Phong tục ăn Tết độc đáo mang đậm bản sắc dân tộc của đồng bào miền núi Bình Liêu

Ấn tượng Lễ hội văn hoá thổ cẩm Việt Nam

Văn hóa quan chức

Nằm ở phía đông bắc của Quảng Ninh, nhiều huyện miền núi vùng biên giới như Bình Liêu, Tiên Yên, Ba Chẽ… quy tụ đông đảo bà con dân tộc thiểu số, hình thành nên nhiều nét văn hóa đặc sắc, đa dạng.

Đặc biệt, nhiều nơi có những phong tục, tập quán ăn Tết độc đáo mang đậm dấu ấn, nét văn hóa của từng địa phương.

Cành hoa Dâu được chủ nhà chuẩn bị từ đêm 30 Tết.

Tết sớm của đồng bào người Dao

Xe lăn bánh trên tuyến đường huyết mạch chạy dài tới TP Móng Cái, nơi địa đầu của Tổ Quốc, nhưng chỉ mất hơn 1 tiếng đồng hồ di chuyển, chúng tôi đến với Bình Liêu, một huyện miền núi, vùng biên của tỉnh Quảng Ninh, nơi đây tập trung đến 96% là đồng bào dân tộc thiểu số với nhiều nét văn hóa, phong tục độc đáo.

Theo chân người dẫn đường Hoàng Thị Gái, một cán bộ thuộc Trung tâm Văn hóa huyện Bình Liêu và anh Sống Văn Thanh (người được mệnh danh thổ địa tại đây), tôi được dẫn vào các thôn bản của đồng bào người Dao, người Tày để tìm hiểu và có được những góc nhìn về phong tục ăn tết độc đáo, đậm đà bản sắc của bà con dân tộc miền biên viễn Bình Liêu.

Theo lời chị Gái "Đồng bào người Dao gồm có Dao Thanh Y và Dao Thanh Phán, đối với người Dao Thanh Phán, bà con bắt đầu ăn tết từ ngày 20 tháng chạp, còn đối với đồng bào Dao Thanh Y, bà con ăn Tết nhà lớn sớm hơn, từ ngày 15/12 âm lịch.

Tết nhà lớn được tổ chức tại gia đình đặt bàn thờ để thờ cúng tổ tiên. Sau khi ăn Tết nhà lớn xong thì các gia đình khác mới được cúng Tết tại nhà mình"

Tết sớm của người Dao có ý nghĩa vô cùng quan trọng, thể hiện sự hiếu thảo của bậc con cháu đối với bố me, ông bà, tổ tiên.

Cùng chia sẻ những nét văn hóa , tập tục ăn tết của đồng bào mình trong ngôi nhà lớn đang trong quá trình hoàn thiện, anh Trìu Quay Héng (44 tuổi), dân tộc Dao Thanh Phán, sinh sống tại thôn Ngàn Vàng Trên, xã Đồng Tâm, huyện Bình Liêu vui vẻ cho biết: “Người Dao chúng tôi ăn Tết sớm hơn các dân tộc khác.

Chúng tôi thường ăn Tết nhà lớn vào dịp cuối năm, để cúng tổ tiên và trả lễ đầu năm, đây cũng là dịp để con cháu trong gia đình, dòng họ xóa bỏ hết những mâu thuẫn trong năm cũ, đón chào một năm mới vui vẻ hơn, đoàn kết hơn để cùng nhau phát triển kinh tế”.

Các thành viên bắt đầu đi lấy nước đầu năm mới, công việc lấy nước thường do chủ nhà thực hiện.

“Theo phong tục, các gia đình khác khi đến dự Tết nhà lớn đều mang theo một con gà để góp lễ cúng tổ tiên, vì trong mâm cơm cúng của người Dao Thanh Phán, lễ vật không thể thiếu đó là gà luộc.

Ngoài ra, các gia đình còn có thể mang theo xôi, thịt lợn, bánh chưng.... Để phục vụ lễ cúng nhà lớn phái có đủ 3 mâm cỗ cúng: 1 mâm cúng tổ tiên, 1 mâm cúng những người đàn ông đã khuất và 1 mâm trả lễ đầu năm”.

Về truyền thống thắp hương ngày Tết của đồng bào người Dao Thanh Phán cũng có những điều đặc biệt, ông Chìu Tắc Phu (63 tuổi), trưởng họ Trìu, tại thôn Ngàn Vàng Trên, cho biết “Tục lễ thờ cúng được đại diện cho gia chủ báo cáo quá trình một năm lao động; mời tổ tiên và những người thân đã khuất về ăn tết với gia đình, cầu xin tổ tiên phù hộ cho mọi người được khoẻ mạnh không ốm đau, bệnh tật, cầu cho mọi sự may mắn và sự bình an đến với mọi người, cầu cho mưa thuận, gió hoà mùa màng bội thu, chăn nuôi trâu bò, lợn gà phát triển. Sau khi cúng xong thì lễ vật được mang xuống dọn ra mâm cho con cháu cùng ăn.

Việc ăn Tết nhà lớn của người Dao là không chỉ dịp để các thành viên trong gia đình nghỉ ngơi, sum họp sau một năm lao động vất vả.

Mà còn là dịp để người cao tuổi và con cháu cùng nhau ôn lại truyền thống bản sắc văn hoá của dân tộc mình, cùng hát những làn của dân tộc đã có từ lâu đời, mang đậm chất trữ tình đằm thắm, trong sáng và giản dị của tâm hồn người Dao.

