Theo TS Đào Trung Hiếu: Từ góc học thuật, nụ cười khi bị bắt có thể là lớp “mặt nạ” chống đỡ, một phản xạ hình ảnh để giữ hy vọng, trấn an cộng đồng tín nhiệm.
Ngày 3/10, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã khởi tố bị can đối với nữ doanh nhân Hoàng Thị Hường (38 tuổi, quê Phú Thọ) về tội Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng.
Theo cáo buộc, trong khoảng 4 năm kinh doanh, Hoàng Hường đã chỉ đạo nhân viên để ngoài sổ sách doanh thu gần 1.800 tỷ đồng, đồng thời kê sai thuế giá trị gia tăng hơn 2.100 tỷ đồng.
 |
| Hoàng Hường khi bị cơ quan Công an dẫn giải. |
Nụ cười khi bị bắt - biểu hiện của chiến lược hình ảnh
Theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học cho biết: Hoàng Hường - cái tên gắn với những livestream triệu view và hình ảnh “nữ doanh nhân thành đạt”, có sức mạnh thao túng tâm lý trong kỷ nguyên mạng xã hội: khi hào quang ảo có thể che mờ sự thật, và niềm tin đám đông trở thành mảnh đất màu mỡ cho những chiêu trò mị dân.
 |
| Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học. |
Khi cái tên Hoàng Hường vang lên cùng tin tức bị khởi tố, không ít người bất ngờ vì từ lâu bà ta đã xuất hiện như một “ngôi sao doanh nhân” trên mạng xã hội - rạng rỡ, mạnh mẽ, thường xuyên làm từ thiện và khoe khối tài sản “khủng”.
Tiến sĩ, Thượng tá Đào Trung Hiếu cho hay: Khi lực lượng chức năng khởi tố và dẫn giải Hoàng Hường, báo chí truyền hình chiếu hình ảnh bà cười tươi, tự tin trong ống kính. Đó không hẳn là sự vô cảm trước quy định của pháp luật, mà rất có thể là chiêu thức truyền thông: biểu thị rằng bà không run sợ, rằng bà vẫn “nắm quyền kiểm soát”.
“Trong tình huống căng thẳng, việc giữ bình tĩnh và nụ cười có thể là cách gửi thông điệp đến người ủng hộ rằng bà ta “có lực lượng bảo vệ”, rằng hậu quả sẽ không nghiêm trọng, hoặc rằng bà ta tin vào khả năng “giảm nhẹ” như nhiều người từng bàn luận về việc các hoạt động từ thiện có thể được xem xét khi lượng hình”, ông Hiếu phân tích.
Cũng theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, về mặt tâm lý, nó là cách che giấu lo âu, chuyển trọng tâm dư luận sang hình ảnh bản lĩnh hơn là tội phạm bị vạch trần.
Nhưng, từ góc học thuật, nụ cười khi bị bắt cũng có thể là lớp “mặt nạ” chống đỡ - một phản xạ hình ảnh để giữ hy vọng, để trấn an cộng đồng tín nhiệm.
Nó có thể cho thấy mức độ hiểu biết của cá nhân này về truyền thông khủng hoảng: khi tai ương ập đến, vẫn giữ “áo khoác mạnh mẽ”.
Xây dụng "Đế chế kinh doanh đến từ chiêu trò "mị dân"
Thượng tá Đào Trung Hiếu đánh giá Hoàng Hường có khả năng thao túng tâm lý người tiêu dùng một cách tinh vi, trong một thời gian dài.Hoàng Hường tận dụng từng yếu tố cảm xúc của con người: lo lắng về sức khỏe, mong ước đổi đời, nỗi sợ bỏ lỡ. Từ đó, bà xây dựng nội dung quảng cáo “nhạy cảm triệu chứng”, hứa chữa hôi miệng “từ kiếp trước”, xử lý tổn thương xương khớp mà “không cần thuốc Tây” . Những lời hứa hẹn vượt quá thực lực dễ khiến người nghe mất cảnh giác.
 |
| Chân dung Hoàng Hường (Ảnh: FBNV) |
Bên cạnh quảng cáo sản phẩm mạnh mẽ, bà sáng tạo một “câu chuyện cá nhân”: phải trải qua khó khăn, vượt lên nghịch cảnh để thành đạt, đồng thời xuất hiện bên người nghèo, người bệnh qua các hoạt động từ thiện rầm rộ.
