Tiếng cười thay tiếng pháo ở Nam Ô

Ký ức làng nghề “chết chóc”

Làng Nam Ô từng là làng nghề thủ công sản xuất ra các loại pháo nổ, pháo hoa đặc sắc cung ứng rộng rãi từ Bắc chí Nam. Những năm trước 1995, ở Nam Ô, nhà nào cũng chất đầy giấy màu, thuốc nổ. Từ phụ nữ đến nam giới, từ trẻ con đến người lớn, ai ai cũng biết làm pháo. Và nghề pháo đã mang đến cho làng Nam Ô một cuộc sống khá giả.

Thế nhưng, nghề làm pháo cũng đưa lại cho người dân nơi đây nhiều mất mát, đau thương. Thời ấy, chỉ cần một chút sơ hở nhỏ là cháy nổ có thể xảy ra, cướp đi mạng sống của nhiều người trong chốc lát. Những ký ức đó, sau hơn 20 năm nhắc lại, người dân ở đây vẫn chưa hết bàng hoàng.

Ông Nguyễn Biết (SN1948, từng là Phó chủ nhiệm Hợp tác xã làm pháo Nam Ô) nhớ lại: “Công việc làm pháo thu nhập cũng khá nhưng rất nguy hiểm, chết lúc nào không hay. Hồi đó, những vụ cháy nổ do sản xuất pháo xảy ra liên tục, cứ 3 ngày, 5 ngày lại có một vụ. Mỗi lần đang làm mà nghe tiếng nổ, ai cũng hoảng sợ vì không có người chết thì cũng có người bị thương”.

Một thời, Nam Ô phồn thịnh nhưng cũng nhiều mất mát vì pháo (Ảnh minh hoạ, nguồn: Internet)

Không thể kể hết trong làng có bao nhiêu người đã thiệt mạng vì cái nghề đầy “chết chóc” này. Có những gia đình bỗng chốc bị tử thần cướp đi cùng lúc 5 người chỉ vì một chút bất cẩn khi làm pháo. Nhiều người bị bỏng nặng, hỏng mắt hỏng tay, cụt chân do cháy nổ, phải chịu thương tật suốt đời.

Cái nghề mưu sinh dưới bóng tử thần cay đắng là vậy nhưng nó đem lại cuộc sống khá đủ đầy cho nhiều hộ gia đình, nhất là vào dịp sát Tết. Bởi thế, khi Chỉ thị số 406-TTg ngày 8/8/1994 về việc cấm sản xuất, buôn bán và đốt pháo được ban hành, người dân Nam Ô rơi vào cảnh khốn khó, hoang mang.

“Lúc đó, ngoài nghề pháo ra cả làng đâu có biết làm gì khác nữa. Chưa kể là bao nhiêu vốn liếng đầu tư vào làm pháo để bán trong dịp Tết bị đổ sông đổ biển, chúng tôi dường như trắng tay. Tết năm 1995, cả nhà tôi ăn Tết chỉ có một thứ duy nhất là củ kiệu, không thịt mỡ, không bánh chưng”, ông Biết bùi ngùi kể lại.

Còn ông Phạm Văn Lũ thì cho biết, ông từng đăng ký nhãn hiệu “Pháo Phạm Lũ”. Ông và ê-kip từng vào lắp các giàn pháo hoa độc quyền phục vụ nhiều Tết liền ở TP. Hồ Chí Minh. Tết Bính Tý (năm 1996), ông hợp đồng với các Khu du lịch Kỳ Hòa và Suối Tiên phục vụ 10 đêm với tổng trị giá 150 triệu đồng, nhưng chiều 30 Tết có công điện khẩn của Văn phòng Chính phủ “không cho phép bắn pháo hoa, đốt pháo hoa phát tiếng nổ dù lớn hay nhỏ” nên tất cả đều phải hoãn lại. Sau cái Tết đó ông trắng tay, tất cả văn bản, giấy tờ ông giữ lại như lưu một kỷ niệm buồn.

Tuy đến nay nghề pháo Nam Ô đã bị “xóa sổ”, nhưng người dân nơi này vẫn không quên nghề nổi tiếng một thời của làng mình.

