Cộng đồng quốc tế trong những ngày qua xôn xao vì vụ Chủ tịch Tổ chức cảnh sát hình sự quốc tế (Interpol) Meng Hongwei – hiện vẫn đang là Thứ trưởng Bộ Công an Trung Quốc bị bắt giữ và điều tra về nhiều cáo buộc.
Vụ mất tích “bí ẩn”
Vụ việc bắt đầu nổi lên từ ngày 5/10, khi Bộ Nội vụ Pháp thông báo đã nhận được trình báo của bà Grace Meng – vợ ông Meng. Trong đơn, bà Grace cho biết đã mất liên lạc với chồng từ ngày 25/9, khi ông Meng từ thành phố Lion, Pháp – nơi đặt trụ sở Interpol - về thăm Trung Quốc.
Theo bà Grace, bà rất lo lắng cho sự an nguy của chồng vì trong ngày cuối cùng nhận được tin của ông Meng, ông đã gửi cho bà một tin nhắn có hình con dao – động thái được bà diễn giải là chỉ dấu cho thấy ông đang gặp nguy hiểm.
 |
| Ông Meng Hongwei khi còn là Chủ tịch Interpol. |
Ngay lập tức, cảnh sát Pháp đã vào cuộc điều tra. Một ngày sau, ngày 6/10, Tổng Thư ký Interpol Juergen Stock cho biết Interpol đã yêu cầu Trung Quốc xác minh tình hình của ông Meng. Tuy nhiên, đáp lại chỉ là sự im lặng từ phía Trung Quốc.
Phải đến khuya ngày 7/10, Ủy ban Giám sát Quốc gia - cơ quan chống tham nhũng của Trung Quốc – mới lên tiếng xác nhận ông Meng Hongwei đang bị điều tra về nghi vấn “vi phạm pháp luật”. Một ngày sau, Bộ Công an Trung Quốc chính thức thông báo ông Meng bị điều tra về cáo buộc nhận hối lộ và một số tội danh khác.
“Cuộc điều tra về cáo buộc ông Meng Hongwei nhận hối lộ và bị nghi ngờ vi phạm pháp luật là rất kịp thời, hoàn toàn đúng đắn”, tuyên bố của Bộ Công an Trung Quốc cho hay. Ít giờ trước đó, đơn xin từ chức khỏi chức Chủ tịch Interpol của ông Meng được gửi tới Ban Thư ký của tổ chức ở Lyon.
Interpol là tổ chức đóng vai trò điều phối các hoạt động của lực lượng cảnh sát của hơn 190 quốc gia thành viên ở khắp nơi trên thế giới, bao gồm các hoạt động tìm kiếm người mất tích và những đối tượng bị truy nã.
Đại hội đồng của Interpol do một chủ tịch làm người đứng đầu. Ông Meng, 64 tuổi, trở thành người Trung Quốc đầu tiên được bầu làm Chủ tịch Interpol vào cuối năm 2016. Trên cương vị là chủ tịch Interpol, ông Meng Hongwei có nhiệm vụ chủ trì các cuộc họp của đại hội đồng, giám sát ủy ban điều hành Interpol – cơ quan vạch ra chiến lược phát triển của tổ chức.
Dù vị trí chủ tịch Interpol được đánh giá là ít thực quyền hơn so với tổng thư ký nhưng ông Meng vẫn có vai trò quan trọng trong việc kết nối cơ quan hành pháp của các nước thành viên. Có bằng cử nhân luật tại Đại học Bắc Kinh, ông Meng Hongwei được bổ nhiệm làm thứ trưởng Bộ Công an Trung Quốc từ năm 2004.
Khi trở thành Chủ tịch Interpol, ông đồng thời cũng vẫn giữ chức vụ tại quê nhà. Năm 2017, gần 1 năm sau khi giữ vị trí mới, ông Meng Hongwei đã tổ chức đại hội toàn thể cảnh sát quốc tế tại Bắc Kinh. Trong buổi lễ khai mạc, ông này được xếp ngồi cạnh Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.
Thông điệp “không một ai miễn dịch”?
Theo một số nhà phân tích, việc ông Meng bị bắt giữ có thể là một phần trong chiến dịch chống tham nhũng “đả hổ diệt ruồi” do ông Tập Cận Bình phát động. Theo hướng đó, với việc bắt ngay cả người Trung Quốc đầu tiên trở thành Chủ tịch Interpol, giới chức Trung Quốc phát đi thông điệp rằng không một ai “miễn dịch” trước chiến dịch này.
Các nhà phân tích cũng cho rằng việc Trung Quốc bất ngờ bắt giữ ông Meng có thể khiến các tổ chức quốc tế tới đây ngần ngại hơn khi bầu người Trung Quốc vào các vị trí quan trọng, từ đó ảnh hưởng đến các nỗ lực tới đây của Bắc Kinh trong việc cử đại diện vào các vị trí đứng đầu của các tổ chức quốc tế.
“Việc ông Meng trở thành người Trung Quốc đầu tiên được bầu làm Chủ tịch Interpol vào tháng 11/2016 được coi là một thành tựu lớn với Trung Quốc, là dấu hiệu cho thấy sự hiện diện cũng như ảnh hưởng ngày càng gia tăng trên trường quốc tế của Bắc Kinh.
Tuy nhiên, việc ông biến mất mà cơ quan chủ quản là Interpol không hay biết gì có thể hủy hoại nỗ lực vươn tầm ảnh hưởng của Bắc Kinh”, một nhà phân tích cho hay.
