 |
| Tập thơ "Hoa nở trong trăng" của Vũ Gia Hà xuất bản năm 2022 |
Hoa nở trong trăng là tập thơ đầu tay của Vũ Gia Hà. Tập thơ bao gồm 88 bài thơ được chia làm ba phần: Cõi người, cõi tình yêu và cõi siêu tưởng. Xuyên suốt cả tập thơ đó là một Vũ Gia Hà với những chiêm nghiệm về cõi người, về tình yêu, và cả mộng tưởng. Sự xuyên suốt cả về thời gian và không gian.
Trong bài viết này, chúng ta cùng cảm nhận về “cõi người” - một phần trong tập Hoa nở trong trăng. Cõi người bao gồm 35 bài thơ với nội dung chủ yếu là những suy ngẫm, chiêm nghiệm của tác giả về thời cuộc, những thăng trầm trong cuộc sống, sự cô đơn của con người trong xã hội ngày nay. Nhưng trên hết, con người vẫn luôn muốn hướng đến một điều tốt đẹp hơn, trăn trở để làm sao chúng ta đừng tự dập tắt nhau.
Với Vũ Gia Hà, con người muốn tồn tại ở thế giới này phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, phức tạp. Những ganh đua, ghen ghét ở đời, chiến tranh, dịch bệnh, sự đổi thay lòng người, bất chấp mọi thứ để đạt được điều mình muốn mà không quan tâm đến mọi thứ xung quanh… Tất cả những điều ấy làm cho “tôi” cảm thấy cô đơn trong chính thế giới mình đang sống.
Tôi hai lăm tuổi
Như hai lăm viên sỏi
Lúc nào cũng sắp rơi vào hố cô đơn
(Tôi hai lăm tuổi)
Một chàng trai trẻ hai mươi lăm tuổi, nhưng lúc nào cũng cảm nhận thấy sự cô đơn nó bao vây xung quanh mình. “Tôi” cùng lớn lên như bao người “Như anh / Như chị / Như bạn / Như em”. Trong khi “tôi” thấy mọi người rất đáng yêu thì tôi lại tự nhận thấy mình lẩn thẩn, vớ vẩn, ngáo đá, chập cheng, hâm hấp, tự nhận thấy nỗi buồn của mình không giống ai. “Không có ai cùng tôi lên đường”, tưởng rằng có “em”, nhưng vừa đến chân tường em đã ngoảnh lại vì có tiếng chó dại, em sợ bị xơi tái. Chàng trai trẻ một mình “lầm lũi”, vì xã hội này đầy rắn, rết, khủng long, mọi người thể hiện sự quan tâm và đánh giá về nhau dựa trên vấn đề tiền bạc, vật chất. Tôi sẽ chỉ là một thằng tồi nếu không có tiền để cho bạn đi xem một vở kịch, và em cũng thấy không có “kích thích” với tôi nếu hình tượng chẳng có gì thay đổi “Ngoài mái tóc rẽ ngôi / Và mấy bộ quần áo mặc nhiều năm chưa thay đổi” (Tôi hai lăm tuổi).
Vũ Gia Hà còn cho ta thấy một lối sống vô cùng thực dụng trong cái xã hội hiện đại, cái thời sung sướng nhất này. “Tôi thực dụng / Bạn cũng vậy / Nếu một trong hai khác quan điểm sống / Thì tôi / Thì bạn / Chỉ xem nhau là những người bạn của trà đá / Của rượu / Của bia / Của cái bắt tay chiếu lệ” (Bàn tay giả). Chúng ta quá lạm dụng, quá sa đà vào internet, điện thoại, facebook, gmail mà quên đi những sự gắn kết của ta với quá khứ, những người thân, người bạn quen thuộc, những kỉ niệm đã nuôi dưỡng tâm hồn ta khôn lớn. Tất cả đã trở nên “han gỉ” vì những “phím chữ”, “tin vịt”. Hay “Hãy nhìn những con phố / chỉ thấy đàn ông nhìn nhau qua hơi rượu / Những cô gái / Chỉ nhìn nhau vì chiếc áo ngàn đô” (Tâm hồn chết). Cho nên “tôi” thấy “quá buồn”, “cô đơn”, không biết có “ai đợi tôi/ để đi về/ cõi chết” (Tôi xanh), hay “Tôi ra biển / Vô định như chiếc lá / Trôi giữa giấc mơ / Dấu chân tôi / hoàng hôn / Không thèm rủ xuống” (Cô đơn). “Tôi” đã “bật khóc” trước sự tàn độc của cái ác, nó “nhan nhản”, “bình thản”, nó “nhe răng ngấu nghiến cái đẹp”, “lương thiện” của tâm hồn (Tâm hồn chết).
Trong Mười bốn ngày cách ly, là thời gian mà “tôi” cũng như nhiều người cảm nhận rõ sự cô đơn nó như thế nào. Nói chuyện với bóng mình, mùa học như ba tháng hè vắng vẻ, hàng quán thưa khách, nhà thờ, chùa chiền ít người viếng thăm. Những đôi yêu nhau cũng không thể gặp mặt nhau, những nắm tay rụt lại, những nụ hôn phải giấu đi. Vũ Gia Hà còn liên tưởng nếu những A Li Ba Ba, A La Đanh, cô Tấm, hoàng tử, nàng Đê Chan Cơm, nàng Kiều, Đôn Ki Hô Tê, A Quy mà có ở thời này chắc cũng chỉ dám ở trong nhà, vì lúc nào thần chết cũng đến rất gần, đâu đâu cũng thấy “màu khẩu trang như màu áo tang”.
Tôi nghĩ gì trong căn phòng có một ô cửa
Chiều cuối thu
Tôi cuối thu
(Nỗi sợ và tôi)
Chúng ta cứ thử hình dung một chàng trai trong một căn phòng trọ nhỏ, một ô cửa sổ be bé vào một buổi chiều mùa thu. Nó rất đối lập với sự hào nhoáng, xa hoa, tấp nập nơi đô thị. Tôi nói với em về nỗi buồn nơi phố xa, nơi chỉ có xe và khói bụi. Tôi và em tiếp tục thử đi vào suy nghĩ của nhau. Nhưng cả hai chỉ nhận được “Mấy chiếc lá vàng / Mấy vết chim / Còn lưu lại đâu đây”. “Tôi” không tin điều đó nên tiếp tục cùng em đi vào một khu rừng xa thành phố khói bụi, nhưng kết quả là “Không một chiếc lá vàng / Không một vết chim / Còn lưu lại trong tôi”. Sau tất cả chỉ có “tôi” và “nỗi sợ” tồn tại trong “căn phòng có một ô cửa”.
Sự “cô đơn” của “tôi” không chỉ tồn tại trong hiện thực nữa, mà ngay cả trong mơ, trọng mộng tưởng, khi tưởng rằng mọi thứ đã chìm sâu vào giấc ngủ thì sự “cô đơn” ấy vẫn không ngủ yên. “Thời gian thật vô nghĩa với tôi bởi tôi không tìm thấy sự bình yên và sạch trong của tâm hồn khi thời gian trôi qua / Mỗi tối tôi thường trau chuốt mình bằng ý nghĩ rỗng không. Nhưng tiếc thay, sự ích kỷ của màn đêm chỉ cho tôi bằng lòng trong giây lát / Vì vậy trong giấc ngủ, tôi lại trau chuốt mình bằng giấc mơ rỗng không” (Nỗi buồn pha lê). Hay “Tôi muốn ngủ quên / Để đôi mắt không buồn / Nhưng trong mơ / Tôi lại thức” (Bay cao).
Một tâm hồn “cô đơn”, buồn chán, tưởng rằng “tôi” chỉ nhìn thấy cuộc sống quanh mình chỉ có sự đau khổ, tẻ nhạt ấy. Nhưng không, trong tâm hồn ấy là một trái tim vẫn rất yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp, yêu những sự bình dị nơi làng quê thân thuộc, trân trọng tình cảm gia đình, tình làng xóm.
Hình ảnh những con chim cứ hót từ mùa này sang mùa khác, những chiếc lá vàng khô, những đàn kiến chùn chân trước con chim giả vờ mơ ngủ, giọt sương trên cánh hoa, sự chuyển sắc của bầu trời, những chiếc lá rơi liệng xuống hồ. Hay “Đêm không ngủ / Đang ủ / Một nụ / Tinh tú / Béo ú / Một cánh trà / Nhạt nhòa / Sương qua” (Nụ đêm)… Thiên nhiên có tĩnh, có lặng, có âm thanh, màu sắc, có hình khối lan tỏa biến chuyển theo thời gian và không gian. “Những hàng cây sáng đỏ / Những bông hoa hình môi thiếu nữ” (Tôi lại đi), hay hình ảnh những “đám lá vàng khô” trong một buổi mùa thu làm tâm hồn “tôi” xao xuyến “Ai đó đi vòng quanh / Nhặt hết lá vàng rơi / Ai đó dở hơi / Đào mộ chôn từng chiếc lá” (Mộ lá).
Thiên nhiên trở nên thân thuộc, gần gũi hơn với bức tranh làng quê yên bình, không khói bụi. “Vành vạnh ánh trăng lên / Tròn xoe trên đỉnh núi / chim rủ nhau đi ngủ / Chập chờn kéo màn đêm” (Cười với anh Cuội). Ánh trăng lên, báo hiệu một ngày đã gần hết. Mọi sinh vật sống cũng dựa vào sự thay đổi đó để dừng mọi việc lại, bắt đầu thời gian nghỉ ngơi, để chuẩn bị cho một ngày mới khác sắp đến. Đêm ở quê rất yên tĩnh và trong lành, cho nên ta có thể nghe rõ tiếng những con gà trong chuồng va mỏ vào nhau kêu lốc cốc. Không có ánh sáng điện, nhưng ánh sáng trăng lại soi tỏ cho ta thấy rõ cây hoa nhài đang điểm tô thêm sắc trắng cho màn đêm, hai con thỏ cuộn mình ngủ trên chiếc chân mây một cách ngon lành. Trên cao xa kia, cuộc sống của chị Hằng Nga với chú Cuội mới bắt đầu. Chị Hằng Nga đang ngất ngây trong điệu múa Nghê Thường, và chú Cuội thì đang lon ton dẫn đàn trâu đi chăn. Không chỉ vậy, trong Đêm vàng, tác giả còn nhận ra mùi hương đêm nơi làng quê: mùi hương của hoa dại, của những cọng rơm lá cỏ bình thường, thậm chí còn còn cảm nhận được mùi hương của ánh trăng “Ánh trăng phả bỗng thành quý phái”. Thậm chí tác giả còn ví ánh trăng như “những giọt vàng” “cựa trên mi mắt”, “in trên vành chữ” trong từng mỗi con người chúng ta.
