Nhà văn Nguyễn Văn Học: Tôi muốn dùng văn chương như một hồi chuông cảnh tỉnh

Tác phẩm "Mã độc báo thù" của nhà văn Nguyễn Văn Học

-Điều gì khiến anh chọn viết "Mã độc báo thù", khi mà tội phạm công nghệ cao thay đổi từng ngày?

Nguyễn Văn Học: Trong 7 năm gần đây, nhất là 4 năm trở lại đây, tội phạm công nghệ cao bùng phát với đủ dạng: đánh cắp và chỉnh sửa dữ liệu, tấn công web - server, khai thác lỗ hổng, hack tài khoản ngân hàng, phát tán mã độc; cùng các chiêu giả danh, thao túng tâm lý, chiếm đoạt tiền ngày càng phổ biến. Đánh bạc trực tuyến, tội phạm viễn thông xuyên biên giới cũng khiến xã hội mệt mỏi. Báo chí cảnh báo liên tục nhưng số liệu không phản ánh hết, vì nhiều cá nhân, doanh nghiệp ngại công bố mình bị lừa. Công nghệ có thể thay đổi từng ngày, nhưng các nhóm chiêu thức chính vẫn lặp lại.

Tôi muốn dùng văn chương như một hồi chuông cảnh tỉnh: Con người đã phát minh ra công nghệ, đang lệ thuộc quá vào nó và đang phải tìm cách đấu tranh lại thứ mình tạo ra. Hay doanh nghiệp phải vá lỗ hổng, còn mỗi cá nhân cần tỉnh táo. Nhắc nhau cảnh giác trước tội phạm và hiểm họa chưa bao giờ là thừa. Tôi không lo tiểu thuyết bị tụt hậu, vì tôi tập trung vào bản chất các cuộc tấn công: cách thiết bị công nghệ được khai thác, kết nối và cách mã độc được gửi đi.
Hiện chưa xuất hiện kiểu lừa đảo bằng âm thanh, nơi chỉ cần nạn nhân nói đúng vài từ là điện thoại tự tải virus, nhưng tôi dự đoán sẽ có và đã đưa vào truyện. Bên cạnh phần kỹ thuật, tôi đào sâu những mánh khóe trong giới kinh doanh, nơi mọi thứ đều được cân đo bằng lợi lộc. Tôi cũng phân tích tâm lý con người qua những sự kiện rất đời. Chính những lớp hiện thực này giữ cho tác phẩm không bị lạc thời và đủ sức tái bản lâu dài.

- Theo anh, viết về tội phạm mạng có khác gì so với các vụ án truyền thống?

Nguyễn Văn Học: Trước hết là tâm thế. Tôi viết như người dò đường, vừa đi vừa tự học về thế giới công nghệ. Với án hình sự truyền thống, hồ sơ giải mật giúp người viết bám vào thực tế; còn tội phạm công nghệ buộc tôi dẫn dắt tâm lý thật thuyết phục. Đã có lúc tôi nghĩ mình là người đầu tiên viết tiểu thuyết về tội phạm và lừa đảo công nghệ cao (tôi hoàn thành bản thảo vào tháng 8/2023). Nhưng cùng với hứng thú, tôi cũng không ít lo lắng: sợ trang viết kém duyên, thiếu hấp dẫn, và nhất là nỗi sợ “vẽ đường cho hươu chạy”, lỡ có thanh niên đọc được, bị kích thích rồi trượt vào con đường u tối mà chính văn chương đang muốn cảnh báo.

- Vì sao anh sử dụng kết cấu “truyện trong truyện" cho tác phẩm này?

Nguyễn Văn Học: Thực ra, nhiều tác giả đã từng sử dụng cấu trúc “truyện trong truyện”, trong cả truyện ngắn và tiểu thuyết. Đa phần tiểu thuyết của tôi cũng đi theo hướng này. Thứ nhất, cấu trúc này cho độc giả dễ theo dõi, cho phép tác giả thực hiện việc đẩy câu chuyện sâu hơn, quyện hơn, tôi cũng có thể khiến tác phẩm có đa dạng góc nhìn; mở rộng bối cảnh, không gian, thời gian.

-Khi đưa các vấn đề về an ninh mạng, làm thế nào để vừa chính xác vừa không mất nhịp căng của một tiểu thuyết trinh thám?

