Chủ động tiếp cận, phục vụ kịp thời: Trợ giúp pháp lý Kiên Giang đồng hành cùng người yếu thế

Kiên Giang là một tỉnh ven biển thuộc đồng bằng sông Cửu Long, được ví như một Việt Nam thu nhỏ, có đường biên giới trên bộ và trên biển giáp với Campuchia, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển kinh tế - văn hóa xã hội. Bên cạnh đó, Kiên Giang còn đặc biệt chú trọng đến công tác trợ giúp pháp lý (TGPL), đảm bảo quyền lợi cho những người yếu thế được tiếp cận với pháp luật một cách bình đẳng, trong đó nòng cốt là cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí chất lượng khi họ không có đủ khả năng nhờ luật sư, góp phần xây dựng một xã hội công bằng và tiến bộ.

Truyền thông về trợ giúp pháp lý được đẩy mạnh

Để người yếu thế tiếp cận được dịch vụ pháp lý, truyền thông về TGPL được chú trọng với nhiều hình thức đa dạng. Báo Kiên Giang đã đăng 298 bài viết chuyên mục về TGPL. Cổng thông tin điện tử của Trung tâm TGPL nhà nước cũng thu hút hàng trăm lượt truy cập mỗi ngày, nâng tổng số lượt người đọc lên 1.196.303. Đây là những kênh quan trọng phổ biến các câu chuyện TGPL cụ thể cho những người yếu thế, nhằm nâng cao nhận thức pháp luật.

Trung tâm cũng tổ chức 253 đợt truyền thông trực tiếp tại các vùng đặc biệt khó khăn, thu hút 14.437 người tham gia. Những buổi tuyên truyền này giúp người dân hiểu rõ về quy định pháp luật về TGPL, quyền và nghĩa vụ của người được TGPL.

Ngoài ra, Trung tâm còn đa dạng hóa hình thức tuyên truyền qua đài phát thanh, truyền hình, tờ gấp pháp luật, bảng thông tin TGPL, đường dây nóng…nhằm đưa pháp luật về TGPL đi vào cuộc sống, đặc biệt là người nghèo, người có công với cách mạng, và đồng bào dân tộc thiểu số.

Công tác phối hợp TGPL trong các Chương trình mục tiêu quốc gia cũng được thực hiện tốt, trực TGPL trong điều tra hình sự và tại Tòa án bước đầu có hiệu quả rõ rệt, giúp người thuộc diện được tiếp cận với dịch vụ TGPL từ sớm, đầy đủ và chất lượng.

Đại tá Diệp Văn Thế, Phó Giám đốc Công an tỉnh - Thủ trưởng Cơ quan CSĐT cùng bà Lư Thị Trang Đài, Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Kiên Giang ký kết Kế hoạch phối hợp trực trợ giúp pháp lý trong điều tra hình sự.

Bước chuyển mình về trợ giúp pháp lý

Trải qua một thập kỷ vượt khó, Trung tâm đã có những bước chuyển mình đáng kể, đặc biệt từ khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực vào ngày 01/01/2018.

Từ năm 2015 đến năm 2017 (theo Luật TGPL năm 2006), hoạt động chủ yếu tập trung vào các đợt TGPL lưu động về 1.072 lượt xã nghèo, biên giới, hải đảo thực hiện 11.098 vụ việc, trong đó 96,73% là tư vấn pháp luật và chỉ có 3,26% là tham gia tố tụng. Tuy nhiên, cách tiếp cận này còn dàn trải, mang tính chất tuyên truyền và giải đáp là chính, chưa thực sự tập trung vào những vụ việc phức tạp.

Chuyển mình đổi mới, giai đoạn sau khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực thi hành (2018 – 2025), Trung tâm theo phương châm “chủ động tiếp cận, phục vụ kịp thời”, chủ yếu tham gia tố tụng để bào chữa/bảo vệ cho người được TGPL trong các vụ án. Điều này đảm bảo 100% người dân không cần đi đến Trung tâm để yêu cầu mà vẫn được hỗ trợ, nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng rà soát, giải thích, thông tin qua điện thoại và thông báo bằng văn bản (bằng giấy và điện tử) về vụ việc.

