Việc áp dụng tốt biện pháp hoà giải góp phần tổ chức thi hành án được thuận lợi, nhanh chóng, hiệu quả, tăng cường tính nhân văn, duy trì sự lành mạnh, hài hoà trong các mối quan hệ xã hội và đảm bảo sự ổn định về an ninh trật tự.
Đối với công tác thi hành án dân sự, hòa giải là biện pháp nghiệp vụ mà đội ngũ Chấp hành viên thường áp dụng để giúp người được thi hành án, người phải thi hành án đạt được thoả thuận và tự nguyện thi hành. Nhờ có hòa giải, nhiều vụ việc được tổ chức thi hành nhanh chóng và dễ dàng hơn.
Vậy pháp luật có quy định như thế nào về công tác hòa giải trong thi hành án dân sự và việc hòa giải này có ý nghĩa gì trong hoạt động thi hành án dân sự?
 |
| Nhờ có hòa giải, nhiều vụ việc được tổ chức thi hành nhanh chóng và dễ dàng hơn. |
Hoà giải trong thi hành án dân sự nhìn từ quy định pháp luật và kinh nghiệm quốc tế
Chia sẻ về hòa giải trong thi hành án dân sự, bà Nguyễn Thị Ngân - Phó Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự tỉnh Hà Nam nhận định, Luật Thi hành án dân sự hiện hành không có quy định cụ thể về hoà giải trong quá trình tổ chức thi hành án. Tuy nhiên, khoản 1 Điều 9 Luật Thi hành án dân sự quy định “Nhà nước khuyến khích đương sự tự nguyện thi hành án”. Do đó, Chấp hành viên – người được Nhà nước giao nhiệm vụ “kịp thời tổ chức thi hành vụ việc” thi hành án cần thực hiện tốt các biện pháp nhằm “khuyến khích đương sự tự nguyện thi hành án”. Các biện pháp đó thường là động viên, thuyết phục từng bên đương sự và có thể là hoà giải giữa các bên đương sự.
Việc hoà giải thường áp dụng trong những tình huống có tính chất phức tạp như có sự xen lẫn quyền, nghĩa vụ của mỗi bên trong vụ việc, hoặc một hoặc cả hai bên chưa đồng tình với bản án, hoặc phát sinh các tình tiết mới sau khi xác minh điều kiện thi hành án v.v... Khi đó, Chấp hành viên có thể đóng vai trò là người hoà giải, phân tích lý lẽ, thiệt hơn… để các bên đi đến sự đồng thuận và tự nguyện thi hành.
Việc áp dụng tốt biện pháp hoà giải góp phần tổ chức thi hành án được thuận lợi, nhanh chóng, hiệu quả, tăng cường tính nhân văn, duy trì sự lành mạnh, hài hoà trong các mối quan hệ xã hội và đảm bảo sự ổn định về an ninh trật tự trên địa bàn. Ngoài ra, hoà giải thi hành án thành công còn có thể giúp các bên bảo vệ được bí mật đời tư, uy tín kinh doanh… Đây vừa là ưu điểm của hoà giải, vừa là lợi ích mà các bên cần cân nhắc khi đến giai đoạn thi hành án.
 |
| Bà Nguyễn Thị Ngân - Phó Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự tỉnh Hà Nam. |
Là cán bộ thi hành án tốt nghiệp thạc sĩ Luật tại Nhật Bản và từng tham gia nhiều hoạt động hợp tác quốc tế về pháp luật trong thi hành án dân sự, bà Nguyễn Thị Ngân chia sẻ, theo Ủy ban châu Âu về hiệu quả công lý (CEPEJ), hoà giải (mediation) là một kỹ năng được chú trọng trong quá trình đào tạo liên tục, bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên cho Chấp hành viên/ Thừa phát lại nhằm giúp họ đảm bảo tính đồng nhất của các kỹ năng trong nghề.
