“Ăn của rừng rưng rưng nước mắt” là những ám ảnh kinh hoàng mà bao người trót nghiệp với nghề đi trầm hương luôn khắc dạ ghi tâm".
Huyền tích huyễn hoặc
Truyền thuyết kể rằng, nghề đi trầm có gốc gác từ vùng đất thánh Pô Nar Gar dưới chân núi Đại Am (Khánh Hòa). Nữ thần Thiên Y A Na là tổ sư của nghề với giai thoại về sự xuất thân, hiển linh linh thiêng và huyền bí.
Cổ sử có chép, vùng đất Khánh Hòa từng là mảnh đất xứ trầm hương của vương quốc Chăm Pa một thời hùng mãnh. Đây là vùng đất phát tích nhiều câu chuyện thần bí về sự tích hiển thân các vị thần.
 |
| Theo truyền thuyết, nữ thần Thiên Y A Na là thủy tổ của nghề trầm hương. |
Một trong số đó có nữ thần Thiên Y A Na, được sinh ra từ bột biển và ánh sáng ở ngoài biển khơi muôn trùng, phù hộ độ trì cho những phu trầm trên con đường hành lộ ngậm ngải tìm trầm hương.
Chuyện kể rằng, thuở xưa ở núi Đại An (Khánh Hòa) có cặp vợ chồng già trồng dưa ở triền núi. Khi dưa chín được trái nào thì lại mất trái đó. Sau đó, hai vợ chồng ông mới bắt hoài nghi và tìm cách bắt tên ăn trộm.
Đến hôm đang canh dưa thì phát hiện một cô bé xinh đẹp đến hái trộm dưa trong vườn. Lúc này ông lão mới chạy đến bắt quả tang. Nhưng vì thấy cô bé còn nhỏ, xinh xắn nhưng lại không có cha mẹ, nên hai vợ chồng già đem về nhà nuôi và xem như con đẻ của mình.
Cho đến một ngày, trời bỗng mưa to gió lớn, cô gái lấy đá chất thành 3 hòn non bộ giả, rồi lấy hoa lá cắm lên trên đó mua vui. Thấy cô bé chơi trò không hợp với lứa tuổi nên ông lão rầy la.
Trong lúc buồn, chợt thấy khúc kỳ nam theo dòng nước trôi đến, cô gái liền hóa thân vào khúc kỳ nam kia để cho sóng dạt ra khơi trôi dạt vào vùng đất xa lạ.
Hương thơm từ khúc kỳ nam tỏa ra ngào ngạt khiến cho nhiều người hiếu kì tìm đến xem. Lúc này, người dân địa phương tụm lại để mang khúc kỳ nam quý về nhà nhưng dù có tập trung đông bao nhiêu cũng không nhấc lên nỗi.
 |
| Giá trị tiền tỷ của trầm hương. |
Khi hay tin từ người dân báo về cung đình, thái tử mới tìm đến để xem, thì khúc kỳ nam bỗng nhiên nhẹ tênh trong tay của thái tử bên cạnh là một người con gái xinh đẹp tuyệt trần hiện ra từ khúc kỳ nam.
Thái tử đưa về cung và cưới nàng làm vợ. Rồi cũng đến một hôm nàng bỗng nhớ đến cha mẹ nuôi ở quê nhà nên đã hóa thân vào khúc kỳ nam để thả trôi trên biển tìm về với quê nhà.
Về nhà, ghé ngang qua vườn dưa cũ, mọi thứ vẫn còn đó nhưng cha mẹ nuôi đã qua đời. Quá hối hận, cô bé khóc thương nhiều ngày. Để trả ơn cho mảnh đất đã cưu mang nàng suốt thời gian qua, cô bé đã dùng tay hóa phép thành 4 cây trầm hương quý trấn giữ ở 4 hướng đông tây nam bắc Khánh Hòa, rồi sau đó cỡi hạt bay về trời mất tích.
Tương truyền rằng 4 cây trầm hương này không còn lá, không còn giác, mưa nắng đều không thể làm hư mục được, và được xem như những báu vật của làng. Đến nay 4 cây trầm quý này được các “linh vật” canh gác cẩn thận một chỗ kín đáo.
4 cây trầm hương này trụ 4 hướng là Hòn Dữ (huyện Duyên Khánh), Suối Ngô (huyện Duyên Khánh) trấn ở phía đông, Đổng Bò (TP Nha Trang) trấn ở phía Nam và Hòn Bà (huyện Ninh Hòa) trấn ở phía Bắc.
“Luật bất thành văn”
Đường đến xứ trầm hương linh thiêng xa xôi và hiểm nguy. Những ai không tuân theo lời người xưa có ý xúc phạm đến bề trên đều bị trừng phạt. Trước khi lên đường hành nghề trầm hương, người đi trầm phải dâng thần linh 13 mâm cỗ để “thỉnh” “ý kiến”.
Người trong nghề khi đi gặp con vật hay thứ gì, chuyện gì trong rừng đều không được gọi thẳng tên mà kèm danh xưng cao quý như vào như con cọp là “ông Thầy”, rắn là “cô dài”, trăn là “Ngựa Bà”, heo là “Dủi”…; gạo là “Me”, muối là “Diêm”, đi lạc đường là “lục xính”, bị chảy máu là “chảy mắm”.
 |
| Tháp bà Pô Nagar - nơi phát tích huyền thoại về Bà. |
Gọi như thế sẽ không phải bị Thánh nữ quở phạt. Kèm theo đó, những người đi trầm thường hiếm khi ăn thịt, kiêng kị nhất là thịt kỳ đà, thịt trăn, thịt rắn. Bởi đây là hiện thân của Thánh nữ.
Khi đến vị trí có trầm, trước ngày lên đường, người đi trầm phải làm mâm cỗ tạ ơn Thánh nữ và xin phép “thần rừng”. Lễ cúng phải đầy đủ 13 mâm đồ chay.
Mâm cỗ đem cúng phải là xôi trắng, cháo trắng, bánh kẹo, hương đèn, giấy bạc, nhanh hương trầm và đặt trên hòn đá hình vuông. Người chủ lễ phải có tuổi, có uy tín và có thần lực lớn của dân làng.
Nghi thức này nhằm cầu xin thần Bà (Bà Thiên Y A Na) ban phước, như là tâm thức, sự kỳ vọng ngàn đời này của bao thế hệ ký thác vào với ước mong về một ngày mai tươi sáng hơn khi đã “trót” trao thân gửi phận với nghề này.