Vậy nên, tình trạng lãng phí nguồn lực đã được khắc phục bằng cách tập trung vào các vụ việc tố tụng, đại diện ngoài tố tụng và tư vấn pháp luật tại cơ sở theo nhu cầu của người dân với 5.538 vụ việc, trong đó có 3.572 vụ tham gia tố tụng (chiếm 64,49%, so với 3,26% ở giai đoạn trước), tỷ lệ thành công đạt gần 60%.

Câu chuyện pháp lý về sự công bằng

Chính nhờ sự đổi mới trong cách tiếp cận và tập trung vào các vụ việc cụ thể, người yếu thế đã được hỗ trợ kịp thời. Nhiều vụ án tuyên phạt ở mức nhẹ hơn, thậm chí có trường hợp bị cáo thoát án tù, đảm bảo quyền lợi hợp pháp và chất lượng dịch vụ khác hẳn so với trước đây.

Chẳng hạn như trường hợp bảo vệ cho ông P ở phường An Bình, thành phố Rạch Giá được hưởng thừa kế 233 m² đất hương hỏa tại xã Thạnh Hưng, huyện Giồng Riềng. Trên mảnh đất này còn có hai ngôi mộ của cha mẹ ông P, nhưng bị ông C là người ngoài chiếm đoạt. Sau khi kiện nhau ra tòa, tại phiên tòa phúc thẩm, yêu cầu đòi lại đất của ông P cuối cùng đã được chấp nhận.

Đáng chú ý trong việc tìm kiếm công lý cho người có công với cách mạng là vụ việc tại phường An Hòa, Rạch Giá. Năm 2002, bà M mua 1.516,9 m² đất vườn, nhưng ông N nhiều lần chiếm 48 m² đường đi của bà M. Dù đã có quyết định công nhận phần đất này là lối đi chung từ năm 2005, nhưng ông N vẫn xây dựng trái phép và tái chiếm. Sau nhiều năm đồng hành cùng bà M, Trung tâm đã gửi nhiều văn bản kiến nghị, kể cả nhờ đến báo chí, cuối cùng con hẻm đã được thông suốt và mới đây đã được nâng cấp hoàn chỉnh.

Một trường hợp khác cũng là của bà M xin cấp sổ đỏ cho 92,51 m² đất từ năm 2012, nhưng vẫn bị yêu cầu nộp thêm hơn 1,2 tỷ đồng. Trợ giúp viên pháp lý đã thu thập nhiều tài liệu chứng minh đất đã chuyển đổi thành thổ cư từ khi mua vào tháng 5/1993, tham gia ba phiên tòa, và vào ngày 23/8/2024 TAND tỉnh Kiên Giang tuyên hủy quyết định hành chính này, bà M không phải nộp khoản tiền vô lý đó.

Giúp người thuộc diện được TGPL thuộc hộ cận nghèo bị buộc tội, chẳng hạn như vụ của ông M cư trú ở xã Hòa Điền, huyện Kiên Lương. Ông M bị bắt khi chở thuê thuốc lá lậu và bị Viện kiểm sát đề nghị xử phạt từ 9 đến 12 tháng tù giam, đồng thời tịch thu phương tiện. Nhờ sự bào chữa của trợ giúp viên pháp lý, M chỉ bị án treo và được trả lại xe máy, để ông có điều kiện sửa chữa lỗi lầm và lo cho con không bị bỏ học.

Còn có rất nhiều vụ việc khác như trường hợp của Đ và K thuộc diện “Người bị buộc tội từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi”, do “Gây rối trật tự công cộng” với khung hình phạt từ 02 đến 07 năm tù. Với sự nhiệt tình của trợ giúp viên pháp lý, các bị cáo được hưởng sự khoan hồng, 12 tháng cải tạo không giam giữ để các cháu viết tiếp ước mơ trên giảng đường đại học.

