Nhiều ý kiến cho rằng, việc truy cứu trách nhiệm hình sự trong các trường hợp này là chưa thỏa đáng, không phù hợp?
Tin nên đọc
Khởi tố, bắt tạm giam thêm hàng loạt nguyên lãnh đạo DongA Bank
Chủ tịch Đà Nẵng băn khoăn về tội danh khởi tố với Vũ “nhôm”
Khởi tố Phó Chủ tịch UBND TP Mỹ Tho
Khởi tố, bắt tạm giam y sỹ làm 103 bệnh nhi mắc bệnh sùi mào gà
Thời gian qua, nhiều vụ chủ nhà bị khởi tố, xử lý vì bắt, đánh đối tượng trộm cắp. Mới đây, một nữ nạn nhân trong lúc phản kháng “yêu râu xanh” cũng bị khởi tố vì: “Có hành vi phạm tội Cố ý gây thương tích do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng”.
Nhiều ý kiến cho rằng, việc truy cứu trách nhiệm hình sự trong các trường hợp này là chưa thỏa đáng, không phù hợp?
 |
| Thời gian qua xảy ra nhiều vụ bắt trộm bị đi tù. |
Bị khởi tố vì… đâm chết kẻ cưỡng hiếp mình
Theo đó, chiều ngày 17/12/2017, anh Vàng Văn Th. (SN 1992, trú tại xã Bản Nhùng, huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang) đến nhà chị Vàng Thị Ngân (SN 1992, tức Vàng Mè Đoan, 25 tuổi, trú tại xã Tả Sử Choóng) để ăn cơm. Sau khi uống rượu, thấy chồng chị Ngân say rượu, Th. nảy sinh ý định quan hệ tình dục với chị Ngân nhưng không được người phụ nữ này đồng ý.
Th. liền cầm con dao dọa chị Ngân rồi lao vào khống chế nhằm cưỡng hiếp chị Ngân. Trong lúc vật lộn, chị Ngân lấy được con dao và đâm trúng đùi trái của Th. Do vết thương nặng, gây mất nhiều máu nên Th. đã tử vong sau đó. Sau khi đâm chết Th., chị Ngân đã gọi điện cho Công an xã để tự thú.
Trong quá trình điều tra, cơ quan Công an xác định chị Ngân có hành vi phạm tội Cố ý gây thương tích do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng nên đã khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can đối với Vàng Thị Ngân để điều tra. Hiện vụ án đang được điều tra, làm rõ.
Uất ức đến nỗi treo cổ tự tử
Vụ án này từng được dư luận đặc biệt quan tâm vì nội dung câu chuyện quá hi hữu, đời thường nhưng cả hai cha con lại đều bị khởi tố ra tòa.
Người cha trong quá trình điều tra đã uất ức đến nỗi treo cổ tự tử. Theo đó, khoảng 2h30 sáng 21/1/2014, cha con anh Nguyễn Văn Trình (ấp Phú Bình, xã Vĩnh Bình, Chợ Lách, Bến Tre) phát hiện Phạm Văn K. (SN 1999) đột nhập vào tiệm tạp hóa của gia đình.
Do không biết số điện thoại của công an nên ngay sau khi bắt em K., Trình có gọi điện thoại cho trưởng ấp để báo vụ việc. Trình gọi đến ba lần nhưng ông trưởng ấp không nghe máy. Bất đắc dĩ, cha con anh Trình bèn giữ em K. lại và tra hỏi: “Mày con ai?”.
Do K. không nói nên Trình nắm hai tay của K. ra sau, dẫn ra ngoài cửa tiệm và trói K. vào gốc cây. Tiếp tục hỏi K. là con ai nhưng K. vẫn không trả lời nên Trình lấy dây trói hai chân K. rồi lấy dây cột vào sợi dây trói hai tay K., đầu dây kia vắt qua nhánh cây rồi kéo lên hạ xuống nhiều lần.
Đến khi K. khai mình là con của ai, từng vào tiệm lấy trộm bốn lần thì Trình không kéo lên hạ xuống nữa. Đến 4h40 sáng, Trình tiếp tục gọi điện thoại báo cho trưởng ấp, lần này thì ông đến đưa tên trộm về trụ sở ấp làm việc.
Nhưng rồi sau đó, thay vì xử lý, giáo huấn tên trộm (vì "em trộm" này chưa thành niên), người ta lại đi khởi tố, truy tố anh Trình tội bắt giữ người trái pháp luật, cha anh cũng bị xem là đồng phạm, tuy nhiên quá trình điều tra ông đã uất ức treo cổ tự tử.
Xử sơ thẩm ngày 10/9/2015, dù khẳng định việc bắt người phạm tội quả tang là đúng, TAND huyện Chợ Lách (Bến Tre) vẫn tuyên phạt bị cáo Trình sáu tháng cải tạo không giam giữ về tội giữ người trái pháp luật. Anh Trình kháng cáo vì cho rằng mình vô tội.
Sáng 4/1/2016, TAND tỉnh Bến Tre xét xử phúc thẩm lưu động đối với vụ án này đã bác kháng cáo của anh Trình. HĐXX nhận định, xét kháng cáo, dù bị cáo không thừa nhận hành vi, nhưng lời khai tại cơ quan điều tra phù hợp với tình tiết vụ án. Bị cáo đã cố ý giữ bị hại để đánh trói, tra hỏi.
Hành vi của bị cáo là trái quy định pháp luật. Kháng cáo của bị cáo là không có cơ sở, cần giữ nguyên án sơ thẩm, tuyên phạt bị cáo 6 tháng cải tạo không giam giữ.
