Nhiều điểm khó khăn, vướng mắc trong việc dân kiện chính quyền

Thanh tra phát hiện sai phạm gần 46 tỷ đồng tại tỉnh Kiên Giang

Á hậu Nguyễn Thị Loan, Thuỳ Dung đọ vai trần tại sự kiện

Đoàn giám sát của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội (QH) chỉ ra rằng, trong việc giải quyết án hành chính vẫn còn tình trạng nể nang, ngại va chạm ở nhiều nơi, nhiều khâu, bao gồm từ các thẩm phán cho tới viện kiểm sát, chấp hành viên…

Một phiên tòa xử án hành chính.

Phải “mượn tay” cấp trên

Theo dự thảo báo cáo giám sát “Việc chấp hành pháp luật về tố tụng hành chính (TTHC) trong giải quyết các vụ án hành chính, thi hành các bản án, quyết định hành chính (QĐHC) đối với QĐHC, hành vi hành chính (HVHC) của Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND), UBND” của Ủy ban Tư pháp cho thấy, một trong những hạn chế đáng chú ý trong việc chấp hành pháp luật của tòa án trong quá trình giải quyết các vụ án hành chính là tỷ lệ bản án, QĐHC bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan còn chưa đạt chỉ tiêu theo yêu cầu Quốc hội (QH) giao.

Báo cáo của Tòa án nhân dân Tối cao thông tin: tổng tỷ lệ bản án, quyết định bị hủy, sửa là 8,17%. Qua giám sát, một số tỉnh có tỷ lệ bản án, QĐHC bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan còn khá cao; ví dụ như ở Quảng Ninh tỉ lệ sửa là 4,11%; Bà Rịa - Vũng Tàu sửa 2,35% và hủy 1,68%; TP Hồ Chí Minh sửa 6,6%, hủy 1,7%...

Qua giám sát cũng cho thấy, một số tòa án trong quá trình giải quyết, xét xử còn sai sót trong đánh giá chứng cứ, như đánh giá không đúng về nguồn gốc đất, hoặc chưa đúng, đủ các chứng cứ về tính hợp pháp của các giao dịch đất đai; áp dụng pháp luật, viện dẫn điều luật chưa chính xác…

Ngoài ra, một số tòa án trong quá trình giải quyết, xét xử còn chưa thực hiện đúng các quy định về tố tụng như: xác định không đúng đối tượng, thời hiệu khởi kiện; xác định chưa đúng, đủ thành phần, tư cách người tham gia tố tụng… Và, một trong những tồn tại rất đáng quan tâm đã được chỉ ra, đó là việc xét xử án hành chính liên quan trực tiếp đến người đứng đầu chính quyền địa phương.

Do đó, thẩm phán có biểu hiện ngại va chạm trong quá trình giải quyết vụ án, tuyên bản án không đúng pháp luật dẫn đến bản án bị tòa án cấp có thẩm quyền sửa do kháng cáo, kháng nghị. Đoàn giám sát nhấn mạnh, thực tiễn này cần được cấp uỷ, chính quyền địa phương, lãnh đạo tòa án nhân dân các cấp tiếp tục quan tâm nhằm bảo đảm thực hiện đúng nguyên tắc thẩm phán và hội thẩm nhân dân xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Tình trạng nể nang và ngại va chạm với chính quyền địa phương cũng xảy ra ở Viện kiểm sát nhân dân. Ông Phương Hữu Oanh - kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao (VKSNDTC) - thừa nhận có địa phương, Viện kiểm sát phát hiện ra vi phạm trong các bản án hành chính, bản án đó không có căn cứ hoặc trái pháp luật cần phải kháng nghị nhưng lại phải “mượn tay” viện kiểm sát cấp trên để kháng nghị vì ngại va chạm với tòa án cũng như chính quyền địa phương cùng cấp.

Trong công tác thi hành án hành chính (THAHC), theo dự thảo báo cáo giám sát, hạn chế lớn nhất cũng chính là tình trạng cơ quan thi hành án dân sự (THADS) và chấp hành viên ngại va chạm với chính quyền địa phương. Bộ Tư pháp cho hay, trong 3 năm (2015-2017), 100% trường hợp chủ tịch UBND và UBND không chấp hành án nhưng cơ quan THA đều không có văn bản kiến nghị xử lý trách nhiệm những người này.

100% trường hợp chủ tịch UBND và UBND không chấp hành án nhưng cơ quan THADS cũng không đề nghị Tổng cục THADS kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền kiểm tra, đôn đốc, chỉ đạo, xử lý trách nhiệm người không chấp hành án.

Phó Viện trưởng VKSNDTC Trần Công Phàn cho rằng, một số thủ trưởng cơ quan THADS có tâm lý ngại va chạm trong quan hệ công tác với UBND và Chủ tịch UBND, đặc biệt là khi người phải thi hành án là Chủ tịch hoặc UBND.

