Bộ mộc bản sách “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” hiện lưu giữ và bảo quản tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh là hiện vật gốc, duy nhất, là một công trình y học đồ sộ, được xem là bộ “bách khoa toàn thư” về y học cổ truyền Việt Nam và đã được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2021.
Bộ mộc bản sách “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” hiện lưu giữ và bảo quản tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh là hiện vật gốc, duy nhất, là một công trình y học đồ sộ, được xem là bộ “bách khoa toàn thư” về y học cổ truyền Việt Nam và đã được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2021.
Bộ mộc bản hiện có 1.183 ván, trong đó có 1.024 ván được khắc 2 mặt và 159 ván khắc 1 mặt, nội dung khắc lại bộ sách y học nổi tiếng Hải Thượng Y tông tâm lĩnh (những lĩnh hội tâm huyết về ngành y của Hải Thượng) của Đại danh y Lê Hữu Trác (1720-1791). Bộ sách được Lê Hữu Trác biên soạn, bổ sung, chỉnh lý trong vòng 30 năm (khoảng 1740 – 1770) gồm 28 tập, 66 quyển, nói về lý, pháp, phương, dược và biện chứng luận trị về nội khoa, ngoại khoa, phụ khoa, sản khoa, nhi khoa, đậu sởi, nhãn khoa, thương khoa, cấp cứu và cả đạo đức y học, vệ sinh phòng bệnh v.v…
 |
Mộc bản "Hải Thượng Y tông tâm lĩnh" được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh. |
Đây là bộ sách thuốc đồ sộ nhất của nền y học dân tộc thời kỳ trung đại, cho đến nay vẫn còn giữ nguyên giá trị. Năm 1791, khi Lê Hữu Trác mất, cuốn sách quý có nguy cơ thất truyền. Đến thời vua Tự Đức (1848 - 1883), nhà sư Thích Thanh Cao khi ấy trụ trì chùa Đồng Nhân (Đồng Nhân tự), nay thuộc phường Đại Phúc, Thành phố Bắc Ninh, do cơ duyên đã dày công sưu tầm đầy đủ nội dung bộ sách từ nhiều nguồn khác nhau, sau đó hội bàn với các danh y khác khảo đính lại bản thảo và tiến hành cho khắc ván. Việc khắc ván, in sách được thực hiện tại chùa Đồng Nhân dưới sự chỉ đạo của thiền sư Thích Thanh Cao, đến năm Hàm Nghi nguyên niên thì hoàn thành (1885).
Đại danh y Lê Hữu Trác - tên hiệu là Hải Thượng Lãn, sinh năm 1720 tại làng Liêu Xá, huyện Đường Hào (nay là huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên). Thuở nhỏ, ông theo cha ăn học ở kinh thành Thăng Long, sớm nổi tiếng với tư chất thông minh cả nho, y, lý, số...Từ khi về phụng dưỡng mẹ già tại quê ngoại ở làng Bàu Thượng, xã Tịnh Diệm, nay là xã Quang Diệm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Ông luôn miệt mài tìm kiếm, khảo cứu, ươm trồng các loại cây thuốc bản địa, làm thơ, dạy học, viết sách, chữa bệnh cứu người.
Hiện Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh cũng đã triển khai nhiều giải pháp như: tổ chức nghiên cứu, hội thảo khoa học, trưng bày, tuyên truyền quảng bá giá trị mộc bản trên các phương tiện thông tin đại chúng… nhằm phát huy giá trị di sản. Bảo tàng đang có kế hoạch nghiên cứu, từng bước phục dựng hoàn thiện bộ mộc bản “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” bằng công nghệ in 3D phục vụ công tác trưng bày, quảng bá giá trị di sản.
Mộc bản vừa là di sản văn hóa vật thể, vừa là di sản văn hóa phi vật thể, trong đó hàm chứa nhiều nội dung mà ngày nay vẫn khai thác, phát huy giá trị di sản, đặc biệt trong lĩnh vực y học, chữa bệnh cứu người. Việc tôn vinh giá trị của bộ mộc bản cũng là tôn vinh nền y dược cổ truyền Việt Nam và tôn vinh một đại danh y, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta.