“Xử vậy thì ai dám bắt trộm nữa”
Tối 1/8/2015, Tạ Công Trung (23 tuổi) và Lê Minh Thành (21 tuổi, cùng ngụ phường Ninh Sơn, TP Tây Ninh) rủ nhau vào nhà ông Nguyễn Ngọc Ánh (63 tuổi, ngụ phường Ninh Sơn, TP Tây Ninh) trộm gà.
Lúc này Thành đứng ngoài canh chừng, còn Trung leo tường rào vào trộm. Vì đã xảy ra mất trộm nhiều lần nên phát hiện kẻ trộm, ông Ánh cầm cây chĩa (đầu sắt) đuổi theo. Khi gần đuổi kịp, do trời mưa nên ông Ánh bị trượt chân té làm mũi chĩa đâm vào mông Trung một cái.
Trung tiếp tục bỏ chạy, leo lên tường rào để trèo ra ngoài. Lúc này ông Ánh chạy đến kêu Trung đứng lại và leo xuống nhưng Trung không xuống. Ông Ánh dùng chĩa đâm một nhát dính vào người Trung. Kết luận giám định thương tật tại vùng bụng của Trung là 73% và vùng mông 1%.
TAND TP Tây Ninh xử sơ thẩm đã tuyên phạt ông Ánh 12 tháng tù treo về tội cố ý gây thương tích trong tình trạng tinh thần bị kích động mạnh. Ông Ánh kháng cáo vì cho rằng mình bị oan. Chiều 25/9, TAND tỉnh Tây Ninh xét xử phúc thẩm.
HĐXX cho rằng nội dung kháng cáo của bị cáo Ánh không có cơ sở để xem xét. Vì vậy, tòa tuyên giữ nguyên mức án 12 tháng tù treo đối với bị cáo Ánh, đồng thời buộc bị cáo phải bồi thường 74 triệu đồng cho người bị hại. “Nếu tòa tuyên như vậy thì kẻ trộm sẽ lộng hành, còn ai dám bắt trộm nữa!”, ông Ánh bức xúc.
Thế nào là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng?
Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều quy định chế định phòng vệ chính đáng trong luật hình sự. Tuy nhiên, mỗi quốc gia có những quy định riêng về chế định này tuỳ thuộc vào tình hình chính trị, kinh tế - xã hội của mỗi nước.
Luật hình sự nước ta, phòng vệ chính đáng được quy định tại Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 (có hiệu lực từ 1/1/2018) với nội dung: “1. Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm. 2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại. Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này”.
Theo Thạc sĩ Đinh Văn Quế, để xem xét hành vi chống trả có cần thiết hay không, có rõ ràng là quá đáng hay không, thì phải xem xét toàn diện những tình tiết có liên quan đến hành vi xâm hại và hành vi phòng vệ như: khách thể cần bảo vệ;
Mức độ thiệt hại do hành vi xâm hại có thể gây ra hoặc đã gây ra và do hành vi phòng vệ gây ra; vũ khí, phương tiện, phương pháp mà hai bên đã sử dụng; nhân thân của người xâm hại; cường độ của sự tấn công và của sự phòng vệ; hoàn cảnh và nơi xẩy ra sự việc v.v...
Đồng thời cũng phải chú ý yếu tố tâm lý của người phải phòng vệ có khi không thể có điều kiện để bình tĩnh lựa chọn được chính xác phương pháp, phương tiện chống trả thích hợp, nhất là trong trường hợp họ bị tấn công bất ngờ.
Sau khi đã xem xét một cách đầy đủ, khách quan tất cả các mặt nói trên mà nhận thấy rõ ràng là trong hoàn cảnh sự việc xảy ra, người phòng vệ đã sử dụng những phương tiện, phương pháp rõ ràng quá đáng và đã gây thiệt hại rõ ràng quá mức đối với hành vi xâm hại thì coi hành vi chống trả là không cần thiết và là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Ngược lại, nếu hành vi chống trả là cần thiết thì đó là phòng vệ chính đáng.”
Mặt khác, Điều 22 Hiến pháp năm 2013 quy định: Công dân có quyền có nơi ở hợp pháp. Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở. Không ai được tự ý vào chỗ ở của người khác nếu không được người đó đồng ý. Việc khám xét chỗ ở do luật định.
Điều 46 Bộ luật Dân sự năm 2005 cũng có quy định cụ thể về quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở của công dân như sau: “Cá nhân có quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở. Việc vào chỗ ở của một người phải được người đó đồng ý.
Chỉ trong trường hợp được pháp luật quy định và phải có quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền mới được tiến hành khám xét chỗ ở của một người; việc khám xét phải theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định. Trong trường hợp chủ thể có hành vi xâm phạm chỗ ở hợp pháp của người khác thì sẽ chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật”.
Thời gian qua cũng đã xẩy ra rất nhiều vụ trọng án liên quan đến việc đối tượng trộm cắp sau khi bị phát hiện đã chống trả quyết liệt, thậm chí sẵn sàng giết người.
Có thể thấy, quy định của pháp luật về “vượt qua giới hạn phòng vệ chính đáng” là cần thiết nhằm tránh việc lợi dụng yếu tố “phòng vệ chính đáng” để phạm tội.
Nhưng ngược lại, các cơ quan tố tụng khi xem xét vụ việc cũng cần thấu đáo, có lý, có tình, vừa đảm bảo tính công minh, thượng tôn pháp luật nhưng đồng thời cũng cần đảm bảo sự nghiêm khắc, răn đe, phòng ngừa tội phạm.