Ngày mới bắt đầu với Sớm mai vàng: Hình ảnh một buổi sáng sương mơ, khi cảnh vật còn lờ mờ chưa hiện rõ, mọi sinh vật sống đang chờ đợi ánh sáng của mặt trời: bụi cỏ, chú chó, chú chim sâu… cùng hình ảnh thân thuộc nhất trong mỗi gia đình làng quê đó là hình ảnh người mẹ “Mẹ đã dậy từ lúc sao phai / Chong đèn sáng ở ngoài lối cửa / Mẹ xuống bếp quẹt diêm nhóm lửa / Hong xôi bán sửa soạn đời con”. Người mẹ lúc nào cũng là người hy sinh tất cả vì gia đình, vì con cái “Trên chiếc giường những giấc mộng non / Cứ bám víu mỏi mòn tay mẹ / Bố mất sớm như cây bị trẻ / Lá làm sao mạnh mẽ được đây”. Chúng ta có thể thấy ở đây một cái “tôi”- Vũ Gia Hà rất trọng tình cảm, một người rất coi trọng tình cảm gia đình. Nên trong bài Khóc mẹ, Vũ Gia Hà viết “Mẹ tuyệt vời ông mặt trời / Mẹ thiêng liêng / Ai bằng mẹ”. Rồi “Khi mẹ đã về ngủ với hoa” thì “Tôi dại khờ / Ôm linh hồn mẹ khóc ngày đêm / Ra đi / Tôi đem theo nắm đất từ mộ mẹ”. Hay hình ảnh gia đình quây quần bên bếp với làn khỏi tỏa, bà tóc thưa mắt kém, ông già với chòm râu đang ngồi uống trà, thằng bé con ngủ, mẹ hái rau, gọi con vặt khế nấu canh chua, người bố cuẩn bị để ngày mai con thuyền ra khơi… Tất cả là một bức tranh làng quê vô cùng yên bình, hạnh phúc và đáng sống.
 |
| Tác giả Vũ Gia Hà. |
Cõi người trong thơ Vũ Gia Hà không chỉ được thể hiện qua đời thực mà còn ở thế giới tâm linh. Chúng ta thấy Gia Hà nhắc nhiều đến Chúa, Phật, Diêm Vương, ma, sự hủy diệt, cái chết… Trong Mười bốn ngày cách ly tác giả có viết: “Tôi chẳng tin vi rút do Thượng Đế phái xuống / Bởi Thượng Đế luôn có đức hiếu sinh/ Bởi Thượng Đế luôn muốn những đứa con của mình khỏe mạnh”. Với Vũ Gia Hà, tôn giáo nào cũng hướng tới những điều tốt đẹp cho con người, nên những đớn đau mà chúng ta phải chịu đều do chúng ta tự chuốc lấy mà thôi. Thế giới tâm linh Vũ Gia Hà còn được thể hiện qua nhiều hình ảnh mang truyền thống, phong tục của người Việt Nam là thắp hương: “Tôi lang thanh như que nhang / Phả hương / Nhử linh hồn” (Tôi xanh), hay hình ảnh: “Trước khi vào bữa ăn/ Mẹ nhẩm tên bố về ăn cùng” (Bữa cơm chiều”. Rồi hình ảnh “Bài thơ cúng chúng sinh” gắn liền với đạo Phật. Sự kết nối của hiện tại với quá khứ, của những người còn sống với những người đã khuất.
Cô đơn, buồn chán với thời cuộc, nhưng không phải vì thế mà “tôi” dửng dưng với cuộc đời. Cõi người trong Vũ Gia Hà còn là sự thức tỉnh cho mỗi cái “tôi” trong thế giới này, phải thay đổi, phải làm gì đấy, đừng “tự dập tắt nhau”.
Trong Tôi hai lăm tuổi: “Tôi xin làm trái ớt để cay miệng người”, “Tôi muốn cắn vỡ mặt trời / Bởi sống để chờ chết / Có nghĩa lý gì không?”. Một con người rất trân quý cuộc sống, vẫn nhìn thấy sự tươi đẹp của thiên nhiên, vẫn yêu tha thiết quê hương, gia đình của mình thì sao có thể ngồi im trong căn phòng chật chội được. Bởi lẽ vật chất sẽ chẳng còn giá trị gì khi thân xác ta không còn “Tôi ngồi tĩnh tâm lại đời mình và kiếp người / Những đồng pô li me những thẻ ngân hàng / Chẳng bao giờ theo ta được khi xác thân này không còn”, “Tại sao chúng ta để hao mòn tâm hồn / Vì những thứ rồi cũng bỏ ta / Cuối cùng bệnh tật vi rút ập đến bất ngờ / Mỉa mai ta bằng những cơn đau” (Mười bốn ngày cách ly). Những con vi rút ập đến một cách quá nhanh, quá bất ngờ, không đoán định được, không kịp ngăn cản, lan ra toàn thế giới như một cơn gió. Nó giống như một bài toán mà tất cả mọi người muốn tiếp tục tồn tại phải tìm ra đáp án để “Cho cuộc sinh tồn vĩnh hằng bớt đau khổ”. Nếu như cuộc sống chỉ tồn tại toàn những điều giả dối, những ghanh ghét, đố kỵ thì “Chẳng bao lâu chúng ta han gỉ / Chúng ta cảm lạnh” (Bàn tay giả).
Vũ Gia Hà còn muốn thay đổi cái xã hội buồn chán ấy bằng cách vẽ nên những bức tranh màu sắc cuộc sống qua chính những vần thơ của mình. “Tôi căng mình để sống nên tôi viết những vần thơ bắt đầu / Tương lai là những vần thơ xếp chồng lên nhau” (Nỗi buồn pha lê). Chỉ khi trong con người “tôi” có một sức sống mạnh mẽ, tràn đầy năng lượng tích cực mới có thể vẽ ra được một hành trình tương lai như vậy. “Để không đơn điệu, tôi vẽ những chiếc lá xanh, ngày mới là mùa xuân, tôi đắm mình trong muôn sắc/ Tôi viết tiếp dòng thơ nguệch ngoạc, ngày mới là con đường khó đi, con đường dẫn về miền đất hứa / Tôi vẽ thêm những chiếc lá vàng, ngày mới là mùa thu, tôi lạc trong vườn trăng vàng khắt” (Nỗi buồn pha lê). Cuộc sống sẽ trở nên tốt đẹp hơn nếu bạn, nếu “tôi” tự vẽ ra được một bức tranh đẹp từ trong tâm hồn mình. Trong Mùa buốt giá, “tôi” còn mang cái lòng tốt, sự từ bi, thiện lương trong tâm hồn mình “Để rải lên lá cỏ xanh rì / Để chạm vào mắt mi độc ác / để cất giữ trong tim người hiền”.
Trong khao khát tìm kiếm sự thay đổi, Vũ Gia Hà đã gặp được nhiều người cũng có tâm hồn giống mình. “Đêm làng quê chẳng ai than nghèo / Người ta muốn reo ca lòng tốt / Người ta muốn hát cùng núi sông / Người ta muốn sống cùng cánh đồng / Màu lúa màu cây màu áo cũ / Màu mắt hiền như những vị tiên” (Đêm vàng). Đó là những con người hồn quê chân thật, đơn sơ và mộc mạc. Họ sống hòa cùng thiên nhiên, núi sông, cây cỏ. Nghèo khổ nhưng không vì thế mà than thở với đất trời, không vì thế mà rời bỏ “màu lúa màu cây màu áo cũ” ấy. Họ muốn có một cuộc sống đẹp, ý nghĩa để gieo vào lòng những thế hệ sau một sức sống tích cực như thế.
Phần Cõi người nói riêng và tập thơ Hoa nở trong trăng nói chung được Vũ Gia Hà viết theo thể thơ tự do, nên không có sự rập khuôn, gò bó. Vì thế mà khi đọc, chúng ta cảm thấy như đọc được lời tâm sự của tác giả: lúc thăng trầm, lúc cao trào trong cảm xúc, nhưng cũng có lúc lại bị hụt hẫng “rơi” một cách tự do. Như nhà thơ Thanh Thảo từng nói “Là nhà thơ bao giờ cũng nuôi khát vọng vượt thoát một cái gì. Cái gì đó có khi chính là chữ, là vần, là nhịp, là nhạc, là tất cả những gì tạo nên cái vỏ vật chất của nhà thơ. Khao khát vượt thoát, ý hướng tự giải phóng đó gặp được một hình thức thích hợp: đó chính là thơ tự do” (Thanh Thảo - Mãi mãi là bí mật- Nxb Lao động Hà Nội, 2004, tr.310).
Với thể thơ tự do, không bị gò bó về số chữ, vần điệu nên Vũ Gia Hà có thể thỏa sức sáng tạo theo ý hướng mình. Một chữ, hai chữ, chín rồi mười chữ, thậm chí có dòng thơ là cả một dòng thơ dài với ba câu được đặt không tách rời. Tất cả tạo nên một nhịp điệu cảm xúc khá riêng biệt. Giống như một bản nhạc hòa tấu lúc nhanh dồn dập, nhưng lại có lúc chậm rãi, có lúc miên man vô tận nhưng tự dưng lại lặng đi chỉ bằng một nốt nhạc. Chẳng hạn trong đoạn thơ này “Trên khoảng đất đầy rẫy vết chân kiến/ Mấy chú chim buồn không muốn hót / Đợi một chiếc lá vàng / Rơi / Mới bay đi” (Vô hướng). Ta thấy ở đây, nhịp thơ đang dài dần chậm lại 8/ 7/ 5 rồi tự dưng “rơi” chỉ có 1 lại tiếp đến 3. Là thơ nhưng đọc lên lại như một lời tâm sự, một sự trải lòng, giống như đang kể bì cảm xúc nghẹn lại như mắc trong lồng ngực, rồi từ từ bình thản lại nhẹ nhàng tuôn ra.
Ngôn ngữ thơ Vũ gia Hà trong Cõi người cũng khá là phong phú và đa dạng. Lúc thì dùng ngôn ngữ rất bình dân, đời thường, lúc lại khá trau chuốt với những từ ngữ mang tính hình ảnh biểu tượng. Điều này tạo nên một sự đa dạng trong ngôn ngữ thơ Vũ Gia Hà.
Để cho chúng ta thấy một cách sinh động và rõ nét về một xã hội hiện đại, nhiều trò, Vũ Gia Hà đã dùng rất nhiều từ trong ngôn ngữ đời thường: thằng ngáo đá, chập cheng, hâm hấp, thớt, trái ớt, thằng tồi, chó dại, xơi tái, kẻ khốn nạn, nhăn răng, thùng rác, đám u ơ, internet, điện thoại, facebook, gmail, tin vịt… Đây là những ngôn ngữ khá phố biến trong sinh hoạt hàng ngày, nhưng lại được tác giả đặt vào trong những câu thơ của mình. Có thể nhận thấy một sự “thản nhiên” không câu nệ trong thơ Vũ Gia Hà, nhưng đó mới chính là cách miêu tả tốt nhất, rõ nét và dễ hình dung nhất về một phần cõi người trong thế giới này.
Như một cách tự nhiên nảy nở trong một tâm hồn đẹp, ngôn ngữ cũng vì thế mà chứa đựng rất nhiều hình ảnh đẹp: Chiếc lá vàng; giọt sương; cánh hoa vàng; ánh trăng; hàng cây sáng đỏ; những bông hoa hình môi thiếu nữ; con đường có cánh hoa rơi; hình ảnh bình minh đủ sắc trắng, vàng, hồng; những ánh nắng vàng đỏ; những khoảng trời tím thơm; những ánh sao xa…Cuộc sống sẽ trở nên đáng đáng sống hơn khi nó được tô điểm bới những cảnh sắc đẹp đẽ của thiên nhiên, đất trời. Không những vậy, có nhiều hình ảnh còn mang tính biểu tượng rất cao: chiếc lá vàng, ánh trăng. Những chiếc lá vàng tượng trưng cho mùa thu, cho sự sắp rơi rụng, ngày tàn, sự cô đơn trong lòng. Hình ảnh ánh trăng mang trong mình hai tầng nghĩa giữa quá khứ và hiện tại, giữa thực và mơ. Ánh trăng gợi lên cho ta về một nơi xa xăm nào đó như trong cõi mộng, mơ hồ “Tôi đi như bóng trăng rằm” (Về xa xăm). Nhưng cũng từ ánh trăng, chúng ta lại thấy được một cuộc sống tực tại, gia đình quây quần dưới ánh trăng sáng, những mơ ước của lũ trẻ về cuộc sống với hình ảnh chú Cuội và chị Hằng Nga mỗi khi trăng lên. Vũ Gia Hà đã cho ta thấy độ mở của ngôn ngữ thơ. Giống như nhà thơ Thanh Thảo từng quan niệm: “Không chỉ kích thích trí tưởng tượng của con người, nó còn khiến con người vững tin rằng ngoài những hình ảnh thế giới mình thấy được, cảm nhận được, còn những hình ảnh mà mình chưa thấy nhưng sẽ thấy, chưa cảm nhưng sẽ cảm được” (Thanh Thảo - Mãi mãi là bí mật - Nxb Lao động Hà Nội, 2004, tr.224-225).
