Lịch sử đã trao cho Bộ tư pháp sứ mệnh ngày càng vinh quang

Ảnh minh họa.

Hiến kế quản trị đất nước bằng pháp luật

Đất nước những năm đầu thập kỷ 80 của thế kỷ 20 trong hồi ức của Bộ trưởng Hà Hùng Cường là những khó khăn, thiếu thốn đủ bề.

Nền kinh tế đất nước rơi vào khủng hoảng trầm trọng. Những khó khăn về giá, lương, tiền hiển hiện trong cuộc sống hàng ngày của người dân, tiềm ẩn sự bất ổn định xã hội.

“Trải qua bao nhiêu năm chiến tranh giành lại độc lập trọn vẹn cho đất nước, 10 năm sống trong hòa bình, thống nhất chưa phải là dài, nhất là trong bối cảnh chúng ta phải hàn gắn vết thương chiến tranh khốc liệt như vậy, nhưng người dân hoàn toàn có quyền chờ đợi một cái gì đó nhiều hơn”, Bộ trưởng chia sẻ.

Và điều mà người dân “chờ đợi nhiều hơn”, theo Bộ trưởng Hà Hùng Cường, chính là việc Đảng ta thực hiện 2 vế sau của tôn chỉ “Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”.

Trong bối cảnh đó, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI đã sáng suốt đề ra đường lối Đổi mới đất nước, mở ra một thời kỳ quản trị đất nước bằng pháp luật.

“Tuy mới là sơ khai nhưng việc Bộ Tư pháp góp phần hiến kế để Đại hội VI thông qua đường lối Đổi mới, trong đó xác định chuyển hướng chiến lược quản trị đất nước từ chủ yếu bằng đức trị sang chủ yếu bằng pháp trị là một bước ngoặt rất quan trọng để Bộ Tư pháp thực hiện sứ mệnh của mình”, Bộ trưởng Hà Hùng Cường nhớ lại.

Nhưng làm sao có thể quản trị đất nước bằng pháp luật khi nhìn lại hệ thống luật pháp của chúng ta khi đó hầu như chẳng có gì ngoài một vài đạo luật về tổ chức bộ máy các cơ quan nhà nước?

Thế là một hành trình kiến thiết hệ thống luật pháp từ các luật về nhà nước sang các luật phục vụ dân sinh và các luật để phát triển kinh tế; từ tư duy làm luật để đáp ứng yêu cầu trước mắt đến tư duy chiến lược hình thành một hệ thống pháp luật có sự cân chỉnh giữa phát triển kinh tế với đổi mới chính trị, giữa phát triển kinh tế với an sinh xã hội, đảm bảo quyền con người, quyền công dân… được vận hành.

Trong hành trình ấy, Bộ Tư pháp giữ vai trò là một trong những kiến trúc sư chính để đến ngày hôm nay, cùng với Hiến pháp 2013, ở đất nước ta, về cơ bản, mọi lĩnh vực đều đã có luật điều chỉnh.

Bộ trưởng Hà Hùng Cường đặt câu hỏi: “Chúng ta thử hình dung nếu hệ thống pháp luật của chúng ta ngày hôm nay mà cũng như trước đây 30 năm thì chắc chắn không thể điều hành được xã hội và cũng không có được những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử về kinh tế - xã hội, giữ gìn quốc phòng – an ninh, tăng cường vị thế của đất nước trong khu vực và trên trường quốc tế như ngày hôm nay”.

Cũng ít người có thể tưởng tượng được rằng, vào những năm đầu Đổi mới, cả nước mới chỉ có Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh là có 2 Đoàn Luật sư với số ít Luật sư được Nhà nước cử ra làm việc thì nay cả nước đã có trên 10 nghìn Luật sư hành nghề, hơn 3.500 luật sư tập sự sẵn sàng đồng hành cùng người dân bảo vệ công lý.

Từ một cơ sở Đại học Luật Hà Nội đầu tiên Bộ Tư pháp được Nhà nước giao quản lý, đến nay cả nước đã có hàng chục cơ sở đào tạo cử nhân luật. Một đội ngũ đông đảo các Luật gia, Thẩm phán, Kiểm sát viên, chấp hành viên, công chứng viên, Thừa phát lại… đã góp phần quan trọng vào những thành tựu ấy.

Nhà nước pháp quyền: chuẩn mực đúng đắn của xã hội hiện đại

Từ những thành công bước đầu của Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong quá trình Đổi mới, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã xác định “ Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo” là 1 trong 8 đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

Bộ trưởng Hà Hùng Cường chia sẻ, để Nhà nước pháp quyền có được vị trí như vậy trong Cương lĩnh xây dựng đất nước không phải là điều đơn giản. Đã có lúc tranh luận gay gắt, trong nội bộ, cụm từ “Nhà nước pháp quyền” còn là cấm kỵ.

Bởi vậy, việc Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) ghi nhận “Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân”, “Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân” đến “Có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo” là cả một bước tiến rất dài, đánh dấu sự phát triển tư duy của xã hội đồng thời ghi nhận những đóng góp của rất nhiều thế hệ lãnh đạo, cán bộ, công chức, viên chức ngành Tư pháp.

Bộ trưởng Hà Hùng Cường khẳng định, Nhà nước pháp quyền là chuẩn mực đúng đắn nhất cho việc xây dựng một xã hội hiện đại bởi một trong những giá trị phổ quát nhất của Nhà nước pháp quyền là thừa nhận “Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân”.

“ Một khi đã công nhận Nhân dân là chủ thể của mọi quyền lực trong xã hội thì Nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức cũng chỉ là “đầy tớ”, “công bộc” của Nhân dân.

Điều đó một lần nữa được khẳng định rõ nét trong Hiến pháp 2013 với việc hai chữ Nhân Dân được viết hoa và Hiến pháp dành Chương 2 riêng để quy định cụ thể về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân ”.

Rõ ràng, đã có một sự thay đổi rất lớn trong tư duy xây dựng pháp luật của đất nước trong thời kỳ Đổi mới. Nếu trước đây việc xây dựng pháp luật chỉ đặt ra cho Nhà nước thì nay pháp luật đặt ra chính là để cho người dân.

“Với chủ thuyết thừa nhận quyền lực thuộc về Nhân dân, Nhân dân làm chủ thì trong bất cứ việc xây dựng hay thực thi pháp luật, quyền con người, quyền công dân đều được đặt lên trên hết. Đó là một bước chuyển rất lớn trong xã hội chúng ta về nhận thức”.

Điều đó đồng nghĩa với việc Nhà nước thừa nhận quyền con người là quyền vốn có và quyền đó không phải do Nhà nước “ban ơn” cho người dân.

Thế mới có chuyện trước kia chỉ Nhà nước có quyền trừng phạt người dân vi phạm pháp luật thì nay Nhà nước vi phạm cũng bắt buộc phải bồi thường cho dân.

Thế mới có chuyện trước kia người dân mà kiện quan thì khác gì là “con kiến kiện củ khoai”, còn nay đã có hẳn một hệ thống tài phán hành chính để “dân kiện quan”, để xử lý những cái sai của cơ quan hành chính và của cán bộ, công chức trong cơ quan hành chính trước người dân.

Thế mới có chuyện Bộ luật Dân sự (sửa đổi) cho phép công dân có quyền chuyển đổi giới tính hay quy định Toà án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do không có quy định của pháp luật… Đó là những biểu hiện rõ nét của một Nhà nước vì dân.