Miễn trách nhiệm hình sự có phải vô tội?

Bạn đọc Hoàng Lan (Sơn La) hỏi: Bố tôi đang bị điều tra do có hành vi gây thương tích cho người khác. Hiện bố tôi bị chứng tâm thần nhẹ, đang điều trị và có giấy chứng nhận bị tâm thần. Vậy bố tôi thuộc trường hợp vô tội hay là được miễn trách nhiệm hình sự?

Thế nào là miễn trách nhiệm hình sự?

Điều 29 của Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017 đã quy định về việc miễn trách nhiệm hình sự, đề cập đến trường hợp một cá nhân, mặc dù có thực hiện hành vi vi phạm pháp luật hình sự, nhưng không bị xử lý hình sự do các lý do quy định.

Miễn trách nhiệm hình sự có phải vô tội? (Hình minh họa)

Các trường hợp này thường liên quan đến tình trạng tâm thần của cá nhân đó tại thời điểm hành vi phạm tội, khiến cho cá nhân không có khả năng nhận thức và kiểm soát được hành vi của mình.

Thứ hai, hành vi phạm tội của cá nhân phải hoàn toàn thiếu tính ý muốn. Điều này có nghĩa là cá nhân không có ý định hay ý chí để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.

Miễn trách nhiệm hình sự được coi là một biện pháp nhân đạo, giúp cho những người bị ảnh hưởng bởi các tình trạng bệnh tâm thần không phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi của mình.

Điều này cũng nhằm mục đích bảo vệ quyền lợi và sự công bằng trong pháp luật, đồng thời đảm bảo rằng chỉ những người có ý chí phạm tội mới phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi của mình.

Trong quá trình áp dụng miễn trách nhiệm hình sự, các cơ quan pháp luật và y tế cần phối hợp chặt chẽ để đảm bảo tính khách quan và công bằng của quyết định. Việc đánh giá tình trạng tâm thần của cá nhân phải được thực hiện một cách cẩn thận và khoa học, dựa trên các chuẩn mực và phương pháp chuyên môn, từ đó đưa ra quyết định phù hợp với từng trường hợp cụ thể.

Miễn trách nhiệm hình sự và vô tội có giống nhau?

"Vô tội" đề cập đến trường hợp một cá nhân hoàn toàn không có hành vi phạm tội, hoặc hành vi của họ không đủ điều kiện để được xem là vi phạm pháp luật.

Điều này có nghĩa là trong tình huống cụ thể, cá nhân đó không thực hiện bất kỳ hành vi nào mà pháp luật coi là tội phạm. Ví dụ, một người bình thường điều khiển xe ô tô của mình trên đường và tuân thủ đầy đủ các quy định giao thông không vi phạm, họ sẽ được coi là "vô tội" vì không có hành vi vi phạm pháp luật nào.

Ngược lại, "miễn trách nhiệm hình sự" ám chỉ đến trường hợp một cá nhân đã có hành vi phạm tội nhưng không phải chịu trách nhiệm hình sự do một số lý do nhất định.

Điều này thường xảy ra khi cá nhân đó không có khả năng nhận thức đầy đủ về hành vi của mình do tình trạng tâm thần hoặc không có ý muốn thực hiện hành vi phạm tội. Ví dụ, một người có bệnh tâm thần nặng gây ra hành vi ngẫu nhiên làm tổn hại tài sản mà không có ý chí hay ý muốn, có thể được miễn trách nhiệm hình sự.

Điểm khác biệt chính giữa hai khái niệm này là trong trường hợp "vô tội", cá nhân không có hành vi vi phạm pháp luật từ đầu; trong khi đó, trong trường hợp "miễn trách nhiệm hình sự", cá nhân đã có hành vi phạm tội nhưng không bị xử lý hình sự do các lý do như tâm thần, thiếu ý chí, hoặc các yếu tố khác.

Việc phân biệt rõ ràng giữa "vô tội" và "miễn trách nhiệm hình sự" là rất quan trọng trong pháp luật để đảm bảo sự công bằng và khách quan trong quá trình xét xử và xử lý các vụ án. Quyết định áp dụng "miễn trách nhiệm hình sự" cần dựa trên những bằng chứng và chẩn đoán chính xác của các chuyên gia để đảm bảo tính đúng đắn và nhân đạo cho những người có tình trạng không có khả năng nhận thức hoặc kiểm soát hành vi của mình.

Các trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự

Theo quy định của Điều 29 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017, miễn trách nhiệm hình sự được áp dụng trong nhiều trường hợp khác nhau, nhằm đảm bảo tính công bằng và nhân đạo trong việc xử lý các vụ án hình sự:

Do thay đổi chính sách, pháp luật. Trường hợp này xảy ra khi hành vi phạm tội của cá nhân không còn được coi là nguy hiểm đối với xã hội do các thay đổi trong chính sách và pháp luật hiện hành. Điều này có thể bao gồm việc giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội do sự thay đổi của các quy định pháp luật;

Do người phạm tội tự nguyện khắc phục hậu quả. Đây là trường hợp khi người phạm tội đã tự nguyện khắc phục hoàn toàn hoặc một phần hậu quả do hành vi phạm tội gây ra, trước khi bị xử lý hình sự. Hành động này thường phản ánh ý thức và trách nhiệm của người phạm tội trong việc sửa chữa và bù đắp hậu quả của hành vi phạm tội của mình;

Do lập công. Trường hợp này ám chỉ đến khi người phạm tội có hành vi lập công lớn hoặc đặc biệt lớn, đóng góp tích cực đối với xã hội trước khi bị xét xử. Việc này có thể là do những cống hiến đáng kể trong lĩnh vực xã hội, kinh tế, văn hóa hoặc khoa học mà người phạm tội đã thực hiện;

Do hết thời hạn truy cứu trách nhiệm hình sự. Đây là trường hợp khi đã quá thời hạn quy định để xử lý hình sự đối với hành vi phạm tội của cá nhân. Thời hạn này được quy định rõ ràng trong pháp luật và có thể thay đổi tùy theo tính chất của từng loại tội phạm;

Do người phạm tội là người chưa thành niên. Điều này ám chỉ đến khi người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội khi chưa đủ độ tuổi pháp luật quy định là 16 tuổi. Trong trường hợp này, hệ thống pháp luật có chính sách riêng để đối xử với người chưa thành niên, nhằm bảo vệ và phát triển tính cách và năng lực của đối tượng này trong tương lai.

Căn cứ quy định nêu trên, bố của bạn đang bị tâm thần, thực hiện hành vi phạm tội thì thuộc trường hợp có tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự.