Xóa bỏ triệt để cơ chế “mua cao, bán thấp”, xây dựng thị trường điện cạnh tranh

Tọa đàm được tổ chức với sự tham dự của các vị khách mời: Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội; Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) Đoàn Ngọc Dương; Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa; Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh; ông Nguyễn Văn Đạt – Phó Giám đốc Nhà máy Kẽm điện phân Thái Nguyên, chi nhánh Công ty CP Kim loại màu Thái Nguyên (VIMIKO).

Theo Phó Cục trưởng Cục Điện lực Đoàn Ngọc Dương, ngay từ đầu năm 2025, Thủ tướng đã ban hành Chỉ thị số 01 về bảo đảm cung ứng điện trong năm 2025 và các năm tiếp theo. Bộ Công Thương đã nhanh chóng hoàn thiện cơ chế, chính sách, ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Điện lực 2024, tháo gỡ vướng mắc, thúc đẩy đầu tư phát triển điện lực.

Cuối năm 2024, Bộ Công Thương đã xây dựng kịch bản cung ứng điện cho năm 2025, dự báo tăng trưởng điện trên 12%.

Trong 4 tháng đầu năm, việc cung ứng điện nhìn chung được bảo đảm, nhất là trong các dịp lễ lớn. Bộ Công Thương nhận định, với các giải pháp hiện có, việc cung ứng điện năm 2025 cơ bản được bảo đảm nếu các điều kiện diễn biến như dự báo.

Tuy nhiên, ông Dương nhìn nhận vẫn cần đề phòng các tình huống cực đoan như tăng phụ tải đột biến, thời tiết khắc nghiệt, hoặc sự cố tổ máy. Ngành điện đã chuẩn bị các kịch bản ứng phó nhằm bảo đảm an ninh điện năng trong mọi tình huống.

ĐBQH Phan Đức Hiếu cho biết, để đạt được mục tiêu tăng trưởng 8% trong năm 2025, Chính phủ dự kiến bổ sung các giải pháp điều hành, trong đó năng lượng, đặc biệt là điện, là yếu tố đầu vào thiết yếu của sản xuất, tiêu dùng và tăng trưởng. Nhu cầu điện không chỉ tăng về sản lượng mà còn về chất lượng, đặc biệt trong các lĩnh vực như sản xuất bán dẫn, nước sạch, hay kinh tế xanh, vốn yêu cầu về nguồn điện sạch và ổn định ngày càng cao.

Vì vậy, với hai thách thức lớn là vừa bảo đảm an ninh năng lượng, vừa bảo đảm chất lượng điện thì giá điện trong thời gian tới cần được điều chỉnh phù hợp với yêu cầu thực tiễn.

Cần cơ chế điều chỉnh giá điện hợp lý, tiệm cận thị trường

Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, giá điện hiện nay tồn tại 3 bất cập lớn. Thứ nhất, giá điện chưa theo cơ chế thị trường, chưa tính đúng, tính đủ chi phí sản xuất 1 kWh điện và còn tình trạng "mua cao bán thấp" kéo dài.

Thứ hai, giá điện đang phải gánh quá nhiều mục tiêu – từ hỗ trợ ngành điện phát triển, kiểm soát lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội đến khuyến khích tiết kiệm điện – nhưng các mục tiêu này không luôn đồng thuận, thậm chí mâu thuẫn lẫn nhau, gây khó khăn trong điều hành.

Thứ ba, cơ chế bù chéo trong giá điện (giữa hộ dùng điện sinh hoạt với nhau, giữa sinh hoạt và sản xuất, giữa các vùng miền) đã kéo dài, làm méo mó giá điện và cản trở cơ chế thị trường.

Ảnh minh hoạ.

Từ đó, dẫn đến hệ quả giá điện mang tính bao cấp, không thu hút được đầu tư tư nhân, không tạo áp lực đổi mới công nghệ và tiết kiệm điện. Ngành điện luôn rơi vào tình trạng thâm hụt dòng tiền, khó tái đầu tư, đe dọa an ninh năng lượng quốc gia.

Theo ông Thỏa, cần chuyển sang điều hành giá điện theo cơ chế thị trường, tính đúng tính đủ chi phí, có lợi nhuận hợp lý. Biểu giá điện cũng cần sửa đổi, bỏ chi phí không minh bạch như chênh lệch tỉ giá, tách rõ các thành phần chi phí như phát điện, truyền tải, bán lẻ… Đồng thời, phải chấm dứt cơ chế bù chéo và xử lý chênh lệch vùng miền bằng chính sách riêng.

Ông Thỏa cho rằng, nếu thực hiện được các điều chỉnh trên, ngành điện sẽ có điều kiện phát triển bền vững, bảo đảm cung ứng điện cho tăng trưởng kinh tế như mục tiêu Chính phủ và Quốc hội đề ra.

Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn nhận định, mức giá điện trung bình của Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều nước khác trong khu vực như Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Singapore, Philippines. Thái Lan, sau cải cách biểu giá điện theo giờ, giá đã tăng đáng kể so với vài năm trước.

Theo ông Sơn, vấn đề không chỉ là “giá điện cao hay thấp”, mà là làm sao để giá điện phản ánh đúng chi phí sản xuất, bảo đảm tính bền vững cho hệ thống điện quốc gia. Nhiều quốc gia đã chuyển sang cơ chế giá thị trường, minh bạch, đầy đủ yếu tố chi phí và gắn với xu hướng phát triển năng lượng sạch.

Nếu Việt Nam tiếp tục duy trì giá điện dưới mức chi phí thực tế, có thể mang lại lợi ích ngắn hạn cho sản xuất và an sinh xã hội, nhưng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đầu tư hạ tầng điện, mất cân đối cung – cầu và giảm chất lượng hệ thống trong dài hạn.

Vì vậy, cần có lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, tiệm cận thị trường, phản ánh đầy đủ chi phí và vẫn có chính sách hỗ trợ phù hợp để tránh gây "sốc giá". Ông Sơn nhấn mạnh việc cân bằng giữa cơ chế thị trường và an sinh là một yêu cầu bắt buộc nhưng đầy thách thức.

Ông Sơn đánh giá cao các tín hiệu chính sách gần đây từ phía Chính phủ. Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị là bước ngoặt lớn, thực hiện đầy đủ tinh thần của Nghị quyết 68 sẽ là chìa khóa để tháo gỡ các điểm nghẽn trong ngành điện một cách căn cơ và bền vững.

Xóa bỏ triệt để cơ chế “mua cao, bán thấp”, xây dựng thị trường điện cạnh tranh

Thông tin về những điểm mới trong Luật Điện lực (sửa đổi), ĐBQH Phan Đức Hiếu cho biết một điểm mới quan trọng trong luật lần này là cơ chế xác lập giá điện. Theo đó, việc xây dựng giá điện cần đảm bảo tính minh bạch, ổn định và hợp lý. Giá điện phải đủ hấp dẫn để thu hút đầu tư nhưng cũng cần được kiểm soát ở mức hợp lý, nhằm không gây áp lực lên chi phí sản xuất - kinh doanh và đời sống người dân.

Tại tọa đàm, ông Nguyễn Tiến Thỏa nhìn nhận, thời gian gần đây, Chính phủ đã thể hiện quyết tâm cao trong việc chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương bảo đảm nguồn cung điện, không chỉ cho nhu cầu trước mắt mà còn cho trung và dài hạn đến năm 2045. Chỉ thị số 01/CT-TTg ngày 3/1/2025 của Thủ tướng Chính phủ đã nêu rất rõ các giải pháp cần triển khai và Bộ Công Thương cùng các cơ quan liên quan đang thực hiện chỉ đạo theo đúng tinh thần “chỉ bàn làm, không bàn lùi”.

Tuy nhiên, một vấn đề khiến ông còn băn khoăn là cơ chế giá điện, yếu tố có tính quyết định trong việc bảo đảm nguồn lực tài chính cho đầu tư phát triển điện lực.

Theo ông Thỏa, cần nhanh chóng cải cách cơ chế điều hành giá điện theo hướng tiệm cận thị trường. Cơ chế giá phải minh bạch, phản ánh đúng chi phí và loại bỏ những rào cản không còn phù hợp.

Ông cho biết, Luật Điện lực hiện hành tuy đã có nhiều quy định về giá nhưng trên thực tế vẫn còn những điểm bất cập, đặc biệt là cơ chế “bù chéo”, tức là lấy phần chênh lệch từ giá điện của nhóm đối tượng này để hỗ trợ nhóm đối tượng khác. Điều này không phù hợp với nguyên tắc thị trường, gây méo mó cạnh tranh và thiếu minh bạch.

“Chi phí bao nhiêu thì công bố bấy nhiêu. Còn nếu e ngại việc điều chỉnh giá gây ra cú sốc thì phải dùng các công cụ tài chính, tiền tệ để điều tiết, đúng như tinh thần Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị,” ông Thỏa nhấn mạnh.

Về dài hạn, ông cho rằng cần xóa bỏ triệt để cơ chế “mua cao, bán thấp”, xây dựng thị trường điện cạnh tranh, trong đó giá điện phản ánh đúng giá trị thật. Vai trò điều tiết của Nhà nước nên tập trung vào các công cụ kinh tế, thay vì các biện pháp hành chính can thiệp trực tiếp vào giá để tránh làm sai lệch giá trị thật của điện năng. bảo đảm thị trường vận hành minh bạch, lành mạnh và bền vững./.