Cơ hội lớn để Ninh Bình phát triển làng nghề - Bài 1: Phát triển làng nghề trong không gian mới

Là một giáo viên dạy nhạc, song nhận thấy thế mạnh của làng nghề thủ công dệt cói Kim Sơn, chị Trần Thùy Nhi đã thành lập Công ty TNHH Vina Handicrafts để đưa các sản phẩm từ cói có mặt tại hơn 20 quốc gia trên thế giới.

Tự hào "đất trăm nghề"

Việc sáp nhập ba tỉnh Nam Định, Hà Nam và Ninh Bình thành tỉnh Ninh Bình. Sau sáp nhập, không gian phát triển mới của tỉnh được mở rộng, có vị trí địa lý chiến lược quan trọng, là “cửa ngõ” phía Nam Đồng bằng Bắc Bộ. Với diện tích gần 4.000 km² và dân số hơn 4,4 triệu người, đứng thứ 6 cả nước, tỉnh Ninh Bình mới không chỉ tinh gọn bộ máy hành chính mà còn mở ra dư địa lớn để phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là lĩnh vực làng nghề và công nghiệp văn hóa.

Tổng thu ngân sách tỉnh Ninh Bình 8 tháng đầu năm ước đạt gần 48.000 tỷ đồng, đạt 63,4% dự toán HĐND tỉnh giao, tăng 76% so với cùng kỳ; hoạt động thương mại dịch vụ phát triển ổn định, du lịch tiếp tục diễn ra sôi động, lũy kế 8 tháng đón 15,2 triệu lượt khách; doanh thu từ hoạt động du lịch ước đạt trên 15,7 nghìn tỷ đồng.

Cô giáo Trần Thùy Nhi (bên trái) với đam mê nghề thủ công dệt cói Kim Sơn.

Theo thống kê sơ bộ, hiện toàn tỉnh có trên 250 làng nghề, tập trung ở nhiều nhóm ngành nghề khác nhau như chế biến nông, lâm, thủy sản; sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ; sản xuất đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, dệt may, thêu ren, cơ khí; sinh vật cảnh. Đặc biệt, với việc sở hữu số lượng lớn các làng nghề có thương hiệu và giá trị độc đáo sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Nổi bật trong số đó là các làng nghề như làng thêu An Hòa; làng dệt lụa Nha Xá; làng nghề song, mây tre đan xã Ngọc Động; trống Ðọi Tam..., ở tỉnh Hà Nam cũ; làng nghề đúc đồng Tống Xá, chạm khắc gỗ La Xuyên, sơn mài Cát Đằng, mây tre đan Vĩnh Hào, múa rối nước Bàn Thạch, làm khăn xếp Giáp Nhất,… ở tỉnh Nam Định cũ hay các làng nghề nổi tiếng ở Ninh Bình cũ như nghề đá Ninh Vân, thêu ren Ninh Hải, gốm Bồ Bát, cói Kim Sơn… Nhiều làng nghề đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia như thêu ren Ninh Hải, đá Ninh Vân, sơn mài Cát Đằng, trống Đọi Tam, dệt lụa Nha Xá,…

Làng nghề trống Đọi Tam đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Là nghề truyền thống có lịch sử hàng nghìn năm, cũng giống như nhiều nghề, làng nghề khác, nghề trống Đọi Tam, phường Tiên Sơn, tỉnh Ninh Bình đã từng đứng trước nguy cơ mai một do thị trường tiêu thụ ít. Tuy nhiên trong những năm gần đây, làng trống Đọi Tam đã có những phát triển đột phá với nhiều sản phẩm sáng tạo, phù hợp với nhu cầu, thị hiếu của khách hàng. Ngoài các sản phẩm trống với kích thước, mẫu mã đa dạng, những người thợ ở đây còn sản xuất các sản phẩm xuất khẩu sang các nước châu Á, châu Âu như thùng ngâm rượu, bồn tắm, bồn ngâm chân.

Ông Phạm Trí Trong, Chủ tịch Hiệp hội sản xuất và kinh doanh trống Đọi Tam cho biết: Hiện nay, làng nghề trống Đọi Tam có khoảng 50 xưởng sản xuất, tạo việc làm ổn định cho hàng nghìn lao động địa phương, với mức thu nhập từ 7 đến 15 triệu đồng/người/tháng. Chúng tôi tự hào vì đã duy trì và phát triển được nghề tổ bao đời, nhưng vẫn luôn trăn trở về đầu ra, quảng bá thương hiệu cũng như tiềm năng mở rộng thị trường.

“Việc sáp nhập tỉnh mở ra những cơ hội mới cho làng nghề phát triển cả chiều rộng lẫn chiều sâu. Với quy mô rộng lớn hơn, dân số đông hơn, thị trường tiêu thụ nội địa sẽ mở rộng. Mặt khác, khi kết nối giao thương giữa các vùng trong tỉnh được cải thiện, sản phẩm của làng trống Đọi Tam sẽ dễ dàng tiếp cận với các trung tâm du lịch lớn như Tràng An, Tam Chúc, Phát Diệm..., từ đó nâng cao khả năng tiêu thụ sản phẩm qua con đường du lịch, văn hóa”, ông Trong kỳ vọng.

Kỹ thuật tinh xảo của nghề thêu rua - ren ở thôn Văn Lâm, phường Nam Hoa Lư.

