Theo Tiến sĩ Đào Trung Hiếu: "Chống tin giả trong mùa lũ không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm của mỗi công dân số. Và sự tỉnh táo của từng người, đôi khi, chính là con đê cuối cùng bảo vệ cộng đồng khỏi một thảm họa vô hình mang tên: lũ thông tin".
Những ngày qua, khi miền Trung đang oằn mình gượng dậy sau những đợt mưa lũ dồn dập, cả nước đang chung sức hướng về vùng lũ miền Trung - Tây Nguyên thì mạng xã hội xuất hiện nhiều video, hình ảnh do AI tạo dựng, giả mạo cảnh kêu cứu, thổi phồng mức độ tàn phá. Đặc biệt, là những thông tin sai sự thật được tạo ra bởi trí tuệ nhân tạo. Chúng không phá hủy nhà cửa, nhưng bào mòn niềm tin, không cuốn trôi ruộng vườn, nhưng làm hỗn loạn nhận thức và làm nhiễu loạn nỗ lực cứu trợ, cứu nạn của toàn xã hội.
Theo Bộ Công an, bên cạnh các thông tin tích cực, chia sẻ khó khăn với bà con vùng lũ, những ngày qua vẫn có những người lợi dụng tình hình để lan truyền thông tin sai sự thật. Một số khác bịa đặt hàng nghìn người chết, hàng chục nghìn người chưa được ứng cứu để câu view, kêu gọi ủng hộ, trục lợi, gây hoang mang cho người dân và phức tạp thêm tình hình.
Những thông tin này lan truyền nhanh, vượt xa khả năng kiểm chứng của cơ quan chính thống, ảnh hưởng đến nhận thức người dân và gây khó khăn cho công tác chỉ đạo, điều hành tại hiện trường.
 |
| Thông tin sai sự thật được các đối tượng phát tán. |
Khi sự thật phải bơi ngược dòng thông tin
Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học cho rằng: Thảm họa thiên tai không chỉ làm lộ ra những vùng đất yếu mà còn làm lộ ra những “vết nứt” trong đời sống thông tin xã hội. Ở đó, lòng thương cảm, sự lo âu và nhu cầu được biết, được chia sẻ của người dân tăng lên gấp bội. Chính mảnh đất tâm lý ấy đã trở thành môi trường lý tưởng cho tin giả sinh sôi.
"Khác với tin đồn truyền miệng trong quá khứ, tin giả ngày nay được “vũ trang” bằng công nghệ. Trí tuệ nhân tạo có thể dựng nên những bức ảnh nước lũ “đẹp đến kinh hoàng”, những video mô phỏng cảnh sạt lở, người dân vật lộn với dòng nước xiết như phim điện ảnh, thậm chí giả lập cả giọng nói của cán bộ hay người nổi tiếng để kêu gọi từ thiện. Tính chân thực bề ngoài của chúng khiến không ít người lầm tưởng đó là sự thật", Tiến sĩ Đào Trung Hiếu cho biết.
 |
| Khi AI tạo nên những bức ảnh lũ sai sự thật. |
"Nguy hiểm nhất, tin giả không chỉ gây hoang mang mà còn có khả năng làm chệch hướng hành vi của cộng đồng: người dân đổ xô đến những điểm cứu trợ không tồn tại; quyên góp vào những tài khoản không có thật; hoặc mất niềm tin vào lực lượng chức năng do bị tiêm nhiễm những nội dung xuyên tạc", Tiến sĩ Đào Trung Hiếu nhấn mạnh.
Cũng theo, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu: Từ góc nhìn tội phạm học, các hành vi tung tin giả trong bối cảnh thiên tai thường không xuất hiện ngẫu nhiên mà mang tính toán rất rõ ràng.
Tiến sĩ Hiếu chỉ ra ba nhóm động cơ chủ yếu:
Một là, trục lợi vật chất. Đây là những đối tượng dùng hình ảnh, video, câu chuyện cảm động (đôi khi hoàn toàn được AI dựng nên) nhằm lừa đảo tiền từ thiện hoặc bán hàng giả, hàng kém chất lượng trong lúc nhu cầu tăng cao.
Hai là, phá hoại niềm tin xã hội. Những thông tin kiểu: “cứu trợ chỉ đến nhà người quen”, “lực lượng chức năng bỏ mặc dân”, hoặc “ngập lụt do xả lũ bí mật”… nếu không được kiểm chứng sẽ trực tiếp làm xói mòn niềm tin vào chính quyền và các tổ chức cứu trợ, rất nguy hiểm trong thời điểm cần sự đồng lòng.
Ba là, động cơ “ảo tưởng chú ý”. Không ít cá nhân phát tán thông tin sai sự thật chỉ vì muốn nổi tiếng, muốn có lượt xem, lượt chia sẻ, trong khi không lường hết hậu quả xã hội và pháp lý mà hành vi ấy để lại.
Ở đây, tin giả không còn là trò đùa vô thưởng vô phạt, mà thực chất đã trở thành một dạng “tội phạm xã hội mềm”, gây tổn thất khó đo đếm bằng con số, nhưng vô cùng nghiêm trọng về niềm tin.
Công dân số - “hàng rào thép” bảo vệ xã hội
Khi công nghệ càng tinh vi, thì yếu tố quyết định không còn nằm ở phần mềm mà ở chính con người. Mỗi người dân hôm nay vừa là độc giả, vừa là “biên tập viên không lương” trên mạng xã hội. Mỗi lượt chia sẻ vô thức có thể trở thành một mắt xích trong dây chuyền phát tán tin giả.
 |
| Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học. |
Trước thực trạng trên, theo Tiến sĩ Đào Trung Hiếu, để không trở thành nạn nhân hoặc “đồng phạm” của tin giả, người dân cần trang bị cho mình một số kỹ năng căn bản nhưng rất quan trọng.
Thứ nhất, kiểm tra nguồn phát. Bất cứ thông tin nào liên quan đến thiên tai, cứu nạn, từ thiện phải được đối chiếu với kênh chính thống: cơ quan quản lý nhà nước, báo chí được cấp phép, hoặc thông tin xác nhận từ các tổ chức uy tín.
Thứ hai, là nhận diện bất thường về cảm xúc và hình ảnh. Nội dung càng giật gân, càng kích động thương cảm hoặc phẫn nộ cực đoan, càng cần được nghi ngờ. Đó là công thức kinh điển của tin giả.
Thứ ba, là dừng lại trước khi chia sẻ. Một giây tạm dừng để kiểm chứng đôi khi có giá trị hơn ngàn lượt like hay share bốc đồng.
Cuối cùng, mỗi người cần hiểu rằng: trong bối cảnh thiên tai, đạo đức thông tin cũng quan trọng không kém cứu trợ vật chất. Đừng để những dòng lũ ngoài đời bị tiếp sức bởi những cơn lũ vô hình trên không gian mạng.
Cũng theo, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu, thiên tai rồi sẽ qua. Những mái nhà sẽ được dựng lại, những cánh đồng sẽ hồi sinh. Nhưng nếu niềm tin bị vùi lấp bởi lớp bùn dày của tin giả, thì việc khôi phục nó sẽ khó hơn rất nhiều so với việc khắc phục hậu quả vật chất.
"Chống tin giả trong mùa lũ không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm của mỗi công dân số. Và sự tỉnh táo của từng người, đôi khi, chính là con đê cuối cùng bảo vệ cộng đồng khỏi một thảm họa vô hình mang tên: lũ thông tin", Tiến sĩ Đào Trung Hiếu nhấn mạnh một lần nữa.
19 °C
28 °C