Chính sự lồng ghép giữa tài năng và lòng tốt tạo ra một thấu cảm mạnh mẽ, làm người nghe cảm thấy “cô ấy hiểu mình”.
Khi ấn tượng đầu đã được gán vào hình ảnh đẹp và tương đồng (giữa người bán và người nghe), việc thay đổi quan điểm sau này sẽ rất khó.
Không chỉ vậy, hiệu ứng đám đông (social proof) được tận dụng triệt để: livestream với hàng nghìn người xem, bình luận khen ngợi, người mua khoe ảnh dùng sản phẩm, chia sẻ công dụng, tất cả tạo ra cảm giác “nhiều người tin chắc là tốt”.
Thêm vào đó, chiêu trò khuyến mãi khủng, tặng quà, bốc thăm may mắn, hoàn tiền là cú hích để thúc đẩy quyết định mua hàng ngay lập tức, tránh người nghe có thời gian tìm hiểu thấu đáo.
Khi những thông tin tiêu cực xuất hiện, hệ thống thương hiệu nhiều lớp, đổi tên công ty, fanpage mới và mạng lưới cá nhân đứng tên giúp che chắn, làm mờ liên kết trực tiếp giữa hình ảnh cá nhân và các vi phạm.
Nhờ đó, nhiều người vẫn tiếp tục tin “cô ấy giỏi, cô ấy tốt”, trong khi thực chất phía sau là toán tính kinh doanh.
Cũng theo, Tiến sĩ, Thượng tá Đào Trung Hiếu, Hoàng Hường luôn xây dựng cho mình là nữ “doanh nhân thành đạt”. Dù nhiều lần bị xử phạt vì quảng cáo sai hoặc phát ngôn gây tranh cãi, Hoàng Hường vẫn giữ được hình ảnh thành đạt trước mắt nhiều người.
Để có được điều đó, theo Thượng tá Hiếu lí giải: Thứ nhất, ấn tượng đầu thường có sức bền hơn mọi lý lẽ sau đó. Khi người theo dõi lần đầu thấy hình ảnh sang trọng, nụ cười tự tin, tiền bạc rải khắp, họ “khoá” vào nhận thức đó, và những sai lầm sau dễ bị bỏ qua hoặc giải thích nhẹ nhàng.
Thứ hai, bà chủ động dùng hoạt động từ thiện như tấm bình phong đạo đức. Khi hình ảnh “người tốt” được liên tục phủ sóng, người ta dễ bỏ qua những cảnh báo ngược. Một số ý kiến cho rằng việc từ thiện có thể được xem xét là tình tiết giảm nhẹ, dù pháp luật không xem nó là tình tiết giảm nhẹ bắt buộc.
Thứ ba, khối tài sản và mạng lưới doanh nghiệp trải rộng giúp bà tạo ra vẻ ngoài “đế chế kinh doanh đồ sộ”. Không chỉ một công ty, mà nhiều thực thể kinh doanh liên kết đan xen: cách này giúp giảm rủi ro tập trung và cho phép che giấu dòng tiền bên trong.
Hơn nữa, trong tầng lớp người ít tiếp xúc thông tin, vùng nông thôn, người cao tuổi, câu chuyện “cô ấy giúp người nghèo, cô ấy giàu lên” dễ nuôi dưỡng niềm tin mù.
Truyền thông từ miệng sang tai, chia sẻ trong cộng đồng nhỏ ít bị kiểm tra là môi trường thuận lợi để hình ảnh tích cực tiếp diễn.
Sản phẩm của Hoàng Hường không chỉ xuất hiện trên mạng xã hội mà còn len sâu đến những vùng quê xa xôi. Điều đó không đến từ may mắn, mà từ một chuỗi chiêu thức đồng bộ.
Trước hết, livestream bán hàng là cái “thời kênh chính” của bà, nơi bà vừa giao tiếp trực tiếp, vừa quảng bá lợi ích sản phẩm, vừa tạo cảm giác gần gũi với người xem. Điều này làm giảm khoảng cách giữa người bán và người nghe.
