Sự phát triển của mạng xã hội và vai trò của báo chí: Trao cơ hội hay tạo thách thức?

Trước sự phát triển của MXH, nhà báo phải luôn có tư duy phán đoán và kiểm tra chặt chẽ thông tin.

Nhiều tiện ích nhưng không ít hệ lụy

Có thể nói, khi chưa xuất hiện MXH, báo chí vẫn là nguồn cung cấp thông tin gần như là duy nhất đối với xã hội. Và để có được nguồn tin ấy, các nhà báo, phóng viên phải rất nỗ lực nhằm truyền tải thông tin đến bạn đọc một cách nhanh và chính xác nhất. Nói như vậy không có nghĩa là các nhà báo bây giờ đã thảnh thơi hơn trong quá trình tác nghiệp.

Báo chí thời nào cũng có những khó khăn, vất vả riêng, nhưng ở thời đại công nghệ số, khi thông tin truyền đi được tính bằng giây thì càng đòi hỏi các nhà báo phải nhạy bén hơn, năng động hơn. Bởi vậy, khi MXH xuất hiện và phát triển mạnh mẽ, nhiều tờ báo đã chủ động tiếp cận với các dạng thức chuyển tải mới của thế giới internet nhằm giúp “sản phẩm” của mình đến với công chúng nhanh hơn, “nóng” hơn và lượng độc giả cũng nhiều hơn.

Trên thực tế, có rất nhiều nguồn tin mà các nhà báo, phóng viên có được không phải từ những cuộc họp hay thông cáo báo chí…mà chính từ các trang MXH. Trong số đó có khá nhiều thông tin tương đối đầy đủ, ngôn ngữ bài viết khá chuyên nghiệp - đúng như nhận xét của nhiều người là “ai cũng có thể trở thành phóng viên hay nhà bình luận trên MXH”.

Cách đây chưa lâu, khi câu chuyện Hà Nội chặt hàng loạt cây xanh ở các tuyến phố, hay sự cố môi trường do Fomorsa gây ra cho các tỉnh miền Trung hãy còn trong vòng “hạn chế thông tin” thì tại các trang MXH, nội dung này đã được khai thác trên nhiều góc độ.

Rồi rất nhiều video clip về bạo lực học đường, hay những vụ bạo hành trong các cơ sở nuôi dạy trẻ mầm non… mà báo chí đăng tải - để sau đó buộc các cơ quan chức năng vào cuộc - đã được lấy lại từ các trang MXH.

Bởi vậy, không phải không có lý do khi nhiều ý kiến cho rằng, ngày nay báo chí chính thống không còn là nguồn thông tin duy nhất nữa, thay vào đó MXH đang trở thành nguồn thông tin ngày càng được quan tâm, tác động không nhỏ đến đời sống xã hội và là “đối thủ” rất khó lường của báo chí, truyền thông.

Nhưng, trong môi trường phát triển số hóa mạnh mẽ như ngày nay, MXH cũng như “con dao hai lưỡi”. Nhiều người rất khó để phân biệt được đâu là thực tế (tin thật), đâu là màn kịch được dựng lên (tin giả).

Vì thế, thời gian qua đã có không ít thông tin trên MXH hoàn toàn bịa đặt, dễ bị lợi dụng và trở thành những tin tức giả mạo, gây hoang mang và bất bình trong dư luận.

Cảnh báo về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Hoàng Vĩnh Bảo nhấn mạnh: “Sự cạnh tranh thông tin giữa các báo điện tử, MXH sẽ dễ kéo theo tình trạng nhiễu loạn thông tin, có thể gây ra những tác động tiêu cực trong đời sống xã hội”.

Như mới đây, một số MXH tung tin đồn thất thiệt về việc Ngân hàng Nhà nước sắp đổi tiền, hay trước đó không lâu cũng có trang MXH cho rằng một đập thủy điện ở Nam Trung bộ sắp vỡ khiến dân chúng địa phương vô cùng hoang mang, lo lắng….