Để cho cảnh vật trở nên sống động, có hồn, những thứ trừu tượng trở nên hữu hình, Vũ Gia Hà đã sử dụng khá nhiều thủ pháp nhân cách hóa và so sánh. Anh viết: “Đàn kiến bắt đầu biết sợ / Trước con chim giả vờ mơ ngủ”, “Chú chim buồn không muốn hót” (Vô hướng); “Và những chiếc lá thấy lạ mặt đất” (Phố lạ); “Chú chim trong lồng đang ngủ / Cựa mình gọi tên tôi” (Gặp bố); “Ai đó đang hát ru / Khiến lá vàng nhớ lại / Mùa xanh / Sao qua nhanh” (Mộ lá)… Ở những ví dụ này, tác giả đã sử dụng những tính từ, động từ vốn để sử dụng cho con người vào cảnh vật làm cho vật trở nên có hồn, có cảm giác. Với thủ pháp so sánh, Vũ Gia Hà cũng thể hiện một cách rất tài tình làm tạo nên sự hứng thú, kích thích cho người đọc. Tác giả đã so sánh “Tôi hai lăm tuổi” với “Như hai lăm viên sỏi”, “Càng giống thàng đi bụi” (Tôi hai lăm tuổi), hay “Tôi lang thang như que nhang / Phả hương / Nhử linh hồn” (Tôi xanh), “Bây giờ tôi bơ vơ / Như cánh hoa nơi sa mạc / như tiếng nhạc” (Buồn cuối phố)…
Những trang thơ đa dạng, đầy cảm xúc, màu sắc ấy đã đem đến cho người đọc biết bao suy nghĩ về Cõi người trong thơ Vũ Gia Hà. Từ cái nhìn của anh, người đọc biết sớm nhận ra bộ mặt thật của xã hội, biết sớm thức tỉnh, biết khao khát vươn lên, biết hành động vì những điều tốt đẹp như những thiên thần áo trắng trong làn sóng dịch vi rút vừa qua. Từ cái đẹp của thơ anh, chúng ta nhận ra cái khả năng khám phá, sáng tạo, tự nhiên mà không cẩu thả, không quá cầu kỳ nhưng vẫn mang đậm tính nghệ thuật, tạo một sức hút mới trong làng thơ trẻ Việt.
Từ lâu, tình yêu luôn là một đề tài muôn thuở trong thi ca. Với những niềm giao cảm kỳ diệu, những rung động của những trái tim đa cảm, tình yêu trong thi ca Việt Nam đã trở thành một đề tài lớn, có những đỉnh cao chói sáng trong nền văn học dân tộc.
Tình yêu thể hiện trong thơ với văn xuôi đã có rất nhiều tác phẩm. Bàn về văn xuôi và thơ, Jean Paul Sartre cho rằng “Văn xuôi thuộc về phía con người, thi ca thuộc về phe Thượng đế”. Trong khi đó, Valédy coi thơ là “múa”, truyện kể là “đi”. Molière hài hước hơn: “Tất cả cái gì không phải văn xuôi thì là thơ, và tất cả cái gì không phải thơ thì là văn xuôi”…
Cái khó của nhà thơ là phải làm mới ngôn từ để không bị sáo, rỗng, mòn. Mỗi thời đại có những “hình thái tu từ” (figure de rhétorique) của mình để mang đến một “thực tại” và hình thức mới cho thơ (Phê bình văn học từ lý thuyết hiện đại, tác giả Đào Duy Hiệp, trang 298). Vũ Gia Hà trong bài viết này là “phe thơ”, phe “thuộc về Thượng đế” như cách nói của Jean Paul Sartre, đã tiếp nối đề tài tình yêu của những nhà thơ đi trước. Vũ Gia Hà đã thể hiện những quan niệm về tình yêu một cách hết sức mới mẻ, thời đại. Tất cả được thể hiện rõ nét trong 19 bài thơ trong Cõi tình yêu thuộc tập thơ Hoa nở trong trăng.
Với Vũ Gia Hà, tình yêu không phải chỉ dừng lại ở những cảm xúc nữa, mà anh coi nó như một cõi riêng, một thế giới riêng mà chỉ có những ai đang yêu, những ai có trái tim yêu mới thấu hiểu được hết cõi đó. Đó là một thế giới hoàn toàn khác biệt, không có sự đong đếm, không định lượng bằng một giá trị thực tế được, tất cả là sự cảm nhận bằng một thứ xúc cảm chân thật nhất. Thơ tình của Vũ Gia Hà tạo nên một vệt sáng lấp lánh của những ý niệm về tình yêu. Mượn tình yêu để tôn vinh những sự nguyên bản thuần túy của tình yêu, rộng hơn là cuộc đời, điều mà con người hiện đại ngày nay đang dần dần đánh mất. Nói ngắn gọn như cách nói của Antoine de Saint Exupéry: Yêu không phải là quan sát nhau mà là cùng nhìn về một hướng (Aimer ce n’est pas se regarder l’un l’autre, c’est regarder ensemble dans la même direction).
Trong Cõi tình yêu, Vũ Gia Hà coi tình yêu như một giá trị sống đích thực, tình yêu đáng được tôn thờ như một thứ tôn giáo và thi sĩ đã tin vào tình yêu với một thứ thiêng liêng nhất. Tôn giáo ấy là một tôn giáo cho riêng mình “tôi”: “Tôi ngang hàng hoặc hơn Osho”; “Em thiện lương hơn những gì Tago viết về Thượng Đế/ Em hy sinh cho tình yêu hơn những gì Puskin viết về tình yêu” (Yêu em như yêu tôn giáo). Tình yêu của “tôi” với “em” chỉ cần nhìn vào đôi mắt là đã đủ thấu hiểu tất cả. “Tôi” như chỉ nhìn thấy duy nhất sự tồn tại của em giữa bao người. Anh đã thử làm tất cả để xem có phải đã thực sự yêu em, nhưng không có gì thay đổi. “Nỗi nhớ về em đã dương tính trong anh / Không vắc xin nào chữa khỏi / Anh uống rất nhiều rượu để mong hơi cay phả mờ hình em / Anh hút rất nhiều thuốc để mong khói vẽ ra một cô gái khác / Nhưng tất cả chỉ là trò đùa / Chỉ như cụ rùa nghìn tuổi không có thật ở Hồ Gươm”. Với “tôi”, tình yêu của em trở thành một tôn giáo cho riêng mình. Bởi lẽ mọi tôn giáo đều hướng con người đến sự thiện lương, và em cũng vậy. Em đã thanh lọc tâm hồn “tôi” “Em làm cho giáo gươm trong tôi trở thành kem trở thành kẹo”. Giống như những bậc tối thượng, em không cần phải ra lệnh hay áp đặt cho tôi làm bất cứ việc gì, tất cả là tôi tự nguyện, ngay cả hy sinh tính mạng này “Em không là cơn gió réo / Không gọi tên anh / nhưng giấc ngủ nào anh cũng trả lời / Anh đây, cần gì em cứ nói / Bất kể tính mạng này / Anh đặt vào đôi tay em”.
Hay trong Ánh mắt em là ánh mắt Phật, tình yêu từ trong ánh mắt của em làm cho tôi dù có vượt qua mọi cám dỗ khổ cực, âm mưu thâm độc của con người thì cũng không thể vượt qua ánh mắt buồn vô hạn nhưng vẫn chất chứa sự thiện lương:
Chẳng có gì ghê gớm và quan trọng bằng tình yêu
Chỉ có tình yêu mới sinh ra thế giới này
Vì yêu mà tôi nói lại những lời yêu cũ
Vì yêu mà tôi lãnh đủ sầu muộn đớn đau
Với Vũ Gia Hà, tình yêu là đặc biệt nhất, không gì sánh bằng. Nó là khởi nguyên của sự sống, sự tồn tại của thế giới. Chỉ có tình yêu mới sinh ra thế giới này. Quả đúng như vậy. Bao nhiêu tôn giáo nói về về sự hình thành của sự sống đều bắt nguồn từ tình yêu. Thế giới được sinh ra bằng tình yêu thì cũng chỉ có thể tồn tại bằng tình yêu. Từ tình yêu nam nữ mới lớn mạnh lên thành tình yêu gia đình, tình yêu quê hương, đất nước. Ở đây, Vũ Gia Hà còn cho ta thấy một điều rất thú vị trong tình yêu “Vì yêu mà tôi nói lại những lời yêu cũ”. Bình thường, khi cứ nói đi nói lại một câu nói nào đó sẽ dễ gây nhàm chán cho người nghe. Nhưng trong tình yêu, mỗi một lời nói yêu thương có thể nói đi nói lại bao nhiêu lần, ngày này qua ngày khác, chẳng biết bao nhiêu cho đủ, càng nói càng giống như mật ngọt, càng đắm say.
Rồi trong bài Không ai được nói xấu em, tình yêu của em đã đi vào trong bài thơ dài, trong tiểu thuyết của anh. Tình yêu chi phối cả tư tưởng của anh: trong thơ anh, em là Quán Thế Âm Bồ Tát; trong tiểu thuyết, anh sẽ cho người nào ghét em đều bị cắm sừng, rồi trong cuộc sống “Anh tin ai sống đểu với em / thì họ bổ quả gì ra ăn đều thành quả báo”.
Yêu là nguồn sống, hay nói một cách khác: cuộc sống mà không có tình yêu là cuộc sống vô vị, nhạt nhẽo và đơn điệu. Cũng như Xuân Diệu - ông hoàng thơ tình từng viết: “Làm sao sống được mà không yêu/ không nhớ, không thương một kẻ nào?” (bài ca tuổi nhỏ). Với Vũ Gia Hà, buồn vui, đau khổ, thương nhớ, hạnh phúc đó chính là trải nghiệm những cung bậc cảm xúc của tình yêu. “Chúng ta không ở nơi Bắc cực / Nhưng nhớ cực yêu cực thương cực”, “Nhưng may mắn anh đã có em / Nên con tim lúc nào cũng hè” (Mùa lạnh quá). Sự nhớ thương là trạng thái lúc nào cũng hiện hữu trong tâm hồn một người đang yêu. Bất kể là đang thức hay trong mơ, bất kể anh đang làm gì thì bóng dáng người yêu vẫn luôn tồn tại. Khi có tình yêu, trái tim dù lạnh giá giữa trời đông nhưng lúc nào cũng thấy ấm áp và rạo rực như trong nắng hè rực rỡ.