Diện mạo mới của Nam Ô

Sau khi có Chỉ thị 406-TTg, để vượt qua giai đoạn khó khăn này, nhiều người đã bỏ làng tha hương cầu thực. Những người bám trụ lại thì buôn gánh bán bưng, làm đủ nghề kiếm sống qua ngày. Rồi nhà nước cho vay 10 triệu đồng vốn ưu đãi để chuyển đổi nghề nghiệp, một số hộ dân ở Nam Ô bắt đầu gây dựng cơ nghiệp với công việc làm mắm.

Dần dần, nghề làm mắm ổn định và phổ biến trong làng.Đến nay, thương hiệu nước mắm Nam Ô đã nổi tiếng khắp vùng, được công nhận là thương hiệu uy tín tại Việt Nam.

Làng Nam Ô bây giờ nổi tiếng với thương hiệu nước mắm truyền thống đặc biệt thơm ngon

Năm 1998, Khu công nghiệp (KCN) Hòa Khánh được mở ra, góp phần giải quyết việc làm cho hàng trăm lao động trẻ trong làng. Người già làm mắm, thanh niên được nhận vào làm ở KCN. Làng Nam Ô từng bước ổn định lại cuộc sống.

Nam Ô bây giờ khá đông vui, sầm uất, nhà cửa mọc san sát nhau. Ở đây có không ít những ngôi nhà cao tầng khang trang đầy đủ tiện nghi.

Nhiều lái buôn, nhiều đoàn khách du lịch thường xuyên tìm đến làng để mua đặc sản nước mắm truyền thống. “So với cái cảnh sống trong lo sợ hồi còn làm pháo, cuộc sống bây giờ đã tốt hơn rất nhiều. Gia đình tôi từ khi chuyển sang làm mắm thu nhập cũng ổn định, nghề làm mắm hơi cực nhưng bình yên. Chúng tôi được sống an vui, không còn phải nơm nớp lo sợ mất mạng như trước”, bà Huỳnh Thị Kim Hoa (trú tổ 102, phường Hòa Hiệp Nam) bộc bạch.

Nghề làm nước mắm truyền thống đã cho người dân Nam Ô cuộc sống ấm no, yên bình.

Chủ tịch UBND phường Hòa Hiệp Nam - ông Lê Huy Du cho biết: “Bằng sự nỗ lực của hệ thống chính quyền, đặc biệt là sự nỗ lực của chính người dân, làng Nam Ô đã có những bước tiến dài vượt qua giai đoạn khủng hoảng.

Đến nay, số hộ nghèo trong làng đã giảm đáng kể, điều kiện cơ sở hạ tầng ở địa phương được nâng cấp hơn, góp phần đưa phường Hòa Hiệp Nam phát triển đi lên không thua kém các phường khác trên địa bàn. Đặc biệt, chính quyền địa phương cũng đang tiến hành vận động người dân trả lại cho nhà nước số vốn vay 10 triệu đồng dùng để chuyển đổi nghề nghiệp trước đây, nhiều hộ dân đã vui vẻ chấp hành.”

Nhắc lại những ký ức về nghề làm pháo, người dân làng Nam Ô vẫn chưa nguôi nỗi sợ hãi

Đến Nam Ô vào những ngày xuân Bính Thân, dễ dàng nhận ra không khí bình yên, no ấm ngập tràn các ngả đường, len lỏi vào nhiều gia đình. Đường sá được trang trí đẹp hơn, cảnh mua bán ở chợ Nam Ô nhộn nhịp, nô nức.

Những ngày này, nước mắm Nam Ô cũng trở thành thứ quà Tết mặn mà được chuyển đi khắp nơi trên cả nước, vượt qua đường biên giới. Người dân Nam Ô đã không còn quá nặng lòng với nghề làm pháo trước đây.

Cuộc sống ở Nam Ô nay đã bước sang trang mới, với người dân nơi đây, những tiếng cười giòn rã trong bình yên hôm nay vui tươi và đáng giá gấp vạn lần tiếng pháo trong ký ức xưa!