Mặc dù tuổi đã cao, nhưng già làng K’Mẻo, người dân tộc K’Ho (trú tại xã Gia Bắc, huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng), ngày đêm vẫn đau đáu nỗi niềm về bản sắc văn hóa của dân tộc mình đang dần bị mai một theo thời gian, nhiều giá trị văn hóa truyền thống có nguy cơ thất truyền.
Từ nhiều đời nay trên mảnh đất Lâm Đồng đã lưu truyền nhiều loại nhạc cụ độc đáo, đó là những giá trị không có gì thay thế được, nó là món ăn tình thần không thể thiếu trong đời sống người K’Ho.
Già làng K’Mẻo không chỉ là người được bà con tín nhiệm mà còn là người nắm rõ những phong tục tập quán của dân tộc mình. Ông là thành viên của đội cồng chiêng xã Gia Bắc, thường xuyên tham dự các cuộc thi cồng chiêng do huyện tổ chức. Mỗi khi thôn, xã có đám cưới, hay các nghi lễ thờ cúng quan trọng, ông đều góp mặt như một phần không thể thiếu.
Thông qua đó, ông muốn giới thiệu để nhiều người biết về những nhạc cụ, nét văn hóa của dân tộc mình và tìm cách bảo tồn chúng. Những báu vật trong nhà già làng K’Mẻo được lưu giữ hàng trăm năm qua, gắn với nhiều câu chuyện hấp dẫn, ly kỳ.
 |
| Cồng chiêng là báu vật của người K'Ho. |
Cầm báu vật trên tay, K’Mẻo nói: “Những cặp chiêng này chẳng biết có tự bao giờ, chỉ biết đây là vật thiêng được lưu truyền từ đời tổ tiên và cũng từng theo ông suốt những tháng ngày trai trẻ đến tận bây giờ”. Với K’Mẻo, cồng chiêng phát huy vai trò và ý nghĩa là khi biết cách kết hợp theo bộ và chơi vào những dịp quan trọng trong buôn làng.
Những nhạc cụ cồng chiêng được thể hiện, điều đó có thể khẳng định: cồng chiêng đều có “linh hồn”, nhiều người thoạt nhiên nhìn vào tưởng như vật vô tri, nhưng khi có bàn tay con người tác động nó phát ra thứ âm thanh mê hoặc, nhạc cụ trở thành vật thể sống.
Những người lớn tuổi như già làng K’Mẻo vẫn giữ nguyên được những phong tục truyền thống của người K’Ho, đặc biệt là cồng chiêng.
Già làng K’Mẻo chia sẻ: “Cồng chiêng đối với bọn trẻ bây giờ chỉ là khối sắt chứ với người mình đây là cả tài sản. Trước đây, nhà nào cũng có, ít thì 1 bộ, nhiều thì 3, 4 bộ. Cách đây 6 năm mình để dành tiền mua cặp chiêng này. Nhiều người lúc ấy chẳng còn muốn giữ trong nhà nữa nên bán đi. Mình nhìn mà tiếc lắm nên dành dụm tiền mua, tiếc là không thể mua được nhiều”.
Trong ánh mắt đượm buồn, K’Mẻo nói tiếp: “Thanh niên bây giờ hình như tụi nó thích nhạc hiện đại hơn tiếng cồng chiêng. Mình có dạy nó cũng không chịu học, mình buồn lắm. Là văn hóa cha ông thì phải giữ nguyên vẹn, sau này lúc cưới hỏi, cúng mùa thì lấy ai chơi. Mình và trưởng thôn từng vài lần lên kế hoạch để truyền dạy cho lớp trẻ nhưng vẫn chưa thành công”.
Có lẽ đó không chỉ là trăn trở của riêng già làng K’Mẻo mà còn là một trong những thách thức mà thế hệ đi trước người K’Ho đang phải đối mặt.
 |
| Già làng K’Mẻo nói về cồng chiêng của dân tộc mình. |
Tại huyện Di Linh, cồng chiêng được dùng trong lễ cúng Mừng lúa mới (Nhô lềr bong), đây là dịp bà con mình tạ ơn Yàng sau một năm làm việc vất vả, thóc lúa đầy kho, dân làng được bình yên. Dân làng nổi chiêng trống lên rót rượu cần mời khách, mọi người cùng nhau nhảy múa suốt đêm.
Đối với người dân tộc K’Ho ngày trước, lúa nước là cây trồng chủ yếu và lâu đời. Lễ Mừng lúa mới vì thế giữ vai trò quan trọng, như một nghi thức chào đón năm mới (năm mới của họ là sau khi mùa màng đã thu hoạch).
Tuy nhiên, hiện nay, khi chuyển đổi sang các loại cây trồng phù hợp hơn như bắp, cà phê thì không còn nhiều địa phương giữ được nghi lễ văn hóa truyền thống này.
Theo lời già làng K’Mẻo, cách đây vài năm, ông và một số hộ trong thôn vẫn dành một khoảnh đất nhỏ trong vườn gần nhà để trồng lúa để hằng năm tổ chức Mừng lúa mới, như một cách để nhớ về nguồn cội.
Còn bây giờ, dù không có điều kiện để trồng lúa nhưng những người dân ở đây vẫn tổ chức cúng Mừng lúa mới trên rẫy bắp, rẫy cà phê để tưởng nhớ và cảm ơn Yàng đã cho mùa vụ bội thu.
Ngày đêm già làng K’Mẻo vẫn đau đáu, không biết người dân mình còn giữ được phong tục ấy đến bao giờ, khi một số nghi lễ ngày càng được tổ chức một cách đơn giản, nhiều lúc chỉ còn là hình thức. Đến khi những người như K’Mẻo không còn, thì liệu còn ai nhớ đến chúng nữa.