Trong cái nhìn của người đang yêu, vạn vật trở nên có màu sắc, sức sống, tươi vui. Tình yêu tiếp thêm sinh lực cho con người trong cuộc sống đầy chông gai và thử thách “Từ ngày tôi biết yêu em / Nắng mưa sấm sét đêm đen chẳng màng” (Đổi gì cũng không lấy). Nắng mưa, sấm sét, đêm đen là biểu hiện cho những phong ba, bão táp, thử thách của cuộc sống. Nhưng khi yêu, con người ta như được tiếp thêm một nguồn sức mạnh có thể sẵn sàng đương đầu với mọi thử thách để có thể đến được với nhau. Ca dao có câu “Yêu nhau mấy núi cũng trèo / Mấy sông cũng lội mấy đèo cũng qua”. Từ thuở xa xưa, ông bà ta cũng đã có những tình yêu đẹp và đầy nhiệt huyết như thế. Cho nên, một khi đã yêu nhau rồi, mọi lời dụ dỗ, mọi cạm bẫy đều không tách rời được tình yêu ấy:
Người ta dụ dỗ châu vàng
Đổi em bằng được tôi càng không cho
Người ta dụ dỗ đảo nho
Kim cương đảo ngọc lại bo thêm tiền
Tôi trừng mắt lắc đầu liền
Cho tôi thành thánh thành tiên chẳng cần
Châu vàng, kim cương, đảo ngọc, tiền đều là những thứ vô cùng giá trị, đều mang lại một cuộc sống vô cùng sung sướng; thánh, tiên là những thần linh có mọi uy quyền, ước gì được nấy. Nhưng với “tôi”, những thứ đó đều không quan trọng, chỉ cần có “em” là đủ. Bởi lẽ với “tôi”, tình yêu chân chính phải là thứ tình cảm tách rời với những giá trị vật chất, phải vượt lên những ham muốn bên ngoài, phải lấy cảm xúc làm chủ đạo.
Có em tôi có sông Ngân
Có em tôi có tinh thần Đạt Đa
Sông Ngân tương truyền là nơi gặp nhau giữa Ngưu Lang và Chức Nữ. Có rất nhiều nhà thơ cũng đã dùng hình ảnh sông Ngân để nói lên tình cảm của Ngưu Lang và Chức Nữ: “Sông Ngân nước chảy hững hờ / Ngưu Lang ngồi khóc bên bờ sông Ngân” (Ngưu Lang, Chức Nữ - Nguyễn Bính), “Trên trời Chức Nữ cùng Ngưu Lang / Một dải sông Ngân lệ mấy hàng” (Thu khuê hành - Tản Đà). Vũ Gia Hà sử dụng hình ảnh sông Ngân ở đây ý muốn khẳng định về tình yêu bất diệt giống như Ngưu Lang và Chức Nữ, dù phải cách xa nhau, mỗi năm chỉ được gặp nhau một lần nhưng tình cảm không bao giờ phai nhạt. Tương truyền mỗi khi tiễn biệt nhau họ khóc sướt mướt, hóa thành những cơn mưa mà người trần gian đặt tên là mưa ngâu. Cũng giống như vậy, “Có em tôi có tinh thần Đạt Đa” lại là một trạng thái bình yên, xa lánh thế tục, ở một tầng cao hơn hẳn trạng thái bình thường: vô cùng an yên. Đó là những trạng thái chỉ có những người đem lòng yêu mến nhau thực sự mới được sống trong thế giới ấy. Chỉ có tình yêu mới khiến cho con người trở nên cao thượng, nhân hậu, bao dung với nhau hơn.
Tình yêu bắt đầu từ đâu là một câu hỏi luôn không có lời giải đáp một cách trọn vẹn. Đã biết bao thi sĩ ngày đêm đi tìm kiếm câu trả lời ấy, Nữ thi sỹ Xuân Quỳnh đã phải thốt lên rằng: “Sóng bắt đầu từ gió/ Gió bắt đầu từ đâu / Em cũng không biết nữa / Khi nào ta yêu nhau” (Sóng). Không ai có thể nói chính xác là mình bắt đầu yêu từ một thời điểm cụ thể nào đó, vì một lý do chính xác nào cả. Tình cảm là thứ lan tỏa dần dần, sự tích tụ dần dần, nó hâm nóng trái tim một cách thầm lặng. Đến như Xuân Diệu - ông hoàng thơ tình cũng không cắt nghĩa được hai từ tình yêu ấy: “Làm sao cắt nghĩa được tình yêu! / Có nghìa gì đâu, một buổi chiều / Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt / Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu…” (Vì sao). Cố gắng đi tìm hiểu nhưng cuối cùng Xuân Diệu vẫn phải thốt lên “Chỉ biết yêu thôi, chẳng hiểu gì”. Hay như Rasul Gamzatov: “Trên trái đất đường đi không kể xiết / Đường dài lâu, gian khổ cũng rất nhiều / Nhưng anh hiểu, khó và dài hơn hết / Là con đường, anh vẫn gọi: tình yêu.
Trong Mối tình trà đá, Vũ Gia Hà cho chúng ta thấy rõ cuộc sống hiện đại ngày nay, có những mối tình được nảy sinh ở những nơi hết sức bình thường, không phải chốn cao xa nào cả. Chỉ là tình cờ đi uống trà đá ở một phố rất xoàng, rồi quen một hoàng tử lắm chữ và yêu nhau. Họ kể cho nhau nghe về quá khứ đã trải qua, thấu hiểu nhau rồi quyết định đến với nhau dù biết còn nhiều khó khăn phía trước.
Đắm chìm trong tình yêu, Vũ Gia Hà cũng không ngoại lệ. Anh không thể hiểu sao tình yêu nó lại kỳ lạ đến như vậy:
Tôi chết mất nếu yêu quá nhiều
Và từ tôi mọc ra tua tủa nắng
Tôi chồm lên như con thú bị mắc bẫy
Bị mọc ra tua tủa nắng
(Tôi lại mọc ra tôi)
Khi đang yêu, trái tim như lúc nào cũng đang được đốt nóng. Cảm xúc lúc nào cũng được tăng lên theo cấp số nhân, cũng như là “tôi” mà không phải mình tôi nữa. “Tôi chết mất” không phải là sự đau khổ, mà là tâm trạng khi cảm xúc yêu đạt đến cực đại, có thể bứt tung tất cả, lớn hơn mọi sức mạnh. Giống như con thú hoang đang tự do tự tại tự dưng bị mắc bẫy, bị kìm kẹp, cố vùng vẫy mà không thoát được. Khi ấy nó sẽ có một sức mạnh khủng khiếp, cố chồm lên để thoát khỏi vòng vây kìm kẹp ấy. “Tua tủa nắng”, một cảm xúc liên tục và dồn dập, giống như mặt trời một khi đã chiếu ánh sáng thì nó tỏa ra vô vàn tia nắng, xuyên suốt bao tầng mây, sọi rọi khắp mặt đất, xóa tan đêm đen u tối. Vì không thể hiểu được vì sao cảm xúc nó lại dâng trào một cách mãnh liệt như vậy, nên:
Tôi hỏi em bài học về tình yêu
Em bảo mình đang yêu nên bài học còn dang dở
Nhưng em cần bài học dang dở
Để mãi còn yêu
(Tôi lại mọc ra tôi)
Đọc những câu thơ này, chúng ta liên tưởng tới “dang dở” của Hồ Dzếnh trong bài thơ Ngập ngừng:
Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé!...
Tình mất vui khi đã hẹn câu thề
Đời chỉ đẹp những khi còn dang dở
Tình yêu chẳng có điểm dừng, chẳng có mức nào là đã đủ, yêu là cứ yêu thôi. Đó là một hành trình xuyên suốt không bờ bến. Chẳng ai có thể nói mình yêu nhau thế là đủ rồi, bởi lẽ một khi câu nói ấy được nói ra cũng đồng nghĩa là bạn đã không còn yêu nữa. Những ai đã yêu, thậm chí từng thất bại trong tình yêu có lẽ mới thấm thía bài học này.
Sự khờ khạo, ngu ngơ là biểu hiện của những gì thanh khiết, chân thành, trong sáng, vô tư, phi vụ lợi của một tình yêu đích thực. Trong Chàng ngốc, “tôi” là một chàng trai không dám lừa dối em bất cứ một diều gì:
Vì em là Cô Tiên
Dù không cho tôi tiền
Nhưng em giúp tôi có lòng can đảm
Dám vượt đèn đỏ trước mặt cảnh sát giao thông
Khi yêu, nhiều khi người ta không được tỉnh táo, đôi lúc khá ngờ nghệch, không biết sợ là gì. Vượt đèn đỏ trước mặt cảnh sát giao thông, anh thật là rất liều, nhưng trong khoảnh khắc đó anh đâu biết sợ là gì. Khi được “em” nhắc nhở thì “anh” rất nghe lời, cảm giác như một đứa trẻ, chỉ cần bảo làm gì là làm theo. Nhưng trớ trêu thay là anh lại nghe một cách ngốc quá. Mỗi lời nói của em anh nghĩ nó theo một cách chân thật nhất: “Thấy đèn đỏ / Xin anh dừng xe lại và đi từ từ qua”. Thay vì như mọi người là tắt máy đỗ xe, đợi đèn xanh rồi tiếp tục đi. Anh lại: “Tôi dựng chân chống để xe ở lại trước vạch vôi / Rồi rút chìa khóa xe để túi quần / Đợi đèn xanh / Tôi dắt em đi bộ từ từ qua”. Đọc xong mấy câu thơ này có lẽ ai cũng phải bật cười vì hành động vô cùng ngốc nghếch của chàng trai trẻ. Nhưng anh đâu có thấy nó đáng buồn cười, anh chỉ nghe theo lời em thôi mà. Thậm chí đến lúc bị em chia tay tôi nghĩ chắc chàng trai vẫn chẳng hiểu tại làm sao. Anh yêu cô và nghe theo mọi ý muốn của cô mà lại bị xem là ngốc nghếch, bị bỏ rơi. Nhưng có lẽ khi đang yêu ai cũng sẽ rơi vào trạng thái như vậy. Dù sau này tiếp tục hành trình yêu đương ấy, có lẽ chàng trai vẫn sẽ ngốc nghếch và ngờ nghệch như vậy thôi.
Tình yêu với Vũ Gia Hà còn có gì đó ở đấy một sự liều lĩnh, bất chấp tất cả để đổi lấy tình yêu. Trong Đốt sạch lá rừng, “anh” và “em” cùng vào một khu rừng đi dạo. Để thử lòng chàng trai, cô gái đã nói ra một sở thích quái đản “Anh có dám đốt sạch lá rừng” để thể hiện là “Anh yêu em chân thành”. Không do dự, chàng trai lạnh lùng lấy máy lửa làm cô gái phải run sợ và cầu hôn anh. Trong tình yêu, sự thách thức dường như là dư thừa, không có gì mà không thể cả. Cái kết thật ngọt ngào cho hành động liều lĩnh của anh là được cô gái cầu hôn. Cô gái không hề có ý định muốn chàng trai châm lửa đốt thật, và có thể nghĩ chàng trai cũng không dám làm điều phạm pháp ấy, ở đây là sự thử lòng nhau và có điểm dừng. Có lẽ đây cũng là bài học cho những đôi yêu nhau, nhất là những bạn trẻ thời nay với một cuộc sống cởi mở, thích những sự khám phá và mạo hiểm. Thử thách tình yêu nhưng phải dựa trên sự hiểu biết và tin tưởng dành cho đối phương, như vậy thử thách đó mới mang lại một cái kết tốt đẹp, tránh những điều rủi ro không hay xảy ra.
