Tử hình giáo sỹ Aimr al-nimr: Xung đột mới từ hận thù cũ

Ảnh minh họa

Báo “Jpost” (Israel) cho rằng, gốc rễ của cuộc khủng hoảng này bắt nguồn từ mối hận thù lâu đời giữa hai dòng Hồi giáo Sunni và Shi’ite ngay từ giai đoạn đầu của đạo Hồi.

Hận thù cũ

Tiên tri Mohammad muốn tất cả các bộ tộc Arab duy trì sự thống nhất, nhưng cuộc chiến giành quyền kế nhiệm ông đã khiến đạo Hồi bị chia rẽ thành hai phái Sunni và Shi’ite, dù cho cả hai đều có đức tin vào tiên tri và kinh Koran cũng như khát khao áp đặt sự cai trị của đạo Hồi lên toàn thế giới.

Mỗi bên đều phát triển những giáo lý và đặc tính riêng, nhưng không có chỗ cho sự thỏa hiệp hoặc hòa giải. Sau những thăng trầm lịch sử, đạo Hồi Sunni với Saudi Arabia đứng đầu hiện nay chiếm khoảng 85% dân số Hồi giáo trong khi đạo Hồi Shi’ite do Iran đứng đầu chỉ chiếm 15%.

Tuy nhiên, các nước Sunni không còn là một khối vững chắc. Có rất nhiều tổ chức cực đoan, từ Al-Qaeda tới Nhà nước Hồi giáo (IS) và khoảng 40 nhóm nhỏ hơn, đặt mục tiêu sử dụng vũ lực để khôi phục vương quốc Hồi giáo thông qua thánh chiến.

Chúng tập hợp dưới danh nghĩa Hồi giáo hóa hoặc các tổ chức Hồi giáo cực đoan thánh chiến với giáo lý dựa trên luật Hồi giáo Sharia như dòng Sunni, song có thể hà khắc hơn.

Trong khi đó tại Iran, Giáo chủ Ruhollah Khomeini, lên cầm quyền năm 1979, đã mở một hướng đi mới để áp đặt đạo Hồi Shi’ite lên toàn bộ Trung Đông như bước đi đầu tiên để kiểm soát thế giới.

Ông kêu gọi các cộng đồng thiểu số người Shi’ite tại các nước Sunni hành động gây bất ổn tại các nước này và cuối cùng lật đổ họ để thành lập một chính quyền Shi’ite thay thế, qua đó đảm bảo vị trí của Iran như cường quốc khu vực.

Dưới sự cầm quyền của người Allawite, Syria trở thành đồng minh tự nguyện của Tehran. Tại Liban, lợi dụng sự thất vọng của người Shi’ite, Iran đã dựng lên phong trào Hezbollah với ba mục tiêu: tiếp quản đất nước, đe dọa Israel và phát triển các hoạt động phá hoại tại Jordan và Ai Cập.

Năm 2008, chính quyền Ai Cập từng phát hiện một tổ chức của Hezbollah có kế hoạch tấn công kênh đào Suez. Hiện các chiến binh của phong trào này đang giúp Tổng thống Syria Bashar al-Assad theo lệnh của Tehran.

Giọt nước tràn ly

Tại vùng Vịnh, Saudi Arabia là bức tường bảo vệ chính của đạo Hồi Sunni chống các hoạt động phá hoại của Iran và được xem là kẻ thù số một của Tehran.

Vương quốc này có rất nhiều tài sản không thể bị tấn công: Cả hai địa điểm linh thiêng nhất của đạo Hồi là Mecca và Medina đều nằm trên lãnh thổ nước này.

Riyadh có trữ lượng dầu mỏ lớn nhất thế giới và là đồng minh của Mỹ. Nhưng Saudi Arabia có cộng đồng người thiểu số dòng Shi’ite khá đông, chủ yếu tập trung ở khu vực phía Đông nơi có những giếng dầu mỏ lớn nhất của nước này.

Do đó Iran không mất nhiều công sức để tranh thủ sự giúp đỡ của người Shi’ite tại Saudi Arabia. Riyadh đã nhiều lần bỏ tù Giáo sỹ Nimr AlNimr vì xúi giục bạo động.

Năm 2012, Al-Nimr đã tổ chức nhiều cuộc biểu tình chống chính quyền và bị kết án tử hình vì nổi loạn, theo luật Sharia hà khắc. Saudi Arabia tử hình Al-Nimr nhằm thức tỉnh các nước Sunni và cảnh cáo cộng đồng thiểu số người Shi’ite cũng như Iran.

Riyadh đã cân nhắc kỹ lưỡng những mối đe dọa, xét tới các hành động của Iran trong những năm gần đây, như can thiệp công khai vào Syria thông qua Hezbollah để giúp chính quyền nước này; tăng cường ảnh hưởng ở Iraq bằng cách củng cố các đảng phái Shi’ite và thiết lập các nhóm chiến binh Shi’ite nhằm thay thế lực lượng quân đội Iraq, vốn thất bại trong cuộc chiến chống IS.

Tehran thậm chí còn kích động và cung cấp súng đạn cho phiến quân Houthi tại nước láng giềng của Saudi Arabia là Yemen - quốc gia kiểm soát lối vào biển Đỏ và kênh đào Suez, khiến cho Riyadh cảm thấy đã bị bao vây.

Cùng với sự ruồng bỏ của Mỹ - đồng minh trung thành nhất trong suốt nhiều thập niên – những động thái đã trở thành giọt nước tràn ly, khiến Riyadh không còn sự lựa chọn nào ngoài việc thể hiện quan điểm.

Dưới quyền lãnh đạo của Tổng thống Mỹ Barack Obama, các cuộc đàm phán bí mật đã được tiến hành với Iran, dẫn tới thỏa thuận nhằm trì hoãn việc sản xuất vũ khí hạt nhân thêm nhiều năm nhưng không giải quyết các hành động của Iran chống các nước láng giềng.

Các nước Trung Đông xem động thái này như sự công nhận của Washington đối với sự bá chủ của Iran cùng phe Shi’ite và chiến tuyến đã được xác định.

Saudi Arabia - tham gia liên minh do Mỹ cầm đầu chống IS - đã thành lập một liên minh riêng chống phiến quân Houthi tại Yemen. Tháng 12/2015, Riyadh thiết lập thêm một liên minh khác gồm các nước Hồi giáo chống IS. Riyadh đang nỗ lực hết sức để giúp nền kinh tế Ai Cập.

Dưới thời cựu Tổng thống Hosni Mubarak, Cairo là tuyến đầu trong cuộc chiến chống các nỗ lực chi phối khu vực của Iran. Nhưng Mỹ cũng ít nhiều đã quay lưng lại với đồng minh lớn này và buộc Cairo chuyển hướng sang Nga.