Đình, đền, chùa, miếu mạo là những nơi thờ cúng linh liêng của người Việt. Con người gửi gắm vào đó những đức tin sâu sắc thông qua những sự vật, hiện tượng mang tính “thần thánh hóa” với những sự tích, giai thoại kì bí.
 |
| Khỉ là 9 trong 12 con giáp linh thiêng |
Văn hóa Phương Đông nói chung và văn hóa Việt Nam nói riêng, hình ảnh con khỉ xuất hiện từ rất lâu và có một giá trị nhất định trong đời sống tín ngưỡng tâm linh của cư dân nông nghiệp lúa nước.
Trong đó, tiểu biểu nhất là hình ảnh con khỉ (năm Thân) được xếp vào vị trí 9/12 con giáp được tôn sùng trong hệ Can Chi (Thập Nhị Địa Chi).
| “Không chỉ Châu Á, hình ảnh con khỉ gắn bó với văn hóa của người Việt từ rất lâu đời. Nó là một trong 12 con Giáp và là một trong những linh vật của người Việt tôn sùng như là biểu tượng tâm linh cho sự may mắn của con người. Điều hiển nhiển, hình ảnh con khỉ sẽ được thờ phụng khắp nơi ở Việt Nam, nhất là tín ngưỡng tô tem giáo, tôn giáo của một số cư dân.” - TS. Văn hóa học Trần Tấn Vịnh cho biết. |
Chính vì những đặc điểm đó, khi “khúc xạ” qua “lăng kính”, hình ảnh con khỉ đi vào đời sống văn hóa người Việt qua những chu kỳ thời gian như giờ thân, ngày thân, tháng thân, năm thân; qua biểu tượng thần thánh như “Thần Hầu”, “Mỹ Hầu Vương”, khỉ ngồi thiền “ba không”,…; qua mô típ nghệ thuật kiến trúc, hội họa, điêu khắc, sử thi, trường ca, ca dao, tục ngữ,…; qua danh xưng vùng đất, địa danh như cầu Khỉ,…
Đây được xem là linh vật gần gũi và thân thiện nhất, có những đặc tính rất gần với con người hiện đại, từ đặc điểm sinh học (“bản sao” nguồn gốc con người), đến tính cách (hiếu động, thông minh), hình thức sống (bầy đàn, cộng hưởng) và phương thức tồn tại (săn bắt, hái lượm).
Thế nhưng, phố biển và cao quý nhất vẫn là danh xưng “Thần Hầu” khi nhắc về loài khỉ. Danh xưng này có từ đời nhà Hán (Trung Quốc).
Theo đó, từ “Hầu” (theo tiếng Hán) vừa là con khỉ, vừa là tước vị quyền quý (tức Phong Hầu); “Thần” có hàm ý chỉ “Thánh”; “Thần Hầu” là chỉ tước vị quyền uy của con khỉ trong đời sống.
Trong văn hóa Việt, sự tích về “Thần Hầu” được lưu truyền trong dân gian với những giai thoại kỳ bí.
Chuyện kể rằng, vào năm 80 của thế kỷ XVIII, thế lực nhà Chúa Trịnh đang trên đà suy tàn, nhưng vẫn còn nhiều kẻ tham quan nịnh bợ để được lấy lòng Chúa.
 |
| Con khỉ mang lại may mắn |
Nhiều người đã làm đến tước hầu, còn xin làm con nuôi nhà Chúa và đổi tên hiệu. Thế rồi, nhiều người thanh liêm mới dùng thơ văn để làm “vũ khí” đấu tranh. Những vần thơ mang ý nghĩa đả kích ra đời.
Đó là câu chuyện, có người đến vẽ lên tường nhà các tham quan bức tranh về một cây cổ thụ đang xiêu đổ, lá cành trơ trụi, gốc rễ ngả nghiêng, cạnh đó là có con khỉ đang nằm ngủ cùng dăm câu thơ Nôm: “Khỉ ơi tỉnh dậy đi thôi/Đừng chờ cây đổ, đi đời nhà mi.”. Khi các tham qua nhìn thấy, đọc đượ rồi tỉnh ngộ, từ quan, lấy lại tên cũ.
Đặc biệt, trong ý nghĩa 12 con giáp của người Việt, (cùng Rồng) Khỉ là linh vật được được mong đợi nhất khi mang lại may mắn cho một năm.
Trong khi năm Rồng chỉ giản đơn là biểu tượng về mặt tâm linh, tình cảm, mang tính huyền thoại, phi thực tế.
Còn ngược lại, năm Thân gà biểu tượng gần nhất về mặt vật chất, thân xác, mang ý thức về cội nguồn, thực tế nhất.
Vì thế, năm Thân khi bàn về chuyện con khỉ là bàn đến chuyện may mắn, đến tính hoang nghịch, hiếu động, nhanh nhẹn, khôn ngoan của một năm tràn ngập niềm vui.