Ông Paul Haenle - Giám đốc Trung tâm Chính sách Toàn cầu Carnegie-Tsinghua có trụ sở tại Bắc Kinh – cũng cho rằng sau việc Trung Quốc bí mật bắt giữ người đang giữ vai trò Chủ tịch Interpol, rất khó để các tổ chức quốc tế khác chấp nhận bầu một công dân Trung Quốc vào vị trí lãnh đạo.
“Liệu họ có đủ chắc chắn và tự tin rằng việc như này sẽ không xảy ra một lần nữa không?”, ông Haenle phân tích.
Trong khi đó, ông Abigail Grace – một nhà nghiên cứu cấp cao thuộc chương trình an ninh châu Á - Thái Bình Dương của Trung tâm An ninh Mỹ - nhận định vụ việc ông Meng bị bắt giữ bất ngờ mà Interpol suốt nhiều ngày không được thông báo gì có thể dẫn tới lo ngại rằng quan chức người Trung Quốc không thể hoạt động độc lập trong các tổ chức quốc tế.
“Vụ việc cũng cho thấy Bắc Kinh đặt chiến dịch chống tham nhũng lên hàng đầu, quan trọng hơn bất kỳ sức ép nào từ cộng đồng quốc tế”, ông Grace nói.
Một số nhà phân tích khác cũng cho rằng việc ông Meng bị bắt giữ một cách bí mật trên lãnh thổ Trung Quốc không chỉ làm giảm đáng kể cơ hội để các quan chức nước này được bổ nhiệm vào những vị trí cấp cao trong các tổ chức quốc tế trong thời gian tới mà còn có thể hủy hoại nỗ lực của Bắc Kinh trong việc xây dựng các thỏa thuận hợp tác trong lĩnh vực hành pháp, tư pháp với các nước trên thế giới, nhất là trong bối cảnh nước này vẫn đang tích cực đẩy mạnh thương lượng các thỏa thuận dẫn độ tội phạm nhằm đưa tội phạm bỏ trốn ra nước ngoài về nước như hiện nay.
Còn lý do nào khác?
Theo nhà phân tích Ty Joplin, việc Trung Quốc điều tra ông Meng Hongwei vì nghi ngờ ông này nhận hối lộ cũng như có các hành vi phạm pháp khác là đúng theo quy định luật pháp của nước này, cũng không đi ngược lại luật pháp quốc tế.
Tuy nhiên, vấn đề ở đây là Trung Quốc lại bí mật tiến hành bắt giữ, tạm giữ và điều tra ông Meng mà không hề thông báo cho cơ quan mà ông đang làm việc hay gia đình của ông. Trình tự tiến hành điều tra như vậy đi ngược lại thông lệ quốc tế, đặc biệt là trong những vụ việc có liên quan đến các quan chức là người đứng đầu những tổ chức quốc tế lớn.
Lấy ví dụ như vụ cựu Giám đốc điều hành Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) Dominique Strauss-Kahn bị bắt giữ tại sân bay vào ngày 14/5/2011 vì cáo buộc tấn công tình dục một người dọn phòng khách sạn ở Manhattan, Mỹ. Cảnh sát Mỹ đã ngay lập tức thông báo cho IMF về vụ việc. Toàn bộ các diễn biến liên quan sau đó cũng đều được công khai.
Ngược lại, giới chức Trung Quốc lại hành xử theo cách khác. Một số nguồn tin cho biết, ông Meng đã bị các điều tra viên dẫn đi thẩm vấn ngay sau khi đặt chân xuống sân bay Trung Quốc hôm 25/9 nhưng phải đến ngày 7/10 Trung Quốc mới xác nhận việc bắt giữ và điều tra ông này. Cũng có luồng ý kiến chỉ ra rằng Bắc Kinh dường như có lý do rất cấp bách mới buộc phải hành động một cách bất ngờ như vậy.
Theo nhà bình luận chính trị Zhang Lifan ở Bắc Kinh, giới chức Trung Quốc hoàn toàn hiểu được những rủi ro về đối ngoại cũng như phản ứng có thể có của cộng đồng quốc tế khi vụ bắt ông Meng bị phanh phui.
Tuy nhiên, họ vẫn quyết định làm vậy chứng tỏ có lý do gì đó rất khẩn cấp đã xảy ra, buộc họ phải hành động ngay lập tức, bất chấp nguy cơ mất thể diện trên trường quốc tế. “Nếu ông Meng liên quan đến một vụ tham nhũng bình thường, giới chức Trung Quốc sẽ không cần phải xử lý vụ việc theo cách như vậy”, ông Zhang nhận định.
Đồng quan điểm, ông Dali Yang - Giáo sư khoa học chính trị ở Đại học Chicago, Mỹ - cũng cho rằng Trung Quốc hẳn có những lý do rất quan trọng mới tự tước đi “lá bài” quan trọng để gây ảnh hưởng tới các sự kiện quốc tế như vậy.
“Đó chắc hẳn là lý do rất cấp bách, khiến họ chấp nhận việc hình ảnh về hệ thống tư pháp của mình bị ảnh hưởng như thế”, ông Yang nhận định. Bên cạnh đó, cũng có ý kiến cho rằng trước đó đã có một số dấu hiệu cho thấy ông Meng đã lọt vào tầm ngắm của chính quyền Trung Quốc.
Ví dụ, tháng 12/2017, ông này đã bị tước vị trí Cục trưởng Cục Cảnh sát Biển và Cục phó Cục Hải dương Quốc gia. Đến tháng 4/2018, Bộ Công an Trung Quốc thông báo ông Meng không còn là thành viên của Ủy ban Trung ương đảng Cộng sản Trung Quốc - đơn vị giám sát Bộ Công an của nước này, báo hiệu sự nghiệp chính trị của ông có những dấu hiệu không ổn
