Phân cấp, phân quyền: Xu hướng thế giới, càng xuống cấp cơ sở, thẩm quyền càng rộng

Cần tiêu chí rõ ràng

Gửi tham luận tại Tọa đàm khoa học Góp ý dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 do Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức mới đây, PGS.TS. Nguyễn Bá Chiến (Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công), PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh (Trưởng Khoa Luật, Học viện Hành chính và Quản trị công) chỉ ra rằng, trong nhiều nhiệm kỳ, Đảng ta đã đề ra chủ trương đẩy mạnh phân cấp quản lý, phân quyền, phân cấp trong hành chính nhà nước.

Đặc biệt, trong bối cảnh mới hiện nay, việc xây dựng nền quản trị quốc gia hiện đại, hiệu lực, hiệu quả ở Việt Nam đặt ra những yêu cầu về pháp quyền và trách nhiệm của Nhà nước trong phân định thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương. “Phân cấp, phân quyền phải phù hợp với kỳ vọng của địa phương để quản trị địa phương hiệu quả và phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đồng thời phân định đúng thẩm quyền của mỗi cấp chính quyền. Vì vậy, việc phân cấp, phân quyền giữa chính quyền trung ương và các cấp chính quyền địa phương phải có sự thống nhất trong chính sách, pháp luật và thực hiện chính sách, pháp luật trên thực tế”, các tác giả nêu rõ.

Việc phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương là để hướng đến hiệu quả, hiệu lực trong quản lý nhà nước, quản trị quốc gia. Phải có cơ chế thiết thực để Nhân dân tham gia kiểm soát việc phân cấp, phân quyền nhằm thực thi có hiệu quả việc phân cấp, phân quyền trong tất cả các ngành, lĩnh vực, bảo đảm quyền và lợi ích của mọi công dân.

Hai tác giả tham luận cũng chỉ ra rằng, trong bối cảnh hiện nay, với việc sắp xếp cơ quan hành chính ở Trung ương và sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh, bỏ cấp huyện, việc phân quyền, phân cấp giữa Trung ương và địa phương đã khá rõ trong đổi mới tư duy xây dựng pháp luật theo Nghị quyết 66 -NQ/TW, theo đó “gắn phân cấp, phân quyền tối đa theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm” và cơ cấu lại không gian phát triển mới ở từng địa bàn”.

PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh.

Với chủ trương xây dựng chính quyền địa phương hai cấp, các nhiệm vụ, quyền hạn, thẩm quyền của cấp huyện sẽ chuyển lên cấp tỉnh và xuống cấp xã. Do vậy, hơn lúc nào hết, việc phân định rõ, phù hợp thẩm quyền các cấp với các điều kiện bảo đảm thực hiện thẩm quyền nhằm sắp xếp lại thẩm quyền chung của từng cấp chính quyền, thẩm quyền trong từng lĩnh vực của cấp chính quyền trong bối cảnh mới là rất khả thi và tổ chức thực hiện được.

Mạnh dạn chuyển giao một số nhiệm vụ cho khu vực tư nhân

Cũng quan tâm về nội dung phân cấp, phân quyền, PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh, Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội nhìn nhận, chủ trương hiện nay cho thấy rõ xu hướng phân quyền là nghiêng về cấp cơ sở, với định lượng rõ ràng. Theo Đề án của Chính phủ, sẽ có 1/3 thẩm quyền đưa về cấp tỉnh và 2/3 thẩm quyền được trao cho cấp xã. “Con số này khá phù hợp nguyên tắc hiện hành - khi trong thời đại hiện nay, việc trao quyền cho chính quyền cơ sở là xu thế chung trong quản trị địa phương”, PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh nhận định.

Tuy nhiên, phân quyền trong cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy không chỉ diễn ra trong phạm vi cơ quan nhà nước. Do vậy, trong quá trình này có thể mạnh dạn chuyển giao những nhiệm vụ nhất định cho khu vực tư nhân và các tổ chức xã hội. “Nhà nước không nhất thiết ôm đồm mọi việc, đặc biệt là những lĩnh vực mà khu vực ngoài nhà nước có thể thực hiện tốt hơn với chi phí thấp hơn.

Đây cũng là xu hướng của quản trị công mới, khi chính quyền tập trung vào hoạch định chính sách, thì các hoạt động thực thi triển khai chính sách hay các dịch vụ công từng bước được đưa ra bên ngoài, trao dần cho khối tư nhân, tổ chức xã hội. Khi đó chính quyền chỉ làm công việc định hướng, lãnh đạo hay tạo lập khung khổ chính sách”, PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh nêu kiến nghị.

PGS.TS Nguyễn Hoàng Anh.

Trong khuôn khổ chính quyền địa phương, cần xác định rõ những thẩm quyền nào của cấp xã, thẩm quyền nào của cấp tỉnh. Dẫn xu hướng trên thế giới, càng xuống cấp cơ sở, các thẩm quyền càng rộng, PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh đề nghị, để chọn lựa các thẩm quyền cụ thể, cần có tiêu chí rõ ràng. “Nhìn ra thế giới, những mảng việc được giao cho chính quyền cơ sở thường được xác định khá rõ…

Có thể thấy, những lĩnh vực liên quan trực tiếp đến đời sống người dân, như an ninh trật tự, an toàn xã hội, quản lý kinh tế, văn hóa, giáo dục... thường thuộc thẩm quyền cấp xã. Điều này giúp chính quyền cấp xã, vốn gần gũi với người dân hơn, có thể giải quyết các vấn đề một cách nhanh chóng và hiệu quả”, bà Nguyễn Hoàng Anh cho hay.

Trên cơ sở kinh nghiệm thế giới, PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh cho rằng, ở Việt Nam hiện nay, với các mảng việc mới, cấp xã có thể được trao thêm quyền hạn trong việc quản lý các nhiệm vụ cụ thể như quản lý hộ khẩu, hộ tịch, quản lý kinh tế và các nghiệp vụ liên quan đến đất đai (như cấp đổi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất).

Đi cùng với trao quyền, cần mở rộng quyền hạn trong việc thu và chi ngân sách để giúp cấp xã chủ động hơn trong việc giải quyết các vấn đề địa phương. Còn cấp tỉnh cần đảm nhiệm các công việc mang tính hoạch định chính sách, quản lý hạ tầng, quy hoạch đô thị, hay giáo dục y tế ở các cấp cao. Gắn liền với phân quyền thì cần đầu tư cho nguồn lực con người tài chính, cơ sở vật chất cho cấp xã.

Cho rằng phương án tốt nhất để xoá bỏ tình trạng quan liêu là phân cấp, phân quyền, GS.TS. Nguyễn Minh Đoan, Trường Đại học Luật Hà Nội nêu rõ nguyên tắc việc phân cấp, phân quyền phải bảo đảm “khoa học, hợp lý, đi đôi với nâng cao trách nhiệm, gắn với bảo đảm nguồn lực, năng lực thực hiện pháp luật cho các địa phương và các bộ; tăng cường kiểm tra, giám sát; bảo đảm quản lý thống nhất của Chính phủ, phát huy vai trò chủ động, sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của từng địa phương và các bộ”.

GS.TS. Nguyễn Minh Đoan kiến nghị cần phân cấp quản lý nhiều hơn nữa, tăng cường thêm nhiệm vụ, quyền hạn cho chính quyền cấp xã (chủ yếu là những nhiệm vụ, quyền hạn liên quan đến việc tổ chức, thực hiện pháp luật) để các cơ quan chính quyền xã có thể tự giải quyết được hầu hết các công việc liên quan đến đời sống hàng ngày của Nhân dân, doanh nghiệp..