Trong những trường hợp này, để trấn an dư luận thì không ai khác ngoài các cơ quan báo chí phải vào cuộc để bác bỏ những tin đồn thất thiệt kia.

“Báo chí chắc chắn không thể chạy đua với MXH về tốc độ truyền tin, nhưng hiện nay các độc giả sau khi đọc tin trên MXH họ sẽ quay trở lại với các trang báo chính thống để kiểm chứng lại thông tin. Chính vì vậy báo chí chính thống vẫn có một chỗ đứng, vai trò quan trọng trong môi trường truyền thông hiện đại” - ông Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập Báo điện tử VietnamPlus khẳng định.

Kỹ năng và trách nhiệm

Để nâng cao vai trò của báo chí trong giai đoạn hiện nay, nhiều nhà quản lý cho rằng đã đến lúc cần thay đổi tư duy báo chí theo hướng tôn trọng công chúng. Nghĩa là bên cạnh việc tạo ra nhiều “món ăn” thông tin phù hợp nhu cầu của xã hội thì báo chí cũng nâng cao tính trách nhiệm, đặc biệt là tăng cường sự minh bạch và kiểm chứng thông tin trên MXH.

“Khác với MXH, báo chí phải đưa tin trung thực, khách quan. Những tin tức được báo chí đăng tải trước hết phải là tin tức có thật. Trên MXH, một người đưa tin có thể ẩn danh, tuy nhiên báo chí thì không thể ẩn danh được. MXH chia sẻ các tin tức của báo chí mà không cần phải kiểm chứng, đối chứng, nhưng báo chí khi đăng tải một thông tin từ các MXH đều phải có sự kiểm chứng, xác minh thông tin” - ông Nguyễn Bá, Phó Tổng Biên tập Báo điện tử Infonet nêu quan điểm.

Cũng theo ông Nguyễn Bá, do MXH tạo ra những thông tin không có thực, bởi vậy rất cần những hành động kịp thời của đội ngũ quản lý có trình độ cao và những người làm báo chân chính nhằm phân định đúng sai trong hoạt động của các MXH. Tính chuyên nghiệp và trách nhiệm của người làm báo là lên tiếng phê phán, định hướng dư luận, thay vì có những bài viết hùa theo MXH chỉ để câu “view”.

Ở một khía cạnh khác, tính nhanh nhạy, lan tỏa và tương tác cao của MXH cũng tạo nên áp lực đối với báo chí, bắt buộc báo chí phải nhanh hơn, nhân văn hơn và chính xác hơn.

Cho rằng quá trình toàn cầu hóa sẽ tạo nên những thách thức với báo chí và truyền thông, bởi vậy Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Hoàng Vĩnh Bảo lưu ý: “Trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động phức tạp, việc quản trị thông tin (như cách thu thập thông tin; sử dụng thông tin đó như thế nào; có nhằm tới mục đích đem lại những thông tin chân thực, nhiều chiều tới độc giả, khán giả hay không...) đặt ra yêu cầu phải có được đội ngũ những nhà báo có đạo đức và bản lĩnh nghề nghiệp. Các nhà báo luôn phải học hỏi, nâng cao những kỹ năng trong hoạt động báo chí truyền thông hiện đại, đồng thời cũng phải luôn ý thức được sứ mệnh cao cả của một nhà báo chân chính”.

Và điều quan trọng không kém là mỗi một công dân - với tư cách là độc giả - phải biết lựa chọn và tỉnh táo trước các thông tin lĩnh hội được. “Chúng ta có khái niệm ăn kiêng, biết lựa chọn thực phẩm nào hợp với mình. Tương tự, chúng ta cũng cần có chế độ “ăn kiêng” về truyền thông, tức là không chỉ đọc và xem cái gì thấy trên truyền thông, mà cần biết chắt lọc để chỉ “tiêu thụ” những thông tin bổ ích, tốt cho sức khỏe và nâng cao chất lượng của thông tin đó” - bà Annette Novak, Cao ủy phụ trách báo chí của Chính phủ Thụy Điển nhận xét.