Tại Cục Thực thi pháp luật của Bộ Tư pháp Thái Lan (tương tự như Cục Quản lý Thi hành án dân sự của Bộ Tư pháp Việt Nam), Trung tâm hoà giải trực thuộc Văn phòng cầm cố tài sản trung ương đã được thành lập vào năm 2005. Trung tâm này thực hiện thủ tục hoà giải cả trước và sau khi có quyết định thi hành án, với kết quả rất tích cực. Từ kinh nghiệm quốc tế, chúng ta có thể nghiên cứu, phát huy hiệu quả công tác hoà giải trong thi hành án dân sự thông qua một số biện pháp như tăng cường đào tạo, bồi dưỡng về kỹ năng hoà giải cho đội ngũ Chấp hành viên, Thừa phát lại; hoàn thiện pháp luật để quy định trình tự, thủ tục, giá trị pháp lý của kết quả hoà giải do Chấp hành viên, Thừa phát lại thực hiện.
Hoà giải trong thi hành án dân sự nhìn từ thực tiễn địa phương
Thực tiễn cho thấy, công tác hòa giải cơ sở trong Thi hành án dân sự đã được các địa phương chú trọng và áp dụng đạt hiệu quả cao. Công tác hòa giải ở cơ sở đã góp phần xây dựng ý thức thượng tôn pháp luật trong cộng đồng dân cư, đặc biệt là đối với đồng bào dân tộc thiểu số. Mặc dù là địa bàn vô cùng khó khăn về kinh tế, giáo dục, an ninh trật tự, nhưng huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La là một địa phương luôn đi đầu trong công tác hòa giải trong thi hành án dân sự và đạt nhiều kết quả.
Ông Nguyễn Văn Phú - Chi cục trưởng Chi cục Thi hành án dân sự huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La cho biết, việc hòa giải trong thi hành án ở huyện miền núi khó khăn như Bắc Yên là một quá trình vô cùng quan trọng và cần thiết, không chỉ giúp các bên tự nguyện thi hành mà không cần áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành, giúp cơ quan thi hành án giảm thiểu rất nhiều thời gian và chi phí tổ chức thi hành, mà còn giúp ổn định về mặt chính trị, trật tự an toàn xã hội ở địa phương. Việc thỏa thuận trong thi hành án dân sự vừa là quyền của các bên đương sự, đồng thời cũng là trách nhiệm thực hiện của cán bộ, công chức làm công tác thi hành án dân sự.
Với 30 năm công tác trong cơ quan thi hành án dân sự, trong đó có 24 năm là Chấp hành viên trực tiếp tổ chức thi hành án, ông Phú luôn coi trọng công tác hòa giải để có sự thỏa thuận trong quá trình tổ chức thi hành nhằm giải quyết công việc đạt hiệu quả cao hơn, rút ngắn thời gian, chi phí thi hành án. Nói như vậy không đồng nghĩa với việc vụ việc nào cũng hòa giải và đi đến thỏa thuận thành công, nhưng với đặc thù công tác ở địa bàn huyện miền núi, vùng sâu, vùng xa còn hạn chế về trình độ dân trí dẫn đến nhận thức pháp luật hạn chế; phong tục tập quán còn nhiều lạc hậu; tiếng nói, chữ viết bất đồng… đã có ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức và sự tuân thủ pháp luật. Điều đó đòi hỏi công tác tuyên truyền, vận động, thuyết phục, giáo dục pháp luật cần đẩy mạnh, là tiền đề để hòa giải và đi đến thỏa thuận trong thi hành án dân sự.
Chi Cục trưởng Nguyễn Văn Phú lấy ví dụ ở những vụ việc thi hành án dân sự trong giải quyết chia tài sản sau ly hôn. Đối với đồng bào vùng sâu, vùng xa, hiểu biết pháp luật hạn chế nhưng vẫn còn mang nặng hủ tục thách cưới, sính lễ trong cưới hỏi thì việc giải quyết chia tài sản sau ly hôn cũng là điều gây rất nhiều khó khăn cho cán bộ thi hành án. Lúc này, cán bộ thi hành án luôn đề cao công tác hòa giải trong giải quyết phân chia tài sản, từ việc giải thích pháp luật cho đến phân tích đúng sai, thuyết phục các bên đương sự tự nguyện hòa giải, phân chia tài sản với nhau. Hay một số địa bàn vùng sâu, vùng xa vẫn còn canh tác “du mục”, tức là phát nương làm rẫy, khi bạc mầu lại bỏ đi canh tác chỗ khác, được yêu cầu kê khai đất để cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì không thực hiện. Vậy nhưng đến khi đất được cấp cho người khác thì lại quay lại tranh chấp, nói là của cha, ông đã canh tác từ lâu. Có những vụ việc mâu thuẫn được đẩy lên đỉnh điểm, ảnh hưởng đến tình hình an ninh trật tự ở địa bàn, gây áp lực đến các cơ quan thực thi pháp luật, trong đó có ngành thi hành án. Điều này đỏi hỏi cán bộ thi hành án phải thực hiện công tác hòa giải đi đôi với các hoạt động trong phạm vi của thi hành án, thậm chí đã có nhiều vụ việc thành công mà không cần đến bước cưỡng chế thi hành.
