Trước đây, tin giả (fake news) hay thông tin không chính xác, thông tin bịa đặt vẫn chưa xuất hiện trong đời sống xã hội.
Tuy nhiên, trong bối cảnh công nghệ mới, các phương thức truyền tải thông tin, đặc biệt là mạng xã hội ngày càng phát triển và đi sâu khiến cho tin giả ngày càng có sức sống.
Tin giả giống như một loại virus độc hại, nó xâm nhập, gây rối loạn dư luận, mất lòng tin, thậm chí gây khủng hoảng lòng tin. Các thế lực phản động, thù địch và cơ hội chính trị lợi dụng để xuyên tạc, kích động, chống phá nhằm gây mất ổn định đất nước ta. Vì vậy, cần phải đấu tranh mạnh mẽ để loại bỏ mối nguy thực sự này.
Nội dung bài viết sau sẽ làm rõ thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý thông điệp chống tin giả trên báo Vietnamnet.vn và Ictvietnam.vn hiện nay.
Một số vấn đề lý luận chung
Có thể thấy, chống tin giả là hoạt động đối phó với hành vi thông tin cố ý hoặc trò lừa bịp lan truyền qua phương tiện truyền thông tin tức truyền thống (in và phát sóng) hoặc phương tiện truyền thông xã hội trực tuyến. Theo Trung tâm Xử lý tin giả Việt Nam (VAFC) thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông, trong 6 tháng đầu năm 2021, Trung tâm đã tiếp nhận hơn 1,1 nghìn tin giả.
Sau quá trình xác minh, Trung tâm đã công bố và dán nhãn 38 tin giả, tin tức giả mạo. Đặc biệt, nhiều nội dung trong số này có liên quan đến Covid-19 tại Việt Nam. Vì vậy, Việt Nam cần chủ động xây dựng và triển khai đồng bộ hệ thống giải pháp nhằm kiểm soát hiệu quả và giảm thiểu tác hại của tin giả. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII khẳng định: “Tăng cường quản lý, phát triển các loại hình thông tin và truyền thông trên mạng, kiên quyết loại bỏ các sản phẩm, thông tin độc hại, xuyên tạc, phản động, ảnh hưởng xấu đến ổn định chính trị - xã hội, thuần phong mỹ tục”
Quản lý thông điệp chống tin giả trên báo, tạp chí điện tử là sự tác động liên tục có tổ chức, có định hướng, có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đến đối tượng quản lý trong việc thiết kế, xây dựng, phổ biến, chuyển tải, đánh giá tác động của thông điệp chống tin giả trên báo, tạp chí điện tử nhằm đạt đến mục tiêu xác định. Những thông điệp đó phải đảm bảo đúng quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước, đảm bảo phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng, không trái với các quy định của pháp luật hiện hành
Từ việc xác định tầm quan trọng của thông điệp chống tin giả trong tương quan với các nhiệm vụ của cơ quan, chủ thể quản lý cần xây dựng, đưa ra được kế hoạch cụ thể về chủ đề, nội dung, thời gian, tần suất thực hiện chuyển tải thông điệp một cách khoa học, đa chiều, sinh động, phù hợp với tâm lý tiếp nhận của công chúng. Đồng thời phân công người thực hiện các đầu mối kế hoạch, điều khiển và kiểm soát các nỗ lực cá nhân, bộ phận…để đạt được mục tiêu đề ra.
Thực trạng quản lý thông điệp chống tin giả trên báo chí hiện nay
Việc xây dựng kế hoạch đề tài là bước quan trọng và cơ bản trong việc quản lý thông điệp chống tin giả trên báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam.
Từ việc xác định tầm quan trọng của thông điệp chống tin giả trong tương quan với các nhiệm vụ của tòa soạn, Ban biên tập xây dựng, đưa ra kế hoạch cụ thể về chủ đề, nội dung, thời gian, tần suất thực hiện chuyển tải thông điệp một cách khoa học, đa chiều, sinh động, phù hợp với tâm lý tiếp nhận của công chúng. Đồng thời Ban Biên tập chỉ đạo ban chuyên đề, ban nội dung phân công phóng viên thực hiện các đầu mục trong kế hoạch, điều khiển và kiểm soát các cá nhân, bộ phận…để đạt được mục tiêu trong kế hoạch đầu ra.
Tôn chỉ của báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam là cập nhật tin tức, hoạt động của ngành thông tin truyền thông, trong đó có việc định kỳ cập nhật thông tin theo quy định pháp luật để thông tin chuyên sâu, chuyên ngành, giới thiệu, đăng tải kết quả nghiên cứu khoa học; tham gia tư vấn, phản biện chính sách về chống tin giả trên toàn đất nước.
Như vậy, thông điệp chống tin giả có sự liên quan chặt chẽ với tôn chỉ, mục đích của tòa soạn, bởi thế, kế hoạch xây dựng thông điệp chống tin giả được coi trọng. Kế hoạch lên định kì theo năm, với các mục tiêu theo từng quý, từng tháng rõ ràng.
Kế hoạch được cụ thể hóa bằng văn bản với những nhiệm vụ rõ ràng dành cho đội ngũ nhân sự của Ban Nội dung hoặc Ban chuyên đề. Những vấn đề phát sinh so với kế hoạch đề ra sẽ được trao đổi tại các cuộc họp giao ban theo tuần. Những nội dung trong kế hoạch chủ yếu liên quan đến hoạt động chống tin giả của cơ quan chức năng ở các 63 tỉnh thành trên cả nước; những biểu hiện của hành vi tin giả, những vụ việc tin giả bị phát hiện và xử lý; tuyên truyền chủ trương, chính sách, pháp luật của nhà nước về hoạt động chống tin giả.