Chúng ta đã chứng kiến rất nhiều câu chuyện cảm động về tình yêu xa cách, ngăn sông cách núi, thậm chí từ châu lục này tới châu lục kia. Nhưng họ đã vượt qua mọi rào cản, mọi hoàn cảnh để có thể đến được với nhau chỉ vì hai chữ tình yêu. Trong Đánh đổ cầu Long Biên, tình yêu của anh dành cho em cũng bền bỉ như thế:
Anh đi bộ từ Lào Cai đến Cà Mau
Chỉ để thấy màu môi em
Rồi trở về một mình trong căn phòng nhỏ
Lào Cai là một tỉnh vùng cao biên giới thuộc vùng Tây bắc bộ của Việt Nam, giáp Trung Quốc. Cà Mau là tỉnh ven biển của cực nam Việt Nam, là cuối của đất nước. Vũ Gia Hà lấy hai điểm đầu và cuối của đất nước để nói lên quãng đường vô cùng dài, để đi phương tiện như máy bay cũng phải mất vài tiếng, đi ô tô hay xe máy cũng phải vài ngày, thậm chí gần một tuần chứ đừng nói đến việc đi bộ. Ấy thế mà “anh” lại đi bộ một con đường xa xôi vất vả như vậy chỉ là để nhìn thấy màu môi em. Tình yêu có một sức mạnh diệu kỳ, khiến con người ta không biết mệt mỏi, càng đi càng thấy hăng say, càng thấy nhộn nhịp vì biết được cái đích của tình yêu trước mắt. Không cần phải được bên em, chỉ nhìn em thôi cũng đã thấy ấm lòng anh. Nhìn thấy màu môi em là mọi gian khổ anh đi qua đều trở nên tan biến.
Anh không ngại gian khó
Bắt cóc ông lái đò
Làm chìm đò
Để em khỏi sang sông
Vì em mà anh đành đổ mọi thứ
Kể cả
Đánh đổ cầu Long Biên
Ca dao xưa có câu: “Ai đem con sáo sang sông / Để cho con sáo sổ lồng mà bay”. Đã từ bao lâu, hình ảnh người con gái sang sông là hình ảnh người con gái đi lấy chồng. Con sông bình thường người ta vẫn có thể đi lại qua hai bên bờ với nhau. Nhưng em mà sang sông thì như nghìn trùng cách biệt. Người đi mang theo bao hương sắc quen thuộc và chẳng bao giờ trở lại được như xưa cũ. Người ở lại thì hụt hẫng và trầm lặng vì trăm năm đành lỗi hẹn hò, cây đa bến cũ con đò khác đưa. Anh đây đâu có dại để cho em dễ dàng sang sông như thế. Nên “anh” đây không ngại gian khó mà bất chấp tất cả, bắt cóc ông lái đò, làm chìm đò để em không bao giờ xa rời anh, xa rời cây đa lũy tre làng thân thuộc mà hai người từng thuộc về nhau. Trong sự cuồng nhiệt say mê ấy, anh có thể khẳng định là chỉ cần giữ được em thì cầu Long Biên anh còn dám đánh đổ. Trước kia em muốn sang sông phải đi qua đò. Giờ em muốn sang sông có thể đi qua cầu. Nhưng em ơi! Cả hai thứ đó anh đều có thể làm tan biến chỉ cần giữ được em. Tình yêu tha thiết và chân thành là như vậy. Chẳng gì có thể ngăn cản được tình cảm anh dành cho em.
Đặc tả về cảm xúc khi yêu, một trong muôn vàn câu nói rất hay là của Victor Hugo: “Thiếu em anh thấy vắng cả chính mình”. Tình yêu kì lạ là vậy, chỉ tiếc xót cho trái tim nào không còn biết xao động trước những vẻ đẹp huyền bí của tình yêu. Khi yêu, mỗi chúng ta hẳn là đã hứa hẹn nhiều điều.
Trong Cõi tình yêu của Vũ Gia Hà, tình yêu gắn liền với những lời hứa. Lời hứa, sự thề thốt mang lại niềm tin cho nhau nhưng cũng làm cho bao người vì lời hứa mà vỡ mộng. Trong Lời hứa ngọt ngào, Vũ Gia Hà cũng viết lên một cuộc tình như thế. “Em” và “anh” yêu nhau, anh đã vui sướng và hạnh phúc vô cùng vì những lời hứa vô cùng ngọt ngào, nó đẹp đẽ và chứa chan tình cảm như những trái mật ngọt làm anh lúc nào cũng thao thức, hồi hộp và đợi chờ mong đợi những lời hứa ấy thành hiện thực. Đàn cừu, cánh đồng lúa vàng, là nơi quê hương cha ông của em, nơi em đã trải qua những năm tháng tuổi thơ đầy nhỏ dại và trong trẻo. Đó là một khung cảnh yên bình, một sự mộc mạc, thuần khiết như tâm hồn của em vậy khiến tôi càng nghe càng mê đắm. Em nói rằng em đã mơ về bóng dáng anh từ khi còn bé như vậy làm anh tin rằng tình yêu của chúng ta là định mệnh.
Em đi qua tuổi thơ ngọt lành
Em đi qua mùa đông êm ấm
Em đi qua bàn chân dính lúa
Anh đi theo
Để tìm lại
Tâm hồn trong trẻo của anh
Của cả nhân loại này
Tâm hồn anh đã bay vào giấc mơ, bước vào một thế giới đẹp như mộng. Anh mộng tưởng như đang cùng chính em đi ra từ tuổi thơ ấy: Sự ngọt lành, sự êm ấm, sự mộc mạc đơn sơ với bàn chân dính lúa. Em trở nên đẹp thuần khiết và trong trẻo như thanh lọc được cả tâm hồn anh, cả nhân loại. Anh đã chìm đắm trong thế giới tốt đẹp của em và mơ mộng nó là của mình. Em dẫn dụ anh bằng những lời hứa ngọt ngào như thế làm anh như kẻ mộng du, cứ mặc để em dắt đi đâu tùy thích. Mới chỉ là lời hứa của em nhưng anh đã luôn tin đó là sự thật, là điều chắc chắn. Để rồi: “Anh thức đợi qua đêm / Ban mai tàn / Hoàng hôn tàn / Nhưng em không đến”. Qua đêm nay rồi đến một đêm khác em vẫn chưa đến. Nhưng anh vẫn chưa tin là em nói dối mà vẫn tiếp tục đợi.
Anh đợi
Từ tuổi đôi mươi
Đến khi râu tóc bạc như Phạm Xuân Nguyên
Anh cười ngờ nghệch bên cửa sổ
Trông em hết ngày này tháng nọ
Căn nhà trọ anh ở một mình
Đã đến đời cháu bà chủ trông coi
Còn em thì không đến
Chàng trai đã đợi cô gái từ khi còn là một chàng trai trẻ sức xuân phơi phới, lòng đầy nhiệt huyết tới tận khi về già, khi râu tóc đã bạc, khi những người xung quanh lần lượt đi qua nhưng cô gái vẫn không đến. Một tình yêu si mê, và chân thành nhưng đổi lại chỉ là những lời thề hứa đầu môi chót lưỡi. Tình yêu là như vậy đấy, khi đã yêu rồi chỉ biết là tiếp tục yêu, tiếp tục tin tưởng và hy vọng mà thôi. Nhưng lỡ yêu rồi biết phải làm sao, anh cười ngờ nghệch và đau khổ một mình trong căn phòng trọ xưa cũ. Có lẽ anh chẳng dám chuyển đi vì lỡ đâu ngày mai em đến mình lại lỡ mất nhau. Anh dành tất cả thanh xuân, tình yêu và mộng tưởng cho em dù có khi đến lúc nhắm mắt xuôi tay có lẽ em cũng chẳng tìm đến. Nhưng anh chẳng hề hối hận, chẳng hề trách móc hay oán than. Anh vẫn tiếp tục tình yêu ấy trong một thế giới em đã tạo ra cho anh dù chỉ là bằng những lời hứa ngọt ngào.
Người ta thường nói giận nhau, hờn trách nhau là để yêu nhau và hiểu nhau nhiều hơn. Vì thế trong tình yêu không phải lúc nào cũng là những cảm giác yên bình. Vũ Gia Hà cũng vậy. Anh quan niệm tình yêu phải có những sự giận hờn, trách móc thì hai người yêu nhau mới càng hiểu nhau, càng gắn bó lâu dài được. Trong Lắm lời, anh miêu tả một chàng trai giận hờn và trách móc người yêu. Anh nhắn tin, gọi điện rồi than vãn rằng cô không yêu anh thật lòng. Gặp nhau thì cũng chỉ biết lặng im. Có thể bởi những hành động của em làm anh ngờ vực, anh lo lắng, bởi chưa có điều gì để anh chắc chắn là cô yêu anh thật lòng. Khi gặp nhau, dường như anh không kìm được cảm xúc dồn nén trong lòng, anh cứ tuôn ra những lời trách móc liên hồi như một luật sư đang tranh luận trước tòa, đang đưa ra những bằng chứng để chứng minh điều anh nghi ngờ là đúng, những điều em làm cho anh đều là giả dối.
Anh khóc
Ôi nước mắt đàn ông
Hơn cơn mưa phùn kèm theo giá lạnh
Chân tay run
“Anh khóc” - tình yêu đã làm người đàn ông phải rơi lệ. Trong cuộc sống, nhìn thấy một người đàn ông khóc trước mặt mình thì hiếm lắm. Bởi lẽ đàn ông thường họ giấu cảm xúc rất tốt, như mọi người thường nói là nước mắt chảy ngược, kiểu đau đớn khóc trong tim chứ không thể hiện ra ngoài như chị em phụ nữ. Nhưng anh đây đã khóc. Trong tình yêu này, anh đã chấp nhận thua cuộc, chấp nhận trở nên yếu đuối trước em. Anh hùng hồn cãi chày cãi cối nhưng thực ra tim anh lại vô cùng mềm yếu. Nhưng giọt nước mắt ấy đã được xoa dịu một cách xứng đáng bằng giọng nói lạnh lùng của em “Anh im lặng đi nào / Có muốn hôn em không”. Giống như một đứa trẻ đang khóc được cho một cái kẹo ngọt, liền ngừng khóc như chưa có chuyện gì xảy ra. Anh cũng vậy, “Anh ngừng khóc, mỉm cười trả lời ngay: có”. Một sự mỉm cười có vẻ rất đắc ý vì cuối cùng cũng bắt em phải chứng minh tình yêu của mình. Biết đâu ở đây, chàng trai cố tỏ ra hờn giận để thử lòng cô gái thì sao. Nhưng trên tất cả có thể thấy tình yêu nó được đong đếm không chỉ bằng những lời nói mật ngọt mà bằng cả những giọt nước mắt.
Khi dành tình cảm cho ai đó, mỗi người sẽ có một cách bộc lộ và cảm nhận yêu thương khác nhau, Vậy nên thấu hiểu ngôn ngữ yêu thương của đối phương sẽ giúp chúng ta khơi dậy và nuôi dưỡng ngọn lửa tình yêu bất tận trong mối quan hệ của mình. Đôi khi trong cách thể hiện tình cảm, nhất là những cô gái thường làm các chàng trai khó hiểu, nhiều lúc hiểu lầm. Có thể thích rồi, yêu rồi nhưng vẫn tỏ vẻ không quan tâm, nhiều khi làm các anh chàng khốn khổ để chinh phục. Trong Em bỏ anh, Vũ Gia Hà cũng kể lại cho chúng ta một câu chuyện thú vị như vậy.
Em nói sẽ bỏ anh
Tôi hỏi vì sao
Em không trả lời
Tôi rầu rĩ vô cùng
Tôi phát khùng
Bóp nát trái sầu riêng
Chỉ vì một câu nói ấy mà khiến “tôi” phát khùng, đến quả sầu riêng nhiều gai như vậy mà còn bóp nát được. “Tôi” lúc này có lẽ đang vô cùng tức giận, buồn chán, không biết phải làm thế nào. Nhưng hóa ra là anh đã hiểu lầm cô, cô nói bỏ anh là “Là bỏ anh vào tim / Bỏ anh vào trí nhớ không bao giờ suy tàn”. Thường con gái là như vậy đấy, nên để hiểu hết được ý nghĩa từng lời nói của các cô quả là một bài toán khó với các chàng trai. Nhưng có lẽ, đó lại điều đặc biệt để thu hút các anh. Vì thường đàn ông luôn muốn cảm giác đi chinh phục nên nhiều khi thật quá, dễ quá các anh lại không thấy thú vị.
