Những năm qua, các đoàn học sinh Việt Nam đều đạt được thành tích cao tại các kỳ thi Olympic quốc tế và khu vực, góp phần làm rạng danh Tổ quốc. Đằng sau mỗi tấm huy chương, thành tích vang dội đó là nỗ lực rất lớn của học sinh, giáo viên, toàn ngành giáo dục. Nhưng một vấn đề tưởng cũ - “làm gì để giữ chân nhân tài?” - lại luôn mới khi mỗi mùa Olympic qua đi, chúng ta bội thu thành tích, nhưng vẫn ít thành tựu. Các thí sinh đoạt huy chương vàng Olympic cứ lần lượt ra nước ngoài du học và thường không chọn cách trở về.
 |
| Đoàn thí sinh Việt Nam dự thi Olympic Vật lý quốc tế năm 2017. Ảnh: Bộ GDĐT. |
Thêm một “mùa vàng”
Hơn 40 năm qua, hàng trăm học sinh Việt Nam đã tham gia và đoạt được huy chương vàng trong các kỳ thi Olympic. Việt Nam luôn được vinh danh là một trong những quốc gia có nhiều tài năng, nhiều thành tích khi tham gia các kỳ thi quốc tế dành cho học sinh trung học phổ thông.
Một tuần nay, niềm vui đó lại đến với mỗi người dân, nhất là những người công tác trong ngành giáo dục, khi đoàn dự thi Olympic 2017 có một mùa bội thu. Sáng 25.7, đoàn Việt Nam dự Olympic Toán quốc tế (IMO) đã về đến sân bay quốc tế Nội Bài, Hà Nội. Với 4 huy chương Vàng, 1 huy chương Bạc, 1 huy chương Đồng, đoàn học sinh dự thi Olympic Toán học 2017 đã đạt được thành tích cao nhất trong lịch sử 43 năm Việt Nam tham dự Olympic Toán học quốc tế.
Trước đó, tối 24.7, các chàng trai vàng của môn Vật lý cũng đã về nước với sự chào đón nồng nhiệt. Các em xứng đáng là những tấm gương vượt khó, nỗ lực không ngừng.
Ngoài đội tuyển Toán, Lý, năm nay đội tuyển Hóa học cũng “gặt hái mùa vàng”. Cả 4 học sinh tham dự kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế năm 2017 của đội tuyển Việt Nam đều đoạt giải, trong đó có ba em đoạt huy chương vàng và một em đoạt huy chương bạc. Đây cũng là kết quả cao nhất của Đội tuyển Việt Nam tham dự Olympic Hóa học quốc tế từ trước đến nay.
Mục tiêu của “vàng Olympic” là... du học
Có một điểm chung, những thí sinh đoạt vàng Olympic khi được phỏng vấn đều chia sẻ ước mơ được đi du học, để tiếp tục nuôi dưỡng đam mê của mình. Bộ GDĐT cũng có chính sách đưa nhân tài sang các nước tiên tiến để đào tạo, sau này về cống hiến cho đất nước. Nhưng phần lớn các em đều chọn cách tự “săn” học bổng toàn phần của các trường đại học danh tiếng thế giới.
Cách đây chưa lâu, em Đinh Thị Hương Thảo - “cô gái vàng” của Vật lý Việt Nam - vui mừng thông báo mình đã được nhận vào Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT) danh giá, với mức hỗ trợ tài chính lên tới 6,3 tỉ đồng trong 4 năm học. Một năm trước, khi đoạt “cú đúp” huy chương vàng vật lý quốc tế, Thảo không ngần ngại bày tỏ ước mơ của mình là được đi du học.
Rất nhiều thí sinh từng đoạt vàng Olympic cũng chung suy nghĩ như Thảo, muốn đi ra biển lớn. Và có một thực tế, họ đi và chọn cách cống hiến... ở nước ngoài. Họ đều từng là những tấm gương, thần tượng cho các thế hệ noi theo, nhưng đằng sau những tấm huy chương lại là câu chuyện khiến nhiều người suy ngẫm.
Cách đây chưa lâu, dư luận trong nước từng xôn xao về câu chuyện có một “làng khoa học Việt” ở Nhật Bản. Đó là Viện KH&CN tiên tiến, được Chính phủ Nhật đầu tư rất lớn về con người, trang thiết bị hiện đại, với các ngành khoa học đắt giá như công nghệ thông tin, khoa học vật liệu... Bất ngờ là, đội ngũ các nhà khoa học ở Viện phần lớn là người Việt.
Điểm lại, trong số thí sinh đoạt huy chương vàng Olympic, có TS Hoàng Lê Minh - HCV năm 1974; TS Lê Bá Khánh Trình, đoạt giải nhất với số điểm tuyệt đối và giải đặc biệt tại Olympic Toán học 1979 và một số thí sinh khác hiện làm việc tại Việt Nam, còn lại phần lớn đang sống và làm việc tại nước ngoài.
