Bài 1 - Vẫn câu chuyện “hạt sạn lớn” trong sách giáo khoa

Lối đi nào cho sách giáo khoa điện tử?

"Sách giáo khoa điện tử tương tác cao – Hướng đi cho tương lai”

Lựa chọn sách giáo khoa: Liệu sẽ nảy sinh độc quyền và lợi ích nhóm?

Lo ngại thiếu sách giáo khoa lớp 4,8,11

Hơn 4 năm qua, việc biên soạn và phát hành sách giáo khoa (SGK), thực hiện Chương trình mới 2018 đã có một số bộ SGK sử dụng ngữ liệu chưa phù hợp. Đến nay, dù là năm thứ 4 triển khai Chương trình mới 2018 nhưng những “hạt sạn lớn” ở một số bộ SGK vẫn còn nhiều bất cập, thu hút sự quan tâm, khiến không ít giáo viên (GV), phụ huynh lo lắng.

“Sạn” chồng “sạn”

Khi Chương trình mới 2018 được triển khai từ năm học 2020-2021, SGK mới được đưa vào sử dụng lần đầu ở khối lớp 1 và nhiều bộ sách mới được tung ra thị tường. Đến năm học 2021-2022, được áp dụng ở lớp 2 và lớp 6; Năm học 2022-2023 là với lớp 3, lớp 7 và lớp 10; Năm học 2023-2024, Bộ GD&ĐT phê duyệt SGK lớp 4, lớp 8 và lớp 11. Như vậy, theo lộ trình, lớp 5,9 và 12 sẽ thực hiện chương trình mới từ năm học 2024-2025. Hiện, Bộ GD&ĐT đang tổ chức thẩm định SGK của ba khối lớp này.

Một chương trình nhiều bộ SGK - Chương trình mới 2018 được xã hội hóa hoạt động biên soạn, in ấn, phát hành SGK. Đến thời điểm hiện tại, chủ trương này được xem là đã đạt được những thành công nhất định. Tuy nhiên, qua thời gian triển khai, “sạn” trong SGK vẫn luôn được nhắc tới.

Như thời gian gần đây, phụ huynh liên tục chia sẻ ngữ liệu trong bài Bắt nạt; Cua, cò và đàn cá; Hai con ngựa… Nhiều ý kiến đưa ra đánh giá về đội ngũ biên soạn, thẩm định thiếu năng lực nên ngữ liệu mới không thống nhất như vậy. Đặc biệt, Hội đồng thẩm định cẩu thả và thiếu tính khoa học, thậm chí thiếu tính giáo dục, thẩm mỹ...

Như ở bài thơ Bắt nạt (trích trong tập thơ Ra vườn nhặt nắng) của tác giả Nguyễn Thế Hoàng Linh trong sách Ngữ văn lớp 6, tập 1, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống (NXB Giáo dục Việt Nam). Nội dung bài thơ xuyên suốt nói về những mặt tiêu cực, không tốt của việc đi bắt nạt người khác và khuyên các em học sinh (HS) không nên bắt nạt các bạn yếu thế hơn mình.

Tuy nhiên, nhiều phụ huynh nhận xét bài thơ này không hay cả về mặt nội dung tư tưởng lẫn nghệ thuật. Đặc biệt, bài thơ Bắt nạt có tính giáo dục không rõ ràng, ngôn ngữ - hình ảnh ngô nghê, không phù hợp để đưa vào SGK dạy HS.

Hay bài thơ Con chào mào của tác giả Mai Văn Phấn cũng vậy, bên cạnh lời khen thì không ít người bày tỏ ý kiến không hài lòng: “Làm gì có con chào mào mũ đỏ”, “Triu… uýt… huýt… tu hìu…, văn thơ giờ đọc gượng hết cả mồm”, “Người lớn còn khó hiểu huống gì HS lớp 6”... Có ý kiến cho rằng, GV rất khó để giải thích cho học trò hiểu những từ ngữ trong bài thơ như “triu”, “hìu” vì trong từ điển tiếng Việt không có hai từ này.