Khi đã yêu nhau thật lòng, thì mỗi người đều có nét đẹp, nét duyên riêng trong con mắt của người yêu mình. Có thể người ngoài bảo là xấu, nhưng bằng trái tim, họ lại thấy đó mới là điều đặc biệt thu hút mình. Trong Vì sao da anh đen, cũng miêu tả một chàng trai như thể. Anh được miêu tả là đen đến mức không loại kem nào làm trắng được, thay đổi cách ăn mặc “từ long bào đến bình dân” thì da anh vẫn đen. Mọi người thấy lạ, có vẻ ái ngại cho anh vì da đen vậy. Nhưng anh rất tự tin bởi lẽ anh có “em” yêu thật lòng, em không thấy sợ, không thấy ngại khi đứng gần anh “Em nhìn đã quen / Người ngoài thấy lạ”. Tình cảm là một thứ tồn tại không phải bằng hình thức, nếu anh chỉ vì vẻ bề ngoài mà tâm hồn anh xấu xa thì sẽ chẳng bao giờ anh có một tình yêu đẹp. “Em” cũng vậy, cô yêu anh không phải vì màu da, sắc áo mà vì con người anh. Họ rất tự tin sánh bước cùng nhau “Anh lắc đầu hát ca / Da anh đen / Để làm nền cho làn da trắng của em”. Đó là điều nguyên bản nhất mà tình yêu cần có.
Trong quan niệm tình yêu của Vũ Gia Hà, anh còn nói lên một vấn đề vốn tồn tại khá nhiều trong cuộc sống - đó là tình yêu vật chất, coi vật chất là yếu tố quyết định đến tình cảm. Quá nghèo - tên bài thơ, và cũng là một miêu tả đầy đủ về hoàn cảnh của chàng trai.
Nhà anh ở
Nhỏ như chiếc hộp
Tiện nghi không đầy đủ
Chỉ có chiếc tủ nhỏ
Bát đũa để một ngăn
Một ngăn
Anh cất những món quà em tặng
Đọc những câu thơ lên, ta thấy quả thật chàng trai nhà rất nghèo, không có đồ dùng gì giá trị, quá nghèo túng. Chỉ có một chiếc tủ nhỏ để đựng bát đũa và đồ em tặng. Nhìn vào gia cảnh ấy mà mơ ước rằng một cuốc sống ấm no ngay trước mắt thì quả thật khó. Cho nên khi em về ra mắt mẹ “Chú gà trống chạy ra mổ vào váy em / Em giận anh / Và từ đó không trở về”. Em là một cô gái thành thị quen phố xá, hàng quán với những chiếc váy đắt tiền, sao mà em có thể dễ dàng từ bỏ, sao em dám đánh đổi tình yêu với một chàng trai nghèo khó như vậy. Hình ảnh em giận anh vì chú gà mổ vào váy cũng như chỉ là một cái cớ để em chia tay anh. Cuộc sống này là như vậy mà, có ít ai dám vượt qua hoàn cảnh như vậy lắm. Thực ra đây cũng là một vấn đề được quan tâm khá nhiều trên các diễn đàn ngày nay. Sẽ chẳng có ai trả lời được một cách trọn vẹn giữa vấn đề tình yêu và tiền bạc, bởi ở mỗi hoàn cảnh khác nhau, người ta sẽ có cái nhìn nhận khác nhau. Có những người bên nhau khi cả hai chỉ là những bàn tay trắng nhưng vẫn luôn hạnh phúc với niềm vui dung dị. Với họ, tình yêu là động lực để học đương đầu với gian lao thử thách. Nhưng có những người bên nhau khi khốn khó lại chẳng thể cùng nhau khi tiền bạc dư thừa. Rõ ràng tiền bạc rất quan trọng, nhưng khi yêu mà quá đặt nặng vấn đề vật chất thì sẽ làm hoen ố đi những giá trị tinh thần đáng trân quý của tình yêu.
Nụ hôn là một tài sản quý giá, thiêng liêng của con người bởi nguồn gốc của nó là một cam kết với thánh thần. Nụ hôn cũng là tài sản riêng tư nhất. Tình yêu là tỉnh cảm cao đẹp của con người, thể hiện tính người, nụ hôn là thể hiện tình yêu nên nó trở thành biểu tượng. Alfred De Musset tuyên bố: Ngôn ngữ duy nhất trên thế giới là một nụ hôn (Un seul être vous manque et tout est dépeuplé). Còn Xuân Diệu trong bài Biển cũng là những nụ hôn dài, da diết: “Anh xin làm sóng biếc / Hôn mãi cát vàng em / Hôn thật khẽ, thật êm / Hôn êm đềm mãi mãi / Đã hôn rồi hôn lại / Cho đến mãi muôn đời / Đến tan cả đất trời / Anh mới thôi dào dạt”. Hay như sự ám ánh trong bài Hôn của Phùng Quán: Em ơi rất có thể / Anh chết giữa chiến trường / Ðôi môi tươi đạn xé / Chưa bao giờ được hôn / Nhưng dù chết em ơi /Yêu em anh không thể / Hôn em bằng đôi môi /Của một người nô lệ.
Trong thơ Vũ Gia Hà, đó là một nụ hôn cuồng nhiệt, bao trùm mọi không gian, là nụ hôn dài bất tận theo thời gian đến khi một trong hai nằm xuống vẫn còn hôn:
Hồi mới yêu nhau
Mình hôn không biết chán
Mình hôn nơi đồng lúa
Hôn trên lưng trâu
Hôn ở ngã ba ngã tư ngã bảy
(Hôn nhau đến hóa đá)
Nụ hôn của những người yêu nhau nó rất ngọt ngào, mê hoặc. Khi trái tim rung động, hai tim cùng đập, đôi môi tìm đến nhau. Đó là sự hòa quyện của cảm xúc, sự thăng hoa của tâm hồn mà chỉ có những người đang yêu mới thực sự cảm nhận được cái dư vị đắm say ấy. Khi đã say đắm nhau thì dù có hôn nhau ở đâu thì với họ cũng là thiên đường, cũng là cánh đồng hoa đầy hương sắc.
Mình hôn đến nỗi thần linh phải cúi lạy
Họ thì thầm sao trên đời lại có đôi yêu nhau đến thế
Họ muốn đầu thai làm kiếp người
Thử yêu xem nụ hôn thế nào
Hôn được bao nhiêu
(Hôn nhau đến hóa đá)
Họ hôn nhau lâu đến mức thần linh cũng phải cúi đầu ghen tỵ và không thể hiểu sức mạnh tình yêu nó khủng khiếp thế nào mà họ có thể hôn nhau lâu như vậy. Tình yêu là thứ cảm xúc khó lý giải hết bằng lời và chỉ những người đang yêu mới cảm nhận được. Họ như lạc vào một thế giới khác, trong thế giới ấy chỉ có hai người yêu nhau, và mọi vật đều trở nên hữu tình, làm họ say mê, không thoát ra được. Chẳng ai đong đếm được số lần họ hôn nhau, cũng như chẳng ai nhìn được họ yêu nhau nhiều như thế nào. Người ngoài nhìn vào thì sợ rằng hôn nhiều như vậy sẽ hóa đá. Nhưng “Anh vẫn hôn em cho đến khi tóc bạc phơ / Cho đến khi cả hai nằm xuống / Nếu em đi trước / Hằng ngày / Anh sẽ hôn lên di ảnh em”. Nụ hôn ấy là trường tồn, bất diệt cũng như tình yêu anh dành cho em là mãi mãi, không gì có thể thay đổi.
Trong tình yêu, Vũ Gia Hà còn muốn có một sự nguyên bản thuần túy. Một chàng trai trẻ, sống trong một thế giới hiện đại nhưng lại luôn mơ ước về một thứ tình yêu thuần khiết và trong sáng:
Khi tóc anh xanh rì
Khi môi em còn đỏ
Anh muốn gió chạm mặt
Đôi tay em ôm chặt sau lưng
Nên anh ngập ngừng
Chưa mua ô tô
(Vì sao anh chưa mua ô tô)
Đây là một chàng trai sống rất nhiều bằng cảm xúc. Anh muốn tình yêu của mình đẹp và nhẹ nhàng như làn gió mát lạnh, muốn cảm nhận cái ôm chặt của em dựa vào lưng anh không hề vướng bận đến mọi thứ của cải vật chất. Anh muốn cảm nhận được cảm xúc chân thật nhất của tình yêu. Bởi anh sợ rằng, một khi tình yêu được bao quanh quá nhiều bởi vật chất, người ta sẽ chẳng còn nhận biết được đâu là cảm xúc chân thật nhất nữa, nên anh lo sợ: “Nếu anh mua ô tô / Em sẽ nằm ở ghế sau / Ngủ ngon lành / Quên luôn anh”.
Dẫu có phải trải qua những cung bậc tình cảm khác nhau trong tình yêu, có khi phải đổ vỡ, biệt ly. Nhưng cuối cùng, điều đọng lại trong tình yêu mỗi con người là niềm tin và hy vọng. Hy vọng khát khao về hạnh phúc lứa đôi. Bởi tình yêu là món quà đẹp nhất mà Thượng Đế ban tặng cho nhân loại.
Trong bài Đi hỏi hoa sen, “anh” rất yêu “em”, sẵn sàng cho cô tất cả những gì cô muốn. Khi ở bên cô gái, chàng trai trở nên như một cây đèn thần mà “Chỉ cần em chạm tay / Là có quà và đồ ăn”. Trong một mối quan hệ tình cảm, các chàng trai luôn là người thể hiện sự chiều chuộng và yêu thương dành cho cô gái mà họ thích. Họ cũng chính là người chủ động đưa ra những lời hứa hẹn, những sự khẳng định rằng tình yêu của họ là chân thật và tin rằng chính họ sẽ là người mang lại hạnh phúc cho cô gái:
Em thích chung cư cao tầng
Hay biệt phủ triệu đô
Em thích ô tô ngọc ngà
Chỉ cần em đợi vào mái tóc già của anh
Tất cả sẽ thuộc về em
Trong tình yêu cần có niềm tin và hy vọng. Chàng trai luôn tin rằng mình sẽ làm được tất cả chỉ cần có tình yêu của em, chỉ cần em tin mình thì không gì là không thể. Hành trình của tình yêu cũng dài bằng hành trình của cuộc đời một con người. Có thể cùng nhau xây dựng một cuộc sống sung túc, no đủ, cũng có những trái ngọt là những đứa con, cùng nắm tay nhau đi đến cuối cuộc đời là một cái kết vô cùng viên mãn mà ai cũng mơ ước và hy vọng. “Nhiều lần anh đi hỏi hoa sen”, hoa sen là một hình ảnh mang rất nhiều ý nghĩa biểu tượng, không chỉ là sự thuần khiết hoàn hảo mà còn mang ý nghĩa về mặt tâm linh, một biểu tượng vô cùng gần gũi và thanh cao. Vũ Gia Hà sử dụng hình ảnh này để nói lên cái khát vọng về một tình yêu chân thành và một cuộc hôn nhân hạnh phúc. Hay trong bài Ánh mắt em là ánh mắt Phật:
Hai đứa đến thế giới này
Để yêu nhau
Để hiểu nhau
Để sống đẹp như Nguyễn Du từng sống
Anh muốn cùng em lên con tàu làm bằng ánh hào quang
Lướt đi trên cầu vồng
Đến nơi không ai làm phiền hai đứa
Để nhìn nhau và thành Phật
Tình yêu ở đây cũng vô cùng đẹp đẽ và cao thượng. Vũ Gia Hà quan niệm tình yêu trở nên viên mãn khi cả hai cùng chung nhịp đập, cùng có sự thấu hiểu và đồng cảm, cùng chung lý tưởng sống đẹp. Họ sinh ra là để dành cho nhau. Tình yêu có sự song hành đồng điệu của cả hai thì dù có ước muốn cao vời đến đâu cũng dễ trở thành hiện thực. Ánh hào quang, cầu vồng là ở một tầng cao trên không trung, biểu hiện cho ánh sáng, sự tươi mới, vượt xa cái tầm thường cũng giống như tình yêu chân chính sẽ đạt đến độ viên mãn “Để nhìn nhau và thành Phật”.