Bước chuyển mình đột phá

Bổ trợ cho việc cung cấp dịch vụ TGPL, Trung tâm có nhiều mô hình hay, giải pháp mới, chẳng hạn như "Trợ giúp pháp lý Kiên Giang góp phần xây dựng nông thôn mới" được UBND tỉnh tặng Bằng khen năm 2023. Ngoài ra, hàng loạt sáng kiến tiêu biểu được công nhận như: nâng cao kỹ năng nghiệp vụ, bảo đảm quyền TGPL trong tố tụng, kết hợp tham gia tố tụng và tập huấn, tổ chức tập huấn TGPL với hòa giải ở cơ sở trong Chương trình mục tiêu quốc gia,… đã góp phần giải quyết nhiều vụ việc phức tạp tại địa phương.

Không chỉ dừng lại ở đó, Trung tâm còn tham mưu cho Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng tỉnh ban hành nhiều văn bản chỉ đạo mang tính đột phá. Những văn bản này không chỉ đảm bảo quyền lợi cho bị can, bị cáo, bị hại, đương sự theo Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT mà còn hỗ trợ người bị tố giác, người kiến nghị khởi tố và người tố giác tội phạm nếu thuộc diện TGPL, nhưng vẫn phù hợp với quy định về TGPL, trong đó lưu ý đặc biệt đến phụ nữ, trẻ em và người khuyết tật có khó khăn về tài chính.

Cũng nhờ vào các biện pháp này, Trung tâm đã có thể tham gia sớm và chủ động vào nhiều vụ việc ngay từ giai đoạn tiếp nhận tin báo tội phạm. Điển hình là vụ kiến nghị thành công khởi tố và đưa ra xét xử bị cáo xâm hại tình dục trẻ em N ở huyện Gò Quao khi cơ quan tố tụng ban đầu nhiều lần từ chối khởi tố. Bên cạnh đó, Hội đồng cũng thường xuyên chỉ đạo rà soát những vụ án đã và đang thụ lý để không bỏ sót đối tượng thuộc diện TGPL.

Công tác đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ và đạo đức nghề nghiệp luôn được chú trọng. Theo quy định, trong vòng 5 năm từ khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực (01/01/2018), trợ giúp viên phải hoàn thành chứng chỉ đào tạo hành nghề luật sư (hạn chót ngày 31/12/2022). Tuy nhiên, Trung tâm đã chủ động từ những năm 2010, cử lần lượt tất cả trợ giúp viên và chuyên viên là nguồn được tham gia đào tạo hành nghề này. Nhờ đó, 100% trợ giúp viên (13/13 người) đã hoàn thành chứng chỉ từ rất sớm, đảm bảo sự chuyên nghiệp, chất lượng.

Với những đóng góp trên, tập thể và cá nhân của Trung tâm đã nhận được nhiều phần thưởng cao quý như: 02 Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, 01 Cờ của Chính phủ, 02 Huân chương Lao động hạng ba và nhiều Bằng khen, danh hiệu Tập thể lao động xuất sắc…

Trong giai đoạn chuyển mình đổi mới, đã có 10 tập thể và 23 cá nhân “Đạt thành tích xuất sắc, đóng góp cho công tác TGPL từ năm 2017 đến năm 2022” được tặng Bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang. Đại hội thi đua toàn quốc Ngành Tư pháp lần thứ nhất, một cá nhân của Trung tâm được vinh danh điển hình tiên tiến.

Nhưng có lẽ vẫn không bằng phần thưởng đối với Trung tâm đó là đem lại sự công bằng cho những người yếu thế, là những lời chân thành của ông P bày tỏ: "Gia đình tôi nằm trong diện hộ nghèo, không biết lấy gì để đền đáp, chỉ có lòng chân thành tri ân mãi mãi...". Hay là cánh thư cảm ơn của bà M gửi ngày 27/9/2024 như một lời công nhận, nhắn nhủ "trong thời gian tới sẽ có nhiều người thuộc diện TGPL được giúp đỡ như tôi", để tiếp thêm động lực cho TGPL Kiên Giang trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.