Dẫn nguồn “truyện dân gian Việt Nam” qua lời kể lại của một tác giả có bút danh Ngọc Khanh, tác phẩm “Cua, cò và đàn cá” trong tiếng Việt 1 (bộ sách Cánh diều) bài 63 - Ôn tập với phần Tập đọc có nội dung: “Cò kiếm ăn ở ven hồ. Gặp cá rô, nó ra vẻ thật thà: - Dăm hôm nữa, hồ bị tát cạn, cá tôm sẽ bị bắt hết. Đàn cá nhờ cò giúp. Cò hứa đưa đàn cá đến xóm bên. Lũ cá nghe cò. Thế là cò dần dần chén hết đàn cá” - lừa lọc và mưu mẹo là những gì mà dư luận nhận xét về bài thơ này.

Họ cho rằng, từ bao đời nay, khi nhắc đến con cò là gợi lên hình ảnh tần tảo, lam lũ, vậy sao lại duyệt bài này đưa vào SGK?. Hơn nữa, Việt Nam có cả kho tàng ca dao, tục ngữ, thành ngữ và truyện dân gian, sao không đưa vào giảng dạy?

Cũng trong bộ sách Tiếng Việt 1 (bộ sách Cánh Diều), có nhiều chỗ sử dụng ngôn ngữ địa phương, không mang tính phổ thông, gây khó hiểu cho HS, thậm chí GV cũng thấy rất khó để giải thích cho HS hiểu được nghĩa của câu. Đặc biệt, bộ sách trên còn đưa vào những bài tập đọc thiếu tính giáo dục, thậm chí cổ xúy bạo lực.

Sau khi dư luận phản ánh về “sạn” trong SGK, việc đính chính, sữa lỗi, thậm chí thu hồi… lại diễn ra. Dù vậy, những cuốn SGK kế tiếp lại “sạn chồng sạn”, “lỗi chồng lỗi”... Có thể thấy, từ khi triển khai Chương trình mới 2018, hầu như các bộ SGK nào cũng từng được dư luận “nhặt sạn”. Qua các năm, việc “nhặt sạn” từ ngữ liệu hơn là sai kiến thức khiến dư luận lên tiếng.

Trong văn bản trả lời đại biểu Quốc hội, tháng 1/2022, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết, NXB Giáo dục Việt Nam đã phải thu hồi 110.000 cuốn SGK, đồng thời hủy và in lại 38.000 cuốn sách Khoa học tự nhiên 6 của bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống và một số cuốn sách khác vì những sai sót ảnh hưởng đến việc tiếp nhận kiến thức chuẩn của các cuốn sách này.

Giáo viên chủ động điều chỉnh ngữ liệu chưa phù hợp

Qua các năm, hàng loạt lỗi sai trong SGK đã được báo chí, dư luận xã hội góp ý và năm nay vẫn vậy, ngữ liệu trong SGK vẫn còn nhiều “sạn”. Trước những “hạt sạn” đó, nhiều phụ huynh lo lắng rằng SGK còn không nhất quán thì lấy gì làm cơ sở để dạy HS?. Trong khi đó, ở các kỳ thi như tuyển sinh vào lớp 10, thi tốt nghiệp THPT, Bộ GD&ĐT luôn nhấn mạnh việc ra đề phải căn cứ vào chương trình SGK, không đánh đố, không ngoài chương trình SGK.

Tuy nhiên, trong Chương trình mới 2018, sách chỉ là phương tiện hỗ trợ cho việc dạy học, học liệu giúp GV thực hiện tốt Chương trình. Yêu cầu quan trọng nhất để Chương trình mới 2018 thành công chính là phương pháp, kỹ thuật dạy học của GV. Vì vậy, thầy cô có thể tham khảo và chủ động điều chỉnh những ngữ liệu chưa phù hợp.

Cô T - giáo viên dạy Văn (xin được giấu tên) tại một trường trên địa bàn quận Hà Đông (Hà Nội) không đồng tình với ngữ liệu trong SGK mà lan truyền mạng xã hội từ trước đến nay. Tuy nhiên, nếu những ngữ liệu ấy mà GV biết định hướng cho HS tìm hiểu để tự rút ra cho mình bài học từ những việc làm không đúng của một nhân vật, một con người nào đó thì bản thân sẽ không mắc lỗi sai…

Trước những hạn chế của bộ SGK lớp 1 Chương trình mới 2018, Sở GD&ĐT TP HCM đã giao quyền cho GV chủ động sử dụng các ngữ liệu thay thế các ngữ liệu không phù hợp trong sách. Trong quá trình triển khai, Sở cũng đã chỉ đạo các trường phải đảm bảo trong thư viện nhà trường có tất cả các bộ sách của Chương trình lớp 1 mới để GV tham khảo, kịp thời chủ động điều chỉnh những ngữ liệu chưa phù hợp.