Khát vọng mang nghề truyền thống vươn ra biển lớn

Nghệ nhân Đinh Thị Nhi, truyền nhân đời thứ 2 của ông tổ nghề thêu rua - ren ở thôn Văn Lâm, phường Nam Hoa Lư là một trong số những nghệ nhân tâm huyết với nghề cổ của miền đất cố đô Hoa Lư (Ninh Bình). Căn nhà nhỏ của mẹ con bà Nhi nằm trong con ngõ vắng hiếm hoi cạnh bến thuyền Đình Các, nơi mà người dân quen gọi là “phố không ngủ”. Căn nhà hết sức đơn sơ, nội thất trang trí là hàng loạt bức tranh thêu do mẹ con bà làm và những khung thêu bày quanh nhà. Mặc dù là truyền nhân của ông tổ nghề nhưng gia đình bà Nhi tất cả chỉ làm “thợ thêu”.

Bà Nhi tâm sự: “Mỗi người thể hiện tình yêu nghề theo cách của mình. Tôi không có tham vọng làm bà chủ, chỉ mong làm một người thợ giỏi, để giữ nghề. Giờ đây, khi tuổi đã cao, mắt đã mờ, tôi chỉ mong sao có lớp trẻ chịu đến học, chịu ngồi bên khung, chúng tôi còn có người để truyền lại. Không phải để nổi tiếng, mà để nghề không mất. Nghề còn là làng còn, là ký ức còn, là gốc gác mình còn”.

Nghề thêu rua - ren truyền thống của vùng đất Văn Lâm đã tạo dựng cho con người nơi đây nhiều đức tính, phẩm chất quý báu, tốt đẹp như cần cù, chịu thương chịu khó, sáng tạo, gu thẩm mỹ cao, ăn ở gọn gàng, sạch sẽ, ngăn nắp, chỉn chu... Và cũng chính nghề thêu này đã góp phần hình thành các quy chuẩn thẩm mỹ, đạo đức trong đời sống xã hội của cộng đồng, thêm vào đó là sự giao thoa, tiếp thu, tiếp biến văn hóa châu Âu của văn hóa Việt Nam nói chung, sự giao thoa giữa nghệ thuật thêu rua - ren phương Đông với nghệ thuật rua - ren phương Tây.

Nghệ nhân Vũ Thành Luân chia sẻ: Theo thời gian nghề thêu truyền thống ở Văn Lâm có sự thay đổi để phù hợp với thời cuộc. Nếu như trước đây là các sản phẩm thêu màu phục vụ cung đình thì đến thời kỳ Pháp thuộc nghề thêu ở Văn Lâm đã thay đổi chủ yếu là các sản phẩm thêu ren - rua để xuất khẩu sang châu Âu. Điều này không chỉ giúp người dân tiếp cận nền văn minh phương Tây mà còn đưa những người khách du lịch từ phương Tây về Văn Lâm. Có thể nói, những yếu tố đó vô tình đã tạo nên những nét ký họa đầu tiên về du lịch ở Ninh Bình.

Nghệ nhân ưu tú Phan Văn Vang say mê với nghề Gốm Bồ Bát.

Nghệ nhân trẻ Phạm Văn Vang (SN 1981), người con của thôn Bạch Liên (xã Đồng Thái), đã thắp lại “lửa nghề” từ đam mê và khát vọng phục hồi nghề gốm Bồ Bát cổ. Từ những tháng năm miệt mài “tầm sư học đạo” tại Bát Tràng, anh trở về quê hương, khởi nghiệp với giấc mơ dựng lại di sản cha ông để lại. Gốm Bồ Bát là tổ nghề của gốm Bát Tràng ngày nay.

Ở đình làng Bát Tràng hiện vẫn còn đôi câu đối ghi dấu việc chuyển cư này: "Bồ di thủ nghệ khai Đình vũ - Lan nhiệt tâm hương bái thánh thần. (Có nghĩa: Đem nghề nghiệp từ làng Bồ Bát ra đây để xây dựng đình miếu - Lòng dân thành kính tựa hương lan, dân lên cúng thánh thần). Khi gốm Bát Tràng nổi danh cũng là lúc gốm Bồ Bát bị thất truyền. Sau nghìn năm mai một, gốm Bồ Bát đang được hồi sinh bởi các tay thợ tài hoa của làng nghề gốm cổ xưa.

Bằng đôi tay cần mẫn và tinh thần đổi mới, các nghệ nhân trẻ của làng nghề gốm Bồ Bát hôm nay vừa gìn giữ kỹ thuật cổ truyền, vừa ứng dụng công nghệ hiện đại. Gốm Bồ Bát nay mang diện mạo mới: Từ men trắng cổ vẽ non nước Ninh Bình đến bộ đồ thờ sen vàng đạt chuẩn OCOP 4 sao, sản phẩm của làng không chỉ được ưa chuộng trong nước, mà còn xuất hiện tại các thị trường khó tính như: Nhật Bản, Singapore, Trung Đông…

Tận mắt chứng kiến quy trình làm gốm thủ công, chị Nguyễn Thị Vân, du khách đến từ Hà Nội xúc động nói: “Tôi không ngờ nghề gốm nức danh Bát Tràng lại có lịch sử lâu đời từ gốm Bồ Bát, Ninh Bình. Cầm trên tay chiếc bình men trắng có vẽ Kinh đô Hoa Lư, tôi cảm nhận được cả một dòng chảy lịch sử vẫn đang sống động trong từng sản phẩm”.

(Đón đọc Bài 2: Để làng nghề là chất liệu của công nghiệp văn hóa)