công bố danh mục các loài động vật, thực vật hoang dã thuộc phụ lục công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES); Nghị định số 35/2025/NĐ-CP ngày 25/02/2025 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Nông nghiệp và Môi trường; Nghị định số 136/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 của Chính phủ quy định phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường;
Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT ngày 24/6/2025 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường có hiệu lực từ ngày 01/7/2025 quy định về quản lý loài thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm; loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; nuôi động vật rừng thông thường; thực thi Công ước buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp. Theo đó:
Nhóm I: Loài nghiêm cấm khai thác và sử dụng mẫu vật khai thác từ tự nhiên vì mục đích thương mại, bao gồm: loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; loài thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm (Nhóm IA: thực vật rừng, Nhóm IB: động vật rừng);
Nhóm II: Loài hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại, bao gồm: Loài thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm (Nhóm IIA: thực vật rừng, Nhóm IIB: động vật rừng).
 |
| Danh mục động vật quý, hiếm được quy định tại rất nhiều văn bản quy phạm pháp luật của cả Việt Nam và quốc tế. (Ảnh minh họa: Rofikul Islam) |
Đối với loài nhóm IB, IIB, Nghị định số 84/2021/NĐ-CP hoặc loài Phụ lục CITES đồng thời là loài Nghị định số 64/2019/NĐ-CP ngày 16/07/2019, loài động vật quý hiếm khai thác tùy vào mục đích khác nhau như nghiên cứu khoa học và tạo nguồn giống ban đầu, nhập khẩu, xuất khẩu, nuôi sinh sản, nuôi sinh trưởng, trao đổi, mua bán, tặng cho không vì mục đích thương mại, lưu giữ và vận chuyển không vì mục đích thương mại, nuôi vì mục đích bảo tồn, nghiên cứu khoa học, du lịch sinh thái, tạo giống ban đầu cần phải có các loại giấy phép sau: Giấy phép khai thác, biên bản nghiệm thu; Giấy xác nhận mẫu vật khai thác; Giấy chứng nhận kiểm dịch của cơ quan có thẩm quyền; Giấy phép trao đổi, mua bán, tặng, cho thuê mẫu vật do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh cấp; Giấy chứng nhận cơ sở bảo tồn đa dạng sinh học.
Động vật hoang dã (thuộc Phụ lục I CITES, loài Nhóm IB thuộc Nghị định số 84/2021/NĐ-CP); nuôi sinh sản, nuôi sinh trưởng (Điều 25 Thông tư số 27/2025);
Đảm bảo có nguồn gốc hợp pháp theo quy định của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường về quản lý lâm sản; xử lý lâm sản, thủy sản là tài sản được xác lập quyền sở hữu toàn dân. Đối với trường hợp nuôi các loài động vật lớp thú thuộc Phụ lục I Công ước CITES phải được đánh dấu để truy xuất nguồn gốc;
Chuồng, trại được xây dựng phù hợp với đặc tính của loài nuôi theo tiêu chuẩn do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành. Trường hợp chưa có tiêu chuẩn về chuồng, trại nuôi, cơ quan cấp mã số chịu trách nhiệm quyết định hoặc tham vấn Cơ quan Khoa học CITES Việt Nam có chuyên môn phù hợp về chuồng, trại nuôi trước khi quyết định;
Cơ sở nuôi thực hiện theo quy định có liên quan của pháp luật về môi trường, pháp luật về thú y;
Cơ sở nuôi không thuộc khu vực không được phép chăn nuôi theo quy định của pháp luật về chăn nuôi;
Trường hợp nuôi các loài động vật thuộc các Phụ lục Công ước CITES không có phân bố tự nhiên tại Việt Nam và lần đầu tiên đăng ký nuôi tại Việt Nam phải được Cơ quan Khoa học CITES Việt Nam xác nhận bằng văn bản về việc nuôi không làm ảnh hưởng đến sự tồn tại của loài nuôi và các loài khác có liên quan trong tự nhiên.
Được tặng, nuôi chơi động vật thuộc danh mục quý hiếm mà không biết, có bị xử lý hình sự?
Việc tặng, cho động vật hoang dã có thể bị xử lý hình sự nếu thuộc trường hợp vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã, đặc biệt là các loài nguy cấp, quý, hiếm.
Bất kỳ ai có hành vi săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật hoang dã thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ đều có thể bị xử lý hình sự. Hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về "Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm" theo Điều 244 Bộ luật Hình sư, theo đó mức hình phạt cao nhất với cá nhân có thể lên tới15 năm tù. Ngoài ra điều luật còn quy định mức phạt tiền bổ sung, cũng như quy định chế tài hình sự đối với pháp nhân.
"Nếu hành vi tặng, cho là vô tình và không liên quan đến buôn bán, thu lợi bất chính, và người tặng, cho không biết hoặc không buộc phải biết đó là động vật hoang dã quý, hiếm thì có thể chỉ bị xử phạt hành chính. Tuy nhiên, nếu có yếu tố buôn bán, thu lợi bất chính hoặc người tặng, cho biết rõ đó là động vật hoang dã quý, hiếm thì có thể bị xử lý hình sự", Bộ Công an khẳng định.
