Người thu gom ve chai - Lực lượng bị "bỏ quên" trong công tác phân loại rác

2 loại đó là phế liệu và rác còn lại. Những người thu gom ve chai đang ở tuyến đầu trong việc thu hồi và phân loại rác tại nguồn từ các hộ dân, cửa hiệu, nhưng họ đang bị lãng quên.

Lực lượng phân loại chuyên nghiệp

Trong thời gian cách ly xã hội, lượng rác thải nhựa ở các đô thị lớn như TPHCM hay Hà Nội đã tăng lên 75% do nhu cầu mua sắm online của người dân. Thói quen mua hàng này được dự đoán sẽ không thay đổi do sự tiện dụng và nhanh chóng của nó. Vì lẽ đó, phân loại rác tại nguồn càng trở nên quan trọng để biến rác thành một nguồn tài nguyên.

Dự kiến trong quý 4-2020, TPHCM sẽ thực hiện phân loại rác thành 2 loại gồm phế liệu và rác thải còn lại. Thay đổi này nhằm cung cấp nguồn rác đạt chuẩn hơn cho các công nghệ xử lý và tái chế rác thải mà thành phố đang kêu gọi đầu tư. Với chủ trương này, những người thu gom ve chai là một lực lượng phân loại chuyên nghiệp có thể tiếp cận đến từng hộ dân.

Đại dịch khiến lượng rác thải nhựa tăng lên nhưng trớ trêu thay lại làm giảm thu nhập của những người ve chai. Chị Hà, một người thu gom ve chai quanh khu vực quận Bình Tân cho biết các nhà hàng, quán ăn mới là nơi bán phế liệu với số lượng lớn, còn các hộ dân chỉ bán nhỏ lẻ, không đáng kể. Các tụ điểm ăn uống đóng cửa trong khi người dân chưa hoàn toàn có ý thức phân loại rác.

“Có nhiều nơi họ gọi mình đến bán rất nhiều nhưng mà khi lựa ra thì chẳng còn lại bao nhiêu thứ bán được”, chị Hà nói. Cũng theo chị, nhiều hộ dân không phải cố ý thanh lý rác mà họ tưởng loại nhựa nào cũng tái chế được. “Nhiều nhà gom túi nilon vào một túi lớn để bán nhưng loại túi đó thì mình không mua được”.

Làm công việc này nhiều năm, chị Hà có nhiều ‘mối’ mà mỗi khi cần bán họ sẽ gọi đến chị. Trên chiếc xe của chị, giấy, lon hay thùng nhựa đều được đựng trong bao tải riêng. Tuy nhiên, không phải ai làm công việc này cũng có vốn để đầu tư như chị. Họ đến từ nhiều tầng lớp khác nhau trong xã hội và có thể đi nhặt rác từ những đống rác bên đường sau đó bán lại cho các đại lý để kiếm tiền trang trải cuộc sống.

Trên thực tế, lực lượng này đóng góp đáng kể trong việc tái chế và tái sử dụng chất thải ở Việt Nam nhưng họ thường bị đánh giá thấp. Báo cáo Môi trường Quốc gia công bố năm 2011 chỉ ra rằng tỷ lệ tái chế chất thải rắn đô thị vào khoảng 8-12% và chủ yếu được thực hiện bởi những lực lượng không chính thức.

Một giải pháp cho phân loại rác tại nguồn

Có thể nói ở các đô thị tại Việt Nam, mạng lưới những người thu gom ve chai và cơ sở tái chế không chỉ giúp giải quyết vấn đề rác thải mà còn tạo công ăn việc làm cho không ít người. Các mô hình kết hợp những lao động phi chính thức được ứng dụng ở nhiều thành phố trên thế giới để tối ưu hoá hiệu quả phân loại rác tại nguồn.

Tại São Paulo (Brazil), 90% rác tái chế ở khu dân cư được thu gom bởi các công ty môi trường, 10% còn lại được thực hiện bởi những người ve chai. Những người này được trả tiền bởi chính quyền thành phố thông qua các hợp đồng. Họ cũng được hưởng chế độ lao động như những nhân công chính thức (bảo hiểm, tập huấn, khám sức khỏe định kì, cung cấp công cụ lao động…).

Tổ chức ASMARE được thành lập năm 1990 bởi những người nhặt rác ở Brazil để chuyên vận động hành lang pháp lý, xây dựng hệ thống nhà kho, ký kết hợp đồng với chính quyền thành phố về tái chế thu gom rác thải.

Mới đây, Liên minh tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) và Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị TP.HCM (CITENCO) đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác “Xây dựng mạng lưới thu gom và xử lý chất thải tái chế từ chương trình phân loại chất thải rắn tại nguồn”.

Theo biên bản này, CITENCO sẽ tiến hành thu gom rác tái chế từ các Công ty dịch vụ công ích quận – huyện, rác dân lập, lực lượng ve chai, cơ sở phế liệu, khu dân cư, cơ sở sản xuất, rác công cộng… CITENCO cũng sẽ ký hợp đồng thu gom trực tiếp đối với các chủ nguồn thải lớn.

Điều này hứa hẹn sẽ xây dựng được một mạng lưới thu gom đồng nhất để tiếp cận nhiều hơn những nguồn thải chưa được xử lý đúng cách từ các nguồn tư nhân nhỏ lẻ.

TP Hồ Chí Minh cũng đang xây dựng các chính sách môi trường, trong đó tích hợp sự tham gia của những người thu gom rác dân lập vào các tổ chức, công ty môi trường sẵn có. Dự kiến lộ trình hoàn thành trong quý 4-2020. Dự án ban đầu về người thu gom rác dân lập được thí điểm từ năm 2019, ước tính có thể thu hút được 350 tấn rác thải nhựa mỗi ngày và cải thiện 20-25% thu nhập cho gần 2.800 người tham gia.

Nếu như các chính sách dành cho những người thu gom ve chai cũng như các cơ sở thu gom ve chai được thực hiện đồng bộ, môi trường làm việc cũng như chất lượng cuộc sống của những người làm công việc này sẽ được cả thiện. Điều này cũng sẽ cung cấp nguồn rác đạt chuẩn hơn cho các công nghệ xử lý và tái chế rác, giải quyết vấn đề môi trường ở thành phố.