Cô T cho biết, trong SGK theo chương trình cũ, cũng có những câu chuyện về mặt trái của cuộc sống để rút ra bài học. Có lẽ, những câu chuyện ấy đã thành “lối mòn” nên mọi người đã nghe quen, còn ngữ liệu SGK Chương trình mới 2018 chắc chắn mới mẻ, tuy nhiên có thể người biên soạn sách cũng có dụng ý riêng.

Theo cô T, với mỗi ngữ liệu trong SGK, trước tiên GV cần nghiên cứu kỹ và nếu cảm thấy còn “sạn”, GV khai thác sao cho phát huy được những thông tin hữu ích. GV cũng có thể đưa thêm nhiều ngữ liệu khác tương tự để HS thực hành đọc, hiểu dưới sự định hướng của GV.

Riêng với bộ sách Cánh Diều, sau 3 năm nghiên cứu và giảng dạy, cô T nhận thấy cấu trúc bài khoa học, nội dung kiến thức phù hợp, rèn được các kỹ năng cho HS. Các bài học không chỉ cung cấp kiến thức, rèn luyện kỹ năng mà còn giáo dục đạo đức, lối sống.

Tuy 1-2 năm đầu, GV giảng dạy gặp nhiều khó khăn bởi từ trước đến nay HS chủ yếu học theo lối bị động, đặc biệt sau một thời gian dài chịu ảnh hưởng của COVID-19 nên những ngày đầu HS chưa bắt nhịp kịp theo sự đổi mới trong Chương trình mới 2018.

Điều này khiến người đứng lớp phải vất vả nhưng như vậy cũng giúp GV có nhiều sáng tạo trong phương pháp, kỹ thuật dạy học. Về việc sử dụng ngôn từ với HS, cô T cho rằng, ngôn từ chuẩn toàn dân là tốt nhất. Nhất là ngôn từ sử dụng trong ngữ liệu thì càng đòi hỏi chuẩn.

Cùng quan điểm như trên, một GV dạy tiểu học tại Hà Nội cho biết, trong bộ Cánh Diều, khối chuyên môn của trường đã chủ động thay thế những ngữ liệu được cho là chưa phù hợp. Do đó, GV đã chủ động xây dựng kế hoạch dạy học và phân bổ các tiết dạy cho phù hợp với đối tượng HS. Còn một số bài đọc chưa phù hợp hay từ ngữ khó hiểu thì GV thống nhất sẽ dùng các từ phù hợp thay thế.

“Việc triển khai và sử dụng hiệu quả SGK hoàn toàn nằm trong tầm của GV. Nếu thấy từ ngữ, hình ảnh nào trong SGK không phù hợp, GV có thể tìm từ những bộ sách khác, lấy nội dung và hình ảnh thay thế” - GV này cho hay.

Theo GV này, GV đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện Chương trình mới 2018. Để chương trình hoàn thành mục tiêu đạt được, GV phải chủ động, đổi mới thì mới thành công được. GV không nên phụ thuộc SGK mà nên đi vào thực tiễn, phải dạy học vừa đảm bảo khoa học, vừa đảm bảo thực tiễn. Khi thực hiện Chương trình mới 2018, không nên so sánh giữa chương trình mới và chương trình cũ vì những yêu cầu, mục tiêu khác biệt. GV cũng không nóng vội mà cần bám sát các chuẩn kiến thức, kỹ năng để chủ động điều chỉnh theo thực tế lớp học.

Sách có phương ngữ, thông tục hay ngữ liệu chưa ổn thì Hội đồng phải yêu cầu chỉnh sửa. Nếu tác giả không sửa, Hội đồng có quyền không thông qua. Ai cũng biết được, việc dễ dãi, tùy hứng và cẩu thả ... trong biên soạn SGK là sự tối kỵ vì HS cần được học bộ sách chuẩn về tri thức, có tính giáo dục cao, có tính thẩm mỹ và tính nhân văn thì mới lay thức, nuôi dưỡng tâm hồn HS. Điều này phụ thuộc vào trình độ, trách nhiệm và tâm huyết của người biên soạn sách.

Còn tiếp...