Để xây dựng nên một cõi tình yêu với nhiều cảm xúc, nhiều màu sắc như vậy không thể không kể đến sự tài tình trong việc sử dụng những biện pháp nghệ thuật của Vũ Gia Hà. Trong Cõi tình yêu, ta không thấy có sự gò bó về thể thơ, nhịp điệu hay câu chữ. Lúc thì anh dùng thơ tự do, lúc thì thất ngôn, có bài lại dùng thơ lục bát. Cái anh quan tâm ở đây là cảm xúc, nhịp điệu của lời thơ truyền tải cho người đọc. Lúc thì nó dàn trải như một câu chuyện kể, lúc thì uyển chuyển nhẹ nhàng như đọc một bài ca dao dân ca. Nhịp điệu cũng lúc nhanh, lúc chậm, lúc dài bất tận nhưng lại có lúc đứt đoạn, ngắt quãng. Nó giống như nhịp đập của trái tim của những người đang yêu luôn thay đổi liên tục: lúc cao trào cuồng nhiệt, lúc lại trầm ngâm suy tư. Để thể hiện một cách rõ ràng nhất những cung bậc cảm xúc tình yêu, Vũ Gia Hà còn tận dụng tối đa rất nhiều hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng, sử dụng nhiều hình ảnh hoán dụ, so sánh. Tất cả đã làm nên một màu sắc tươi mới, tự nhiên, không nhàm chán, dễ gây kích thích và hứng thú cho người đọc nhưng vẫn đầy tính nghệ thuật.
Bằng ngòi bút trẻ trung và tươi mới, Vũ Gia Hà đã mở ra cho chúng ta thấy một cõi tình yêu đầy màu sắc, đầy xúc cảm, đầy khao khát và hy vọng. Bằng sự hiểu biết, hay có thể nói bằng chính sự chiêm nghiệm của một chàng trai trẻ, anh đã gợi lên trong lòng người đọc những suy nghĩ, những bài học về tình yêu. Cho dù hạnh phúc hay đau khổ, con người vẫn luôn khát vọng yêu và được yêu, vẫn luôn mơ ước về một tình yêu viên mãn, vĩnh hằng. Yêu là một hành trình dài bất tận, không hồi kết cho đến khi nhắm mắt xuôi tay vẫn còn khát vọng được yêu. Với Vũ Gia Hà, chỉ có những trái tim yêu chân thành, không vụ lợi, biết nâng niu trân trọng những giá trị nguyên bản của một tình yêu trong sáng, biết chấp nhận đau khổ mới mong thấy được giá trị thực của tình yêu với đời sống của riêng mình.
Cõi siêu tưởng là một phần trong tập thơ Hoa nở trong trăng, bao gồm 34 bài trong tổng thể 88 bài thơ của tập thơ. Nếu trong Cõi người là một sự chiêm nghiệm, suy tư, triết lý về cuộc sống; Cõi tình yêu thể hiện một quan niệm yêu luôn say mê, hết mình; thì trong Cõi siêu tưởng, Vũ Gia Hà lại cho chúng ta thấy một thế giới vô cùng vô tận, không thể chạm nắm được.
Thế giới ấy không hề đối lập hay xa rời thực tại, mà chính là thực tại nhưng ở chiều sâu và xa hơn trong tâm thức con người. Thế giới trong Cõi siêu tưởng là vô cùng vô tận, nó xuyên suốt vượt thời gian, bao trùm toàn bộ không gian trong mọi suy nghĩ của “tôi”. Đọc Cõi siêu tưởng, chúng ta có thể tưởng tượng chủ thể “tôi” ở đây như đang chìm vào chiêm bao, trong cõi mộng, và mọi thứ dần dần hiện ra trong giấc mơ của anh ta.
Trong vô thức, trong giấc mơ, “tôi” giống như có một năng lực siêu nhiên có thể nhìn thấu được tất cả: là thần, hay ma, hay một linh hồn nào đó. “Thấy thần chết đã mỏi tay gạch tên người”, “Mở túi / Toàn mắt người”, “Tôi bay đi cùng linh hồn kiến”, “Nhiều linh hồn to nhỏ bên tai”, “Có mấy linh hồn run vì lạnh / Có mấy linh hồn tái sắc xanh”, “Những con mắt người / Bơi lên nhìn tôi”, “Vài bóng hoa thu sót lại/ Quỳ lạy Đức Phật / Để được hóa kiếp ăn mày”, “Chúa ngồi xuống ghế rất lâu / Đau lòng không nói vuốt râu về trời”… Theo lẽ thường mà nói, một người bình thường thì không thể nhìn thấy những điều như vậy được. Nhưng “tôi” ở đây lại có thể nhìn, nghe được hết tất cả, như tường tận mọi thứ. Có lẽ chăng, “tôi” cũng đang tồn tại lơ lửng như một linh hồn nào đó để có thể tường tận mọi ngóc ngách, tường tận cả kiếp người, kiếp sinh vật, có thể nhìn thấy cả sự hiển linh của Đức Phật, của Chúa Trời.
Trong Cõi siêu tưởng, Vũ Gia Hà còn vẽ ra cho chúng ta thấy một thế giới đầy thi ảnh, cũng vô cùng đẹp đẽ. Nhưng cái đẹp ở đây nó tự do, trôi nổi, chúng ta không thể quan sát, thưởng thức bằng cảm quan bình thường giống như việc thấy bông hoa đẹp ngoài đồng bạn có thể tới cạnh rồi chạm, ngửi, thậm chí hái chúng đem về. Cái đẹp ở đây phải cảm nhận bằng tâm hồn, bằng một tâm thức cao hơn bình thường, hay có thể nói, chỉ khi bạn cũng thả hồn mình được tự do, bay bổng trong giấc mơ, khi mọi mọi hoạt động của bạn dừng lại và chỉ có con tim hoạt động thì bạn mới cảm nhận được hết vẻ đẹp đó:
Thu dạo mùa
Lá gửi gió đi chợ
Bán màu xanh
(Sự tích mùa)
Mùa thu thường gắn liền với sự rơi rụng, với những hình ảnh con đường trải đầy lá vàng rơi. Thường thì các nhà thơ khi viết về mùa thu sẽ vẽ lên những hình ảnh đậm chất thu như: “Em không nghe rừng thu / Lá thu kêu xào xạc / Con nai vàng ngơ ngác / Đạp trên lá vàng khô” (Tiếng thu- Lưu Trọng Lư), hay trong “Trận gió thu phong rụng lá vàng / Lá rơi hàng xóm, lá bay sang” (Gió thu- Tản Đà), hoặc ví như: “Đêm trước ta ngồi dưới bãi trông / Con trăng mắc cỡ sau cành thông / Buồn buồn ta muốn về, trăng hỏi: / Thu đến lòng em có lạnh không?” (Tình thu- Hàn Mặc Tử)…Nhưng ở đây, “tôi” lại cảm nhận nó bằng một sự chuyển đổi rất nhẹ nhàng, vẫn giữ được hương sắc xanh, có chuyển đổi nhưng vô cùng tinh tế “Lá gửi gió đi chợ / Bán màu xanh”, không hề có sự buồn bã, ly biệt, chỉ là “gửi” thôi mà. Đọc câu thơ trên, chúng ta còn có thể thấy dường như “tôi” cũng đang cùng bay cùng “lá” theo làn gió, cùng mang màu xanh ấy đi để bắt đầu cho một bản nhạc dạo đầu mùa thu.
Hay trong Vô tận, “tôi” nhìn thấy sự chuyển đổi của thời gian chỉ bằng một khoảnh khắc bông hoa tàn:
Bông hoa sắp tàn
Muốn tôi nhìn lần cuối
Tôi chần chừ trước ánh trăng mỏi
Lan dần qua đám rêu
Bông hoa bắt đầu rụng
Trăng rùng màu
Lan vội qua đám rêu
Nhìn một bông hoa, lại như nhìn được cả linh hồn của nó, giống như hai người tri kỷ trước lúc đi xa muốn nhìn nhau lần cuối. Bông hoa dưới mặt đất sắp tàn, ánh trăng ở trên cao như cũng đồng tâm trạng “ánh trăng mỏi”, cũng như “tôi” vẫn còn đang chần chừ “lan dần qua đám rêu”. Để rồi khi bông hoa bắt đầu rụng xuống, ánh trăng bất chợt “rùng màu” giống như cảm giác rùng mình, sợ hãi, hơi lạnh lẽo của con người khi bất chợt mất mát đi một người thân nào đấy. “Lan vội qua đám rêu”, thời gian đã dịch chuyển một cách nhanh chóng, vội vàng, mau lẹ như sợ rằng không thể bắt kịp sự rơi rụng của bông hoa.
Sự cảm nhận tinh tế, thả hồn trong mộng còn được thể hiện rất rõ trong Hoa nở trong trăng:
Tôi đã thấy
Nụ hoa duy nhất nơi hiên nhà
Đang nở trong trăng
“Hoa nở trong trăng”, có thể ở hiên nhà có một cây hoa, có một nụ hoa trên cao nhất, “tôi” khi ngồi ở hiên nhà, ngước nhìn lên trời, chọn lấy một “điểm vàng” ngắm nụ hoa trước tầm mắt, rồi mặt trăng ở đằng sau thành một hàng nên thấy như hoa nở trong trăng. Nhưng cũng có thể, với một tâm hồn mơ mộng, yêu cái đẹp, nụ hoa ở đây không phải là nụ hoa bình thường nữa, nó chỉ hiện ra trong trí tưởng tượng của “tôi”, nhìn ánh trăng đẹp, rồi nghĩ rằng phải có một nụ hoa rất đẹp đang nở ở trong đó. Giống như ông bà ta thường chỉ vào ánh trăng và bảo trong đó có chú cuội đi chăn trâu, có chị Hằng Nga xinh đẹp để lũ trẻ con cứ nhìn vào trăng là nghĩ như vậy. Vì “nụ hoa nở trong trăng” ấy, nên không phải ai cũng nhìn thấy vẻ đẹp của nó “Xa mắt người / Nên chẳng tươi / Chẳng mong được hái đặt trên bàn”. Cho nên thời gian ẩn hiện của ánh trăng cũng chính là sự nở tàn của nụ hoa “Không nở mà rụng đi”. “Nụ hoa rụng xuống hiên / Bắt đầu nở / Thành bông hoa vàng rực” giống như một thời khắc khác đã đến, là một ngày tươi mới rạng rỡ ánh mặt trời.
Cảm nhận, sống trong một thế giới cao hơn hiện thực nhưng lại không thoát ly hiện thực. Cõi siêu tưởng của Vũ Gia Hà là sự lên tiếng của những ẩn ức, những đè nén bên trong lòng. Từ cái hiện thực nó ám ảnh đến cõi mơ, cõi mộng, cái hoạt động vô thức của con người.