Tiếp đó, chiến lược “khuyến mãi mê hoặc” được dùng như chất xúc tác: khách hàng được hứa trúng ô tô, vàng, hoàn tiền 100%, mua 1 tặng 1, tất cả nhằm tạo cảm giác “cơ hội độc quyền”.
Khi lượng người tương tác lớn, sản phẩm được lan rộng qua mạng xã hội, chia sẻ cá nhân, người dẫn người mua tiếp.
 |
| Hoàng Hường xây dựng hình ảnh là doanh nhân thành đạt, tích cực làm từ thiện (Ảnh: FBNV). |
Bà còn dùng mạng lưới đại lý cá nhân, người đứng tên hộ kinh doanh để phân phối vùng sâu, mỗi người là một mắt xích bán lẻ, ít bị kiểm soát bằng đơn vị lớn. Các công ty đứng tên khác nhau giúp chia nhỏ doanh thu, dễ ngụy biện khi bị kiểm tra.
Khi thương hiệu gặp khủng hoảng, có thể đổi tên, tạo thương hiệu mới, chuyển hệ thống, khiến những người tiêu dùng chỉ biết “cái tên mới” tiếp tục đồng hành.
Song song đó, hoạt động từ thiện, hình ảnh khoe tài sản, rải tiền, dẫm lên tiền, tất cả là công cụ hình ảnh để thu hút cảm giác choáng và niềm tin rằng “người này có thật, có tiền mới nói được”.
Như vậy, chiêu trò không đơn thuần là PR sản phẩm mà là xây dựng một hệ sinh thái ảnh hưởng, nơi sản phẩm chỉ là cái cớ để tạo dựng niềm tin.
Bài học và lời cảnh tỉnh
Cuối cùng, theo Tiến sĩ, Thượng tá Đào Trung Hiếu: Sự việc này là lời cảnh tỉnh nghiêm túc: trong thời đại mạng xã hội, ánh hào quang cá nhân nếu không gắn liền với kiểm chứng, dễ trở thành bẫy.
Trước những quảng bá “kỳ diệu”, người tiêu dùng, đặc biệt người già, người ít tiếp xúc thông tin… cần tỉnh táo: thực phẩm chức năng không phải thuốc, không thể chữa hết bệnh; những lời quảng cáo mang tính điều trị cần xem xét kỹ lưỡng; giấy phép lưu hành, công bố sản phẩm phải được yêu cầu; hoá đơn, chứng từ phải được cung cấp. Khi thấy khuyến mãi khủng, quà tặng quá dễ, lời hứa không rõ ràng, đó cần là tín hiệu nghi ngờ, không phải động lực mua.
Cộng đồng, truyền thông và cơ quan quản lý phải “chia sẻ nhận thức”: lan truyền kiến thức cơ bản về quảng cáo, pháp luật, giúp người dân hiểu rằng người nổi tiếng cũng có thể sai, cũng có thể lợi dụng danh tiếng.
Với người già, gia đình và con cháu nên đồng hành - giải thích, kiểm chứng thông tin, cùng người thân phân biệt đâu là lời quảng cáo đẹp, đâu là mồi câu lợi dụng tâm lý.
Cơ quan quản lý và truyền thông cần kịp thời phơi bày thủ đoạn, xử lý nghiêm hành vi quảng cáo sai, vi phạm kế toán, trốn thuế, để răn đe và ngăn chặn “vỏ bọc hào nhoáng” trở thành lá chắn cho vi phạm.
Vụ Hoàng Hường không đơn thuần là vụ án kinh tế; đó còn là một thí nghiệm xã hội về cách thức kiến tạo niềm tin: mạnh mẽ, tinh vi và kéo dài.
Khi ánh hào quang cá nhân bị pha màu, nhiều người mù quáng tin vào thần tượng “giỏi, tốt” mà bỏ qua thực chất sau lời quảng cáo.
Và khi hình ảnh đã rực rỡ, rất ít thứ có thể xoay chuyển niềm tin ngay lập tức. Vì vậy, cảnh giác không chỉ là quyền lợi cá nhân mà còn là trách nhiệm cộng đồng trong thời đại thông tin bùng nổ.