Các phóng viên dựa theo kế hoạch đặt ra, khai thác tối đa các chủ đề, khía cạnh nhằm tạo ra các tác phẩm báo chí mang thông điệp cần chuyển tải sao cho chân thực, khách quan và hấp dẫn.
Khảo sát của tác giả cho thấy trong năm 2021, việc xây dưng các kế hoạch triển khai đề tài về thông điệp chống tin giả của báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam đều bám sát vào các kế hoạch của Chính phủ, Bộ Thông tin truyền thông, Bộ Công an trong chống tin giả.
Khảo sát của tác giả chỉ ra, với các thông điệp chống tin giả, Báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam hiện nay đều quản lý quá trình tổ chức sản xuất thông qua việc sử dụng hệ thống quản lý CMS (Content Management System: Hệ thống quản lý nội dung)
Trong quy trình quản lý thông tin, các tờ báo mạng khảo sát đều sử dụng hệ thống quản lý CMS để quản lý nội dung thông tin nói chung và thông điệp chống tin giả nói riêng. Phóng viên, biên tập viên của các báo này được cấp một account (gồm tài khoản ID và password) để truy cập và đưa tin, bài vào hệ thống và duyệt đăng lên trang báo.
Theo đó, khi phóng viên sản xuất thông điệp chống tin giả phải nhập tác phẩm vào hệ thống CMS, với chức năng nhiệm vụ của phóng viên thì vị trí bài trong quản lý được duy trì ở vị trí chờ duyệt. CMS còn có các công cụ hỗ trợ phóng viên thể hiện chữ viết, chèn ảnh, video...
Vì vậy, từ trong hệ thống CMS, phóng viên phải thực hiện thông điệp chống tin giả hoàn chỉnh như khi hiển thị trên trang báo. Việc xử lý, biên tập tin, bài cũng được lãnh đạo ban chuyên môn thực hiện trong CMS. Tin, bài sau khi biên tập sẽ được xuất bản từ hệ thống CMS đẩy lên trang báo.
Khảo sát năm 2021 cho thấy báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam đã xây dựng quy chế chỉ đạo, quản lý từ phía cơ quan chủ quản và quản lý toà soạn phù hợp với đặc điểm, tính chất của cơ quan báo chí thuộc Bộ Thông tin truyền thông. Báo và tạp chí đã có những quy định về chế độ kiểm tra hoạt động của cơ quan báo chí và thường xuyên tiến hành kiểm tra, giám sát các hoạt động báo chí một cách chặt chẽ và linh hoạt.
Báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam cũng đã quan tâm tạo điều kiện về đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ quản lý báo chí, nâng cao trách nhiệm chính trị nghề nghiệp cho cán bộ lãnh đạo, quản lý trong cơ quan báo chí và phóng viên, biên tập viên. Tạp chí cũng nhiều lần gửi phóng viên đến các lớp học của Hội nhà báo để học tập về quản lý báo chí và nghiệp vụ phóng viên.
Các cơ quan chủ quản là Bộ Thông tin truyền thông cũng về cơ bản đã chú ý quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật, tạo điều kiện giúp cho Báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam ổn định về nhân sự, tài chính, thông tin đúng tôn chỉ, mục đích, đóng góp chung vào sự phát triển của cơ quan, đơn vị.
Như vậy, có thể thấy rằng, cơ quan chủ quản báo chí trong diện khảo sát đã thực hiện đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn của mình theo định hướng của Đảng và quy định của pháp luật để đảm bảo thực hiện tốt tin, bài mang thông điệp về chống tin giả.
Một số giải pháp tăng cường
Trước hết, cần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công tác quản lý thông điệp về chống tin giả trên báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam. Đứng trước yêu cầu của sự phát triển, của bối cảnh cạnh tranh thông tin ngày càng gay gắt, quyết liệt, vấn đề nâng cao nhận thức về vai trò của công tác quản lý thông điệp về chống tin giả trên Báo điện tử Vietnamnet và tạp chí điện tử Ictvietnam là một đòi hỏi tất yếu. Xét trên cả hai phương diện quản lý nội dung và quản lý con người đều có thể thấy rõ được xu hướng này.
Bên cạnh đó, cần nhấn mạnh vào các khía cạnh như:
Thứ nhất, cần phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội của báo chí truyền thông trong tất cả các khâu của chu trình xây dựng chính sách, pháp luật về chống tin giả, nhằm hoàn thiện và đánh giá chính sách một các hiệu quả. Có như vậy mới đảm bảo chống, hạn chế lợi ích nhóm và lạm dụng quyền lực, đảm bảo đồng thuận xã hội và phát triển bền vững.
Thứ hai, cần hoàn thiện quy định phát ngôn báo chí để chủ động thông tin, tránh rơi vào bị động, khủng hoảng truyền thông đối với hoạt động xây dựng chính sách, pháp luật, đặc biệt khi dự báo các vấn đề bức xúc mà báo chí phải sớm chủ động vào cuộc.
Thứ ba, các cơ quan báo chí cần nghiên cứu hình thức quản lý thông tin và hình thức truyền thông thông tin nói chung và quản lý thông điệp chống tin giả nói riêng phong phú, phù hợp với từng đối tượng tiếp nhận.
Ngoài việc thông tin đầy đủ thông tin về hoạt động chống tin giả trên tạp chí điện tử, các cơ quan báo chí cần đẩy mạnh công tác quản lý thông tin qua các hình thức toạ đàm, hội thảo, phỏng vấn chuyên gia, nhà quản lý, phóng sự, đặt hàng các bài viết…để mục đích lớn nhất là đi sâu, làm rõ từng vấn đề trong các chính sách chống tin giả.