Vì đâu vi rút về hành tội
Ăn thân người bịt lối ô xy
Trăm đường chẳng thấy ai đi
Hoa tàn lá rụng mắt mi rầu rầu
(Đi qua dịch bệnh)
Vì dịch bệnh quá dã man và tàn ác, nguy hiểm hơn cả bom đạn và chiến tranh. Nó khiến cho người với người không thể đứng cạnh nhau, không còn những cái ôm hôn thân thiết, những cuộc gặp gỡ thân tình. Đến cả những giờ phút sinh ly tử biệt cũng phải lặng lẽ, đơn độc: “Có gia đình nhiễm lâu nằm chết / Còn một người lê lết đau thương / Đám tang lặng lẽ bình thường / Không ai phúng điếu đưa đường biệt xa”. Hay trong Nỗi buồn lạ, “tôi” miêu tả đêm đông Noel vô cùng khác biệt: phố đêm ít người, quán trà vắng khách, mọi người đều bịt khẩu trang khi ra đường… Cho nên, trong Những ngày cách ly tại nhà, “tôi” đã muốn lên chùa xuống tóc đi tu, nhưng không thành vì “giãn cách”. Nên “Tôi muốn tháo chạy / Khỏi cuộc sống đầy rẫy hiểm nguy / Nhưng tôi biết đi đâu / Khi bầu trời cũng phải đóng cửa”. Tất cả những điều đó đã ám ảnh “tôi” để rồi “tôi” trong một cõi khác nhìn thấy thần chết đang “mỏi tay gạch tên người” khỏi sự sống, nhìn thấy những oan hồn tụ tập kêu la thảm thiết, khóc lóc, rồi ôm nhau kể khổ. “Tôi” như cũng đang sống cùng thế giới của những linh hồn ấy. Người ta thường nói, ban ngày anh nhìn, ngắm, anh nghĩ về cái gì thì trong mơ anh sẽ tiếp tục nghĩ về cái đó. Đó là sự liên kết trí óc con người giữa tưởng tượng với đời thực.
Hay trong Mùng một:
Mùng một
Chưa kịp thắp hương
Nhiều linh hồn to nhỏ bên tai
Quan niệm thắp hương vào ngày mùng một, ngày rằm hay lễ tết là một truyền thống tốt đẹp. Trong ngày này, thường con cháu trong gia đình sẽ làm lễ thắp hương cầu mong cho gia đình được bình an, khỏe mạnh, may mắn, cầu mong cho các linh hồn tổ tiên được siêu thoát, không vướng bận trần thế… Đây là việc làm thể hiện tấm lòng của con cháu kính hiếu với ông bà tổ tiên. “Tôi” chưa kịp thắp hương, hay nói rộng ra là cuộc sống này khiến nhiều người quên đi việc làm đó, chỉ chú trọng đến cuộc sống trước mắt mình mà quên đi người đi trước mình. Khói hương với người đã khuất cũng cần như thức ăn, nước uống chúng ta dùng hàng ngày. “Tôi” thấy linh hồn họ cũng buồn bã, than ngắn thở dài, họ run vì lạnh, tái sắc xanh. “Tôi vội vàng thắp hương / Nhiều linh hồn khác đến / Ra hiệu thắp thêm hương / Và nhờ tôi nhẩm đọc mấy đoạn kinh cầu”. Có rất nhiều linh hồn bị bỏ rơi, không người hương khói. Đó cũng là một lời cảnh tỉnh cho mỗi người chúng ta ngày hôm nay.
Cuộc sống trở nên phong phú, không đơn lẻ, đáng sống hơn trong Cõi siêu tưởng của Vũ Gia Hà. Nhưng thế giới ấy không phải được vẽ ra bằng sự ngẫu nhiên, mà bằng sự trải nghiệm của bản thân trong cuộc sống, bằng những hiểu biết sâu sộng của mình về thế giới nhân sinh quan, bằng chính sự yêu thương của bản thân mình với cuộc sống này. Vì chỉ khi có một tâm hồn đẹp, bạn mới có thể hòa đồng vào thế giới đó được.
Những hình ảnh thi vị hóa ấy được Vũ Gia Hà sử dụng mang đầy sự cảm quan mới lạ: “Tôi nằm gọn trên chiếc lá / Và bắt đầu vàng lên”, “Tôi tan trong miệng kiến”, “Tôi bay đi cùng linh hồn kiến” (Linh hồn nhỏ). “Tôi” là một người to lớn như vậy mà trở nên nhỏ bé trước chiếc lá, trước miệng kiến. “Bắt đầu vàng lên” nó giống như một trạng thái khá thảnh thơi của “tôi” khi đã biến hóa thành một linh hồn nhỏ, có thể tự do bay bổng đi vào trong và khám phá những điều nhỏ bé nhất. Trong con mắt của Vũ Gia Hà, những vật tưởng vô tri, vô giác cũng trở nên đầy sắc thái:“Mây cũng đau / Đá cũng nhàu / Vài nốt nhạc tự lên màu / Và sầu như những câu kinh” (Lặng lẽ). Hay trong Buồn ê: “Những chiếc lá / Chở lời gian dối / Đổ tràn xuống thế gian”, “Ngọn đèn nơi cuối phố / Muốn thổ lộ với tôi / Vài bí mật đêm”, “Tôi và giọt cà phê/ Rơi xuống cốc ngân hà”. Chiếc lá, ngọn đèn, Giọt cà phê đã trở thành như những con người thật sự. Chiếc lá đại diện cho một người với đầy sự gian dối, ngọn đèn giống như một người chỉ bạn đi theo ánh sáng, còn giọt cà phê lại như một người bạn tri kỷ cùng “tôi” đi đến tận cùng của sự vô tận.
Thả hồn mình ở tầng không trung ấy, “tôi” trở nên thanh thoát và nhẹ nhàng như gió, như mây, có thể lóng lánh lên tận trời cao: “Những vết chân tôi / Lóng lánh lên tận cõi trời” (Ánh sáng); có thể dễ dàng siêu sinh cho các chư thiên (Lặng lẽ). Thậm chí trong miền hoang tưởng ấy tôi đã chết nhưng cái chết ở đây không phải bất động, không phải là chấm dứt, mà vẫn có thể đảnh lễ cầu kinh cho linh hồn siêu thoát “Tôi đã chết trên miền hoang tưởng / Những ngón tay còn cựa quậy / Để đảnh lễ vị Cao Siêu” (Buồn ê). Rồi “tôi” còn có thể tự tự đi nhặt cánh tuổi tôi, cánh tuồi của nhiều người khác, ăn cắp thêm cả cánh tuổi trái đất ở kiếp trước để bỏ vào bình hoa như một sự lưu niệm trong Tôi kiếp trước.
Cõi siêu tưởng là một thế giới đẹp của chân - thiện - mỹ. Cái đẹp được cảm thụ không phải bằng những giác quan bình thường, là cảm nhận bằng tâm hồn, từ cái tâm thiện đẹp đẽ nhất. Một nhà sư đang giảng giải vô thường cho một bà lão bị bệnh ung thư, một ông lão say rượu, nhưng “Sân chùa nắng chiếu đỏ le / Nhà sư ngừng giảng đi che hoa vàng” (Một hôm ở chùa). Chúng ta thường nghĩ một người tu đạo, một nhà sư khi đang cầu kinh, giảng dạy sẽ chỉ chú tâm vào điều đó, không màng sự đời, không màng đến cảnh sắc xung quanh. Nhưng không, với Vũ Gia Hà, một người chỉ đẹp và tối thượng khi chính bản thân họ cũng biết yêu quý và trân trọng những điều gì là thuần túy, tự nhiên nhất diễn ra chung quanh mình. Hay trong Bông hoa ngoài ngõ, “tôi” nhận ra “Có một cánh xấu nhất / Nhưng ánh nắng / Lại lấp lánh nhất / Khi chiếu vào cánh hoa đó”.
Với Vũ Gia Hà, mưu cầu hạnh phúc, an vui ở đời không phải chỉ cho riêng mình, mà cho mọi người. Trong Đi chùa, anh viết: “Người ta cầu lấy công danh / Tôi cầu tất cả thế gian yên bình”. Với anh, không có gì quý trọng hơn sự an yên trong lòng mỗi người, trong mỗi gia đình, mỗi dân tộc trên trái đất này. Mọi thứ vật chất xa hoa cũng không bao giờ đổi lại được sự bình yên nếu lòng không thanh thản. Cho nên ta thấy trong Cõi siêu tưởng này, “tôi” có thể cười một cách tự do tự tại “Nụ cười chưa từng có trên thế gian / Anh cười như vậy / Cho đến khi nhắm mắt xuôi tay” khi anh bị mọi người cười chê vì “Anh dùng đòn gánh / Gánh hai chiếc lá bàng khô/ Đi khắp thế gian”.
Ung dung, tự tại, thản nhiên vô tư nên anh nhìn mọi thứ mình đi qua luôn ở một tâm thế tươi mới. Trong bài Sáng mùa đông, Vũ Gia Hà chỉ từ một hình ảnh có chú chuồn chuồn nhẩn nha dạo chơi đậu trên tường mà anh hình dung hình như nó đang lấy sức để tha ngôi nhà. Biết là không thực hiện được nhưng “tôi” vẫ cứ tưởng tượng ra đó như là sự tự góp nhặt những thú vị trong cuộc sống. Rồi hình ảnh hai thằng bé nhảy lên để hái hai quả na tròn tròn trong Hái na buổi sáng, hình ảnh chú sóc nằm im re để “Đợi sư nhập định lấy chè xôi ăn” trong Cảnh am thiền, có người đi lạy Phật “Ra về mất dép xỏ ngay đôi giày” trong Lễ chùa ven sông, hay “Cụ bà ước lại tuổi tin / Đặt thêm lên đĩa năm nghìn rồi đi” trong Đi chùa gợi lên cho người đọc một sự thích thú, vui vẻ, không suy tư vướng bận gì cả. Vũ Gia Hà còn có những hình ảnh khá táo bạo: “Nhìn trời đêm đã rất khuya / Tôi liền cầm dép rồi lia trăng vàng” (Trung thu nhiều năm trước), “Tôi chờ thu sang / Để ném trăng / Vào vách đá” (Trống rỗng). Đọc những câu thơ lên ta tưởng anh là người bất cần, thô lỗ trước thiên nhiên. Nhưng không, vì yêu quý, vì muốn được chạm tới ánh trăng ấy nên anh mới vô tư viết ra được những câu thơ hóm hỉnh đáng yêu như vậy.
Bằng sự tài hoa của một tâm hồn thi sỹ, Vũ Gia Hà đã mang đến cho chúng ta một viễn cảnh về một thế giới siêu tưởng đầy màu sắc, đầy tính nhân văn, đầy sự trân quý với cái đẹp. Những hình ảnh ẩn dụ, nhân hóa, những câu thơ đầy tính biểu tượng đã gợi cho người đọc một cái nhìn đa chiều hơn về một thế giới cao hơn hiện thực nhưng không xa rời hiện thực. Mỗi sự vật chúng ta nhìn thấy đều có một vẻ đẹp riêng, một linh hồn riêng, không hề vô tri vô giác. Qua đó, Vũ Gia Hà muốn gửi gắm đến mỗi người đọc chúng ta phải biết trân trọng những gì đang có ở ngay cuộc sống này, dù là những điều nhỏ nhất, biết tự tạo cho mình một tâm hồn đẹp nhất để sống đẹp nhất trong cuộc sống vô cùng phong phú, không đơn lẻ này.