 |
| Ông Nguyễn Văn Phú - Chi cục trưởng Chi cục Thi hành án dân sự huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La trong một lần làm việc với người dân. |
Chi Cục trưởng Nguyễn Văn Phú nhấn mạnh, trên thực tiễn “muôn hình, vạn trạng”, mỗi vụ việc tranh chấp lại có đặc thù, tính chất khác nhau. Để hòa giải thành công, đòi hỏi người thực thi pháp luật trước hết phải có đức tính kiên trì, lắng nghe, thấu hiểu, làm sao nắm rõ nguồn cơn của tranh chấp phát sinh. Muốn vậy phải đặt mình vào hoàn cảnh của họ, tránh suy diễn chủ quan, quy chụp vấn đề khi chưa tìm hiểu kỹ. Trong một số trường hợp giải quyết thi hành án đối với những vụ việc đặc biệt, ông Phú đã lựa chọn cách thức đặt vấn đề, lựa chọn già làng, trưởng bản, người có uy tín ở địa phương để tham gia hòa giải. Xuyên suốt quá trình hòa giải, Chấp hành viên phải làm chủ được tình hình, giải thích, định hướng xử lý vụ việc theo đúng các quy định của pháp luật, đúng với tinh thần, quyết định của bản án và đúng với chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Trong đó, kỹ năng hòa giải phải linh hoạt, có phản ứng nhanh nhạy với diễn biến phát sinh, cương quyết với hành vi sai trái, đòi hỏi quyền lợi trái quy định của pháp luật. Đồng thời, Chấp hành viên phải kiên trì thuyết phục khi đương sự chưa nắm vững, chưa nắm chắc, nhầm lẫn hoặc hiểu sai quy định của pháp luật, luôn chú tâm vào yếu tố vùng miền, trình độ am hiểu pháp luật của đối tượng hòa giải trong từng vụ việc. Biết tranh thủ thời cơ, cơ hội để đi đến thống nhất, hoặc dừng để tiếp tục vào lần sau nếu như việc hòa giải không có tiến triển, không hiệu quả.
Chi Cục trưởng Nguyễn Văn Phú cũng chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn rằng, việc lựa chọn thời điểm để hòa giải cũng là vấn đề quan trọng. Để hòa giải thành công thì trong rất nhiều trường hợp cụ thể, thời điểm hòa giải cũng có tính chất quyết định. Một số lưu ý nên tránh khi thực hiện việc hòa giải như: tâm lý đương sự đang bị kích động, bất ổn, mất kiểm soát; thời điểm gia đình đương sự hay khu vực xung quanh có công việc, đối tượng hòa giải có uống rượu hoặc đã dùng chất kích thích khác... Việc cho hai bên gặp gỡ để đối thoại, hòa giải chỉ nên diễn ra vào khi đã gặp riêng từng bên và đã có sự thống nhất cơ bản. Cần cân nhắc quyền lợi của các bên, nắm rõ mong muốn của họ, phân tích yếu tố có lợi và bất lợi để từ đó định hướng việc hòa giải đảm bảo sát lợi ích của các bên, tỷ lệ hòa giải thành công từ đó sẽ cao hơn.
Công tác hòa giải trong thi hành án dân sự đã được các địa phương chú trọng và áp dụng đạt hiệu quả cao, góp phần xây dựng ý thức thượng tôn pháp luật trong cộng đồng dân cư tại địa bàn huyện Bắc Yên, Sơn La nói riêng và tại nhiều địa phương khác trên cả nước.