Tết là dịp để anh em họ hàng sum họp, đoàn tụ, họ cùng chúc cho nhau những điều tốt đẹp nhất.

Lấy nước suối ngày đầu năm cầu mong những điều tốt lành

Chia tay bà con dân tộc Dao tại thôn Ngàn Vàng Trên, chúng tôi tìm đến bản Đồng Than, xã Hoành Mô để tìm hiểu những nét văn hóa đón tết độc đáo của người Tày. Đối với người Tày, Tết Nguyên Đán là Tết quan trọng nhất trong năm.

Theo quan niệm của người Tày, ngày Tết trong nhà phải sạch sẽ thì cả năm mới gặp nhiều may mắn. Để chuẩn bị đón năm mới, cả gia đình người Tày cùng tập trung quét dọn, trang trí lại nhà cửa và bàn thờ tổ tiên.

Vào sáng 30 Tết, người Tày thường vào rừng chặt cây nêu để quét dọn mạng nhện, trần nhà. Khi nhà cửa được dọn dẹp chủ nhà sẽ dựng cây nêu trước nhà, dán giấy đỏ lên bàn thờ, cửa chính, cửa bếp và chuồng trại, vật dụng, cây cối. Sau đó họ bắt đầu thịt gà, sửa soạn mâm cúng.

Mọi công việc đều được làm nhanh chóng để phục vụ cho lễ cúng tiễn đưa năm cũ, đón năm mới và mời tổ tiên về cùng ăn Tết. Khi mọi thủ tục cúng xong, các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau thưởng thức bữa cơm tất niên - bữa cơm sum họp gia đình. Đây là dịp để anh em họ hàng tụ tập với nhau để hàn huyên tâm sự sau một năm lao động vất vả.

Vào sáng mùng một Tết, chủ nhà sẽ dậy thật sớm, dắt theo con cháu xuống suối để lấy nước mang về rửa mặt mũi, chân tay. Khi đi mang theo những vật phẩm đã được chuẩn bị sẵn từ đêm hôm trước như cành hoa dâu, vàng hương, xôi vàng.

Cành hoa dâu được bóc vỏ lấy dao thật sắc gọt từng lớp thân dâu để tạo thành những bông hoa, mỗi thân dâu có từ 3 đến 5 tầng hoa, bên trên cây có cắm cây hương và giấy kim ngần (một loại vàng mã có hình vuông, màu vàng). Xôi vàng là loại xôi có màu vàng được tạo thành từ gạo nếp và quả của cây dành dành.

Người Tày quan niệm cành hoa dâu có tác dụng xua đuổi các ma xấu, đem về những điều tốt lành nhất cho gia đình trong cả một năm.

Anh Chìu Quay Héng vui vẻ chia sẻ những phong tục tập quán ăn tết của đồng bào mình với phóng viên báo Pháp Luật Việt Nam.

Các thành viên khác sẽ tìm chọn cho mình mỗi người một hòn đá có hình dạng thon, đẹp để buộc vào một đầu dây và sách về cùng chủ nhà với một thùng nước sạch

Tại điểm lấy nước, chủ nhà sẽ chọn hướng nước chảy, sau khi cắm cành hoa dâu, cắm hương, chủ nhà lầm rầm nói: “Lấy nước hướng Nam không làm cũng giàu có, lấy nước hướng Đông ăn sung mặc sướng”, rồi múc lấy nước để gánh về dùng.

Theo ông Phan Ngọc Sinh – người dân bản Đồng Thanh, xã Hoành Mô, huyện Bình Liêu: “Người Tày quan niệm nước suối là thứ nước mát lành, trong sạch, đem về rửa mặt, chân tay thì cả năm sẽ được trong sạch và mát mẻ như suối đầu nguồn.

Người nào đến được điểm lấy nước trước sẽ lấy được nhiều may mắn, tài lộc về nhà”.

Trong quá trình chờ chủ nhà lấy nước, những thành viên trong gia đình sẽ lấy vỏ cây dâu buộc vào hòn đá có hình dài và mang về nhà tung vào chuồng gà, chuồng lợn với mong muốn cầu cho gia đình cả năm mùa màng bội thu.

Vào ngày mùng 1 Tết, người Tày thường kiêng không quét nhà mà rác sẽ được để vào một góc nhà bởi họ quan niệm quét nhà sẽ quét tài lộc theo ra khỏi nhà.

Đồng thời, họ cũng tránh không sát sinh và không động thổ, không đánh nhau và kiêng tiếng khóc, thay vào đó mọi người sẽ cùng nhau quây quần bên mâm cơm thưởng thức những món ăn truyền thống của dân tộc, người già dặn dò con cháu đoàn kết, yêu thương giúp đỡ nhau trong cuộc sống.

Chia tay với không khí Tết nhà lớn của đồng bào người Dao Thanh Phán, những phong tục đón tết độc đáo của bà con người Tày, chúng tôi cảm nhận rõ không khí của một mùa xuân mới đang tràn ngập khắp các thôn bản.

Đồng bào người Dao, người Tày nói riêng, các dân tộc huyện Bình Liêu nói chung đang chào đón một năm mới với hy vọng hạnh phúc hơn, ấm no hơn và quan trọng nhất là những nét đẹp văn hoá mang đậm bản sắc dân tộc của người Dao, người Tày…và các đồng bào dân tộc khác của huyện miền núi Bình Liêu luôn được gìn giữ, bảo tồn và phát huy cho các thế hệ mai sau.