Rất nhiều trong số “vàng Olympic” đã đạt được thành tựu, trở thành những GS, nhà khoa học uy tín trên thế giới. Thành công nhất đến nay là GS Ngô Bảo Châu - học sinh Việt Nam đầu tiên đạt hai HCV năm 1988, 1989. Ngoài ra, những cái tên Phùng Hồ Hải, Hà Huy Tài, Ngô Đắc Tuấn... đều là những nhà khoa học có nhiều thành tựu, tiếc là thành tựu đó không thuộc về Việt Nam. Cuối cùng thì vẫn là các nước như Nhật, Mỹ và Châu Âu... thu hút, sử dụng và đãi ngộ tốt với các nhà khoa học Việt.
“Cầm vàng đừng để vàng rơi”
Chuyện các tài năng xuất sắc Việt Nam lập nghiệp ở nước ngoài liệu có bình thường? Trong các kỳ thi, chúng ta luôn đạt thành tích rất cao, tại sao vẫn ít thành tựu khoa học? Chúng ta có nhiều tài năng, tại sao bao năm qua vẫn lặp lại quy trình: “Thi từ Việt Nam, học ở Mỹ và cống hiến cho nước ngoài”? Nó chẳng khác nào “cầm vàng lại để vàng rơi”.
Giáo sư Toán học Cedric Villani, người giành giải thưởng Fileds Toán học 2010, trong một lần đến Việt Nam đã kể câu chuyện nước Pháp cũng từng đối mặt với tình trạng “chảy máu chất xám”. Rất nhiều nhà khoa học Pháp sang Mỹ để làm việc. Để giữ chân người tài, Chính phủ Pháp đã huy động cả xã hội xây dựng và biến nước Pháp trở thành một trong những đầu tầu về nghiên cứu khoa học của thế giới.
Khi một tài năng được phát hiện, hệ thống các trường Đại học Pháp sẵn sàng đón nhận họ với mọi điều kiện tốt nhất. Ngoài ra, các hệ thống ngân hàng sẵn lòng tài trợ cho các nhà toán học trẻ, các nhà khoa học trẻ; sự ủng hộ rộng rãi của các Bộ, ngành liên quan. Tất cả tạo thành một chuỗi dây chuyền, một tư duy “mặc định” trong xã hội là phải tạo điều kiện hết sức, ủng hộ hết sức để phát triển các tài năng.
Ở Việt Nam, rất nhiều tài năng, sau khi đi du học thì trở về nước, nhưng chưa kịp cống hiến họ lại chọn cách ra nước ngoài. Nói về hiện tượng này, GS.TS Phạm Tất Dong - Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam - thắng thắn: “Đó là vì nhiều cơ quan hiện nay, môi trường làm việc tồn tại nhiều tiêu cực, giỏi quá thì bị ghen ghét, đố kỵ, hãm hại nên nhiều tri thức thực sự thấy chán nản. Rồi hàng loạt hiện tượng tiêu cực trong công tác, bổ nhiệm, tuyển chọn những người có năng lực thực sự đang trở thành rào cản với những tri thức trẻ”.
Còn theo Giáo sư Trương Nguyện Thành - Phó Hiệu trưởng Đại học Hoa Sen, thì “môi trường giáo dục của chúng ta đang có vấn đề, chưa phát huy hết khả năng sáng tạo của học sinh, sinh viên Việt Nam. Tại sao sinh viên Việt Nam khi đi ra nước ngoài, nhiều người thành công, trở thành nhà khoa học, các giáo sư có tiếng tăm, trở thành các nhà khởi nghiệp thành công? Tính ra sinh viên Việt Nam ra nước ngoài đâu có bao nhiêu, trong khi có nhiều thành tựu hơn cả triệu sinh viên được đào tạo ở trong nước. Vậy cái gì là khác biệt? Suy từ bản thân mình, nếu tôi không có học bổng, không ra nước ngoài học, có lẽ tôi vẫn là một anh nông dân chăng? Tôi nhận thấy có sự khác biệt trong môi trường giáo dục. Giáo dục ở Việt Nam đang bị trói buộc quá nhiều vào hình thức, đặt nặng vào việc người học nhớ được bao nhiêu, chứ không phải là hiểu được bao nhiêu, nhất là ứng dụng của kiến thức. Vì lẽ đó đã dẫn đến một tai hại là giảng dạy nặng về lý thuyết, thiếu thực hành, chưa khuyết khích được tư duy sáng tạo của người học”.
Vị giáo sư cho rằng, chìa khóa để “giữ chân” các tài năng chính là việc xây dựng Việt Nam trở thành một môi trường nghiên cứu quốc tế, môi trường khoa học tốt nhất. Đây là một bài toán khó, chờ lời giải của các nhà quản lý giáo dục.
