Hai trợ giúp viên pháp lý của một Trung tâm có được tham gia cho hai bên đối lập?

Bảo đảm độc lập và tránh xung đột lợi ích

Luật TGPL năm 2017 khẳng định nguyên tắc hoạt động là “độc lập, trung thực, tôn trọng sự thật khách quan; bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL” (Điều 3). Nếu cùng một Trung tâm phân công hai trợ giúp viên pháp lý TGVPL cho hai phía đối lập, việc này khó bảo đảm được tính độc lập tuyệt đối, dễ làm dấy lên nghi ngờ về sự công tâm và uy tín của tổ chức.

Ngoài ra, Điều 25 Luật TGPL 2017 yêu cầu TGVPL phải từ chối hoặc chấm dứt TGPL khi việc tham gia có thể ảnh hưởng đến tính khách quan, đặc biệt khi các bên có quyền lợi đối lập. Dù quy định chủ yếu áp dụng cho cá nhân, nhưng xét ở phạm vi tổ chức, việc hai TGVPL thuộc cùng một Trung tâm tham gia cho hai phía đối lập cũng tiềm ẩn rủi ro lớn về xung đột lợi ích.

Trợ giúp viên pháp lý và Luật sư bào chữa, bảo vệ cho bị cáo, bị hại - Ảnh minh họa.

Giải pháp phân công kết hợp TGVPL và luật sư

Trong thực tế, các cơ quan tiến hành tố tụng không chấp nhận để hai TGVPL cùng một Trung tâm TGPL nhà nước tham gia cho hai bên đối lập. Giải pháp thường áp dụng là: một bên do TGVPL đảm nhận, bên còn lại do luật sư ký hợp đồng TGPL thực hiện.

Ví dụ, trong một vụ án “Giao cấu với người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi”, bị can là thanh niên dân tộc thiểu số, còn bị hại là bé gái - cả hai đều thuộc diện được TGPL. Trung tâm đã phân công luật sư cộng tác biết nói tiếng dân tộc để bào chữa cho bị can, và TGVPL nữ bảo vệ quyền lợi cho bị hại. Cách xử lý này vừa bảo đảm quyền lợi cho các bên, vừa giữ nguyên tắc độc lập và minh bạch.

Nếu ngược lại, phân công hai TGVPL cùng Trung tâm cho hai phía thì rủi ro không chỉ nằm ở cảm nhận thiếu khách quan từ cơ quan tiến hành tố tụng hay dư luận, mà còn xuất phát từ chính nội bộ Trung tâm. Do dùng chung hệ thống hồ sơ, trao đổi nghiệp vụ và cơ sở vật chất, việc bảo đảm bảo mật thông tin và độc lập tuyệt đối gần như bất khả thi, dễ dẫn đến nghi ngờ và ảnh hưởng đến uy tín tổ chức.

Các bị cáo được TGPL nghe Thư ký phổ biến nội quy phiên tòa - Ảnh minh họa

Về vấn đề này, Ths. Bùi Đức Độ - Giám đốc Trung tâm TGPL nhà nước số 1 tỉnh An Giang nhận định:

“Trong cùng một vụ án, Trung tâm không thể phân công hai TGVPL cùng tham gia cho các bên có quyền lợi đối lập. Giải pháp hợp lý là phân công một bên cho TGVPL, bên còn lại cử luật sư cộng tác viên. Thực tiễn tại Kiên Giang trước đây cũng áp dụng cách làm này và được các cơ quan tiến hành tố tụng chấp nhận.”

Hoàn thiện pháp luật và quy trình nội bộ

Hiện nay, Luật TGPL 2017 và các văn bản hướng dẫn chưa quy định cụ thể về trường hợp hai TGVPL của cùng một Trung tâm tham gia cho các bên có quyền lợi đối lập.

Để thống nhất áp dụng, cần bổ sung quy định về nguyên tắc phân công người thực hiện TGPL trong tình huống có xung đột lợi ích ở cấp tổ chức.

Trong khi chờ pháp luật hoàn thiện, mỗi Trung tâm nên ban hành quy trình nội bộ xử lý ngay từ khâu tiếp nhận vụ việc, bảo đảm tuân thủ Điều 3 Luật TGPL về tính độc lập, khách quan và minh bạch.

Giải pháp này vừa bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, vừa duy trì sự công tâm, uy tín của hoạt động TGPL nhà nước.