Bởi theo quy định tại các Điều 173, 173, 175 Luật THADS thì UBND cùng cấp có quyền chỉ đạo việc tổ chức phối hợp các cơ quan liên quan trong THADS trên địa bàn cũng như có ý kiến bằng văn bản về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng cơ quan THADS.

Đồng quan điểm, Bộ Tư pháp cũng cho rằng THAHC là lĩnh vực nhạy cảm, dễ tạo tâm lý nể nang giữa các cơ quan có liên quan khi người phải THAHC là cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước, vì vậy các cơ chế tác động để đảm bảo THAHC chưa thực sự được thực hiện quyết liệt, đầy đủ.

Can thiệp, làm khó thẩm phán xét xử

Theo Ủy viên Thường trực Ủy ban Quốc phòng và An ninh của QH Nguyễn Mai Bộ, thực tế có những thẩm phán xử án hành chính khi bị tòa cấp trên hủy án hoặc sửa án không buồn, thậm chí còn vui.

Theo ông Bộ, nguyên nhân là do họ lệ thuộc vào cơ quan hành chính, từ đó dẫn tới bất lực trước các cơ quan này. “Họ vui vì toà án cấp trên sửa bản án, nghĩa là tuyên các Chủ tịch UBND, UBND sai”, ông Bộ chua xót.

Vẫn theo lời ông Nguyễn Mai Bộ, dù Đảng, Nhà nước hoàn toàn không có chủ trương như vậy nhưng có hiện tượng cá nhân cán bộ, đảng viên lợi dụng chức vụ trong đảng để can thiệp, làm khó thẩm phán xét xử các vụ án hành chính.

Ông Bộ cũng thừa nhận có tình trạng tòa án phụ thuộc vào tiền của UBND. “Tỉnh nào đầu tư nhiều cho tòa án đó thì y rằng tỉnh đó án hành chính ít, thậm chí nếu có thì cơ quan hành chính thắng”, ông nói. Nguyên nhân của hiện tượng này là do nhận thức của bí thư hoặc cấp ủy. “Nếu không chấn chỉnh thì án hành chính vẫn cứ lẹt đẹt mãi thế này”, ông Bộ nhận định.

Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật của QH Trần Hồng Hà cũng cho rằng án hành chính là án khó, bởi một bên là chính quyền, một bên là người dân nên trong quá trình giải quyết các vụ án này, “hiện tượng thẩm phán ngại va chạm là có”. Nguyên nhân của việc ngại va chạm, theo ông Trần Hồng Hà, là do việc phụ thuộc về công tác cán bộ.

“Quá trình bổ nhiệm thẩm phán rất chặt chẽ, phải đi học, thi đỗ và có chứng chỉ, nhưng chưa chắc đã được bổ nhiệm mà phải theo thủ tục lấy phiếu tín nhiệm, xây dựng hồ sơ xin ý kiến cấp ủy. Chính việc có ý kiến của cấp ủy sẽ vô hình trung tạo áp lực, rào cản tâm lý đối với thẩm phán trong quá trình xét xử án hành chính”, ông Hà phân tích và đề nghị trong hồ sơ bổ nhiệm lại của thẩm phán không nên có văn bản ý kiến của cấp ủy.

Theo ông Hà, văn bản ý kiến của cấp ủy chỉ nên thể hiện khi lập hồ sơ bổ nhiệm lần đầu còn khi bổ nhiệm lại thẩm phán thì nên để cơ quan chuyên môn đánh giá để tránh những vướng mắc như ông đã phân tích.

Thừa nhận thực trạng này, Phó Trưởng ban Nội chính Trung ương Nguyễn Thái Học cũng đề nghị cần được chấn chỉnh. “Bởi đã là cơ quan xét xử, cơ quan kiểm sát tư pháp thì phải thượng tôn pháp luật, không chịu bất cứ một sức ép nào.

Tuy nhiên, đây là điều khó, bởi có những sức ép vô hình”, ông Học nói, đồng thời kiến nghị Đảng phải chỉ đạo để chấm dứt việc can thiệp trái pháp luật của cấp ủy Đảng đối với hoạt động xét của các cơ quan tư pháp: “Phải nói rõ Đảng không buông lỏng vai trò lãnh đạo đối với các cơ quan tư pháp. Không buông lỏng nhưng không được can thiệp trái pháp luật vào hoạt động chuyên môn của các cơ quan tư pháp, vấn đề này phải rõ ràng, minh bạch”.

Tuy nhiên, Ủy viên Ủy ban Tư pháp Nguyễn Duy Hữu - Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk - khẳng định tại cơ quan ông không có nhiều áp lực khi giải quyết án hành chính. “Ở Đắc Lắk xử án hành chính chẳng có vấn đề gì, chẳng có gì ngại va chạm. Anh đúng thì toà bảo đúng, anh sai thì bảo sai. Còn tiền bạc có bao nhiêu dùng bấy nhiêu, chẳng phải xin xỏ cho mệt người”, ông Hữu khẳng định.