Nguyễn Văn Học: Tôi phải tự học khá nhiều, từ các kiểu tấn công mạng, chiêu lừa đảo, đến những loại virus đang “hoành hành” trên cõi ảo. Nhờ quá trình làm báo, tôi tiếp xúc với kỹ thuật mạng, công ty bảo mật, Cục Cảnh sát phòng chống tội phạm công nghệ cao, theo dõi các chuyên gia như Ngô Minh Hiếu… để hiểu tội phạm dùng công nghệ thế nào. Nhưng đưa kỹ thuật vào văn chương thì phải rất khéo, để trang viết không khô, không khiên cưỡng. Tôi cũng mô tả cả cách bọn chúng mua, dùng rồi phá hủy thiết bị, một thế giới lọc lõi và tinh vi. Để giữ cảm xúc, tôi đặt mình vào vị trí kẻ đang đi tìm thứ bị tội phạm cướp đi. Không gian ảo, với tôi, phải trở thành một “chiến trường” thật, nơi xung đột trên mạng luôn song hành và dội ngược vào đời sống.

-Dưới lớp tội phạm công nghệ, "Mã độc báo thù" còn là bi kịch gia đình thượng lưu. Vì sao anh chọn hướng này?

Nguyễn Văn Học: Tôi không làm công an, nên không thật sự hiểu sâu về ngành, về cách đánh án, nhưng điều đó có thể đọc, tìm hiểu. Vì thế, tôi phải chọn điểm có thể là thế mạnh của mình. Ở đó, cái “truyền thống” của bi kịch vẫn vậy, người ta mải chạy theo lợi nhuận, danh vọng, tiền tài, rồi bỏ mặc con cái cho xã hội. Những đứa trẻ giàu có nhưng cô đơn, quậy phá để được chú ý, để trả thù cha mẹ.

Trong truyện, tôi đào sâu những rạn vỡ ấy, sự phản trắc trong tình anh em, huynh đệ, và mọi toan tính đều bắt nguồn từ quyền lợi cá nhân. Gia đình đại gia Trương Đại Thành nhìn bề ngoài hoàn hảo, tiền bạc dư dả, nhà cao cửa rộng, con cái không thiếu thứ gì. Nhưng bên trong là khoảng trống, vợ ông Thành lệ thuộc vào tiêu xài, ông Thành chìm trong chứng khoán, còn Long, đứa con trai, lại thiếu tình thương. Cậu bị khoán cho người giúp việc, cho nhà trường, rồi từ khoảng trống đó, Long trượt khỏi quỹ đạo, rơi vào thế giới cô độc, đầy toan tính và nguy hiểm.

Nhà văn Nguyễn Văn Học

Đến khi vướng vào tội phạm mạng, cả gia đình mới hoảng loạn tìm cách cứu vãn, nhưng khi ấy, mọi thứ đã quá muộn. Long là hình bóng của nhiều bạn trẻ sinh ra ở vạch đích nhưng lại không có sức đề kháng trước cám dỗ. Cậu bị các trùm công nghệ dụ dỗ mua phần mềm Emvolo. Long ám ảnh việc tạo ra một “chuỗi lây nhiễm hoàn chỉnh”, virus kích hoạt bằng âm thanh, và tin rằng nếu nắm được nó, cậu sẽ trở thành “vua công nghệ”, thoát khỏi cái bóng gia đình và tự quyết số phận mình.

-Vì sao anh đặt một cô gái đầy tổn thương như Chanh vào vai trò điểm xoay của câu chuyện?

Nguyễn Văn Học: Chanh là một cô gái gần như mất trắng về gia đình, nhưng bên trong vẫn giữ được sự mộc mạc, tự trọng và tình thương. Cô được vợ chồng Đại tá công an cưu mang, rồi sau này lại chính Long giúp đỡ. Chi tiết ấy cũng để thấy lực lượng công an có vai trò rất lớn trong việc nâng đỡ những phận đời bất hạnh. Tôi chọn một cô gái cho vị trí “điểm xoay” vì trước hết, một nam một nữ dễ tạo sức hút tự nhiên. Và một thiếu gia ương bướng như Long, đứng trước một vẻ đẹp chân quê, vẫn có thể rung động, nghĩa là cậu ta chưa đánh mất nhân tính. Chỉ khi Chanh trở thành “tay trong”, cô mới có điều kiện tiếp cận, lấy thông tin và hỗ trợ lực lượng đánh án một cách thuyết phục.

-Tác phẩm gợi lên câu hỏi, liệu gia đình còn là chỗ dựa tinh thần đầu tiên và cuối cùng cho một đứa trẻ. Cá nhân anh nghĩ gì về điều này?

Nguyễn Văn Học: Ở thời nào cũng vậy, gia đình phải là chỗ dựa tinh thần đầu tiên và cuối cùng cho con trẻ. Tuy nhiên trong thực tế, nhiều “tổ ấm” đã thành “tổ lạnh" rồi. Tôi yêu cuộc sống và con người, và mong cái nhân văn, tích cực được nhân lên qua văn học. Văn học phải thực hiện chức năng nhận thức, giáo dục và thẩm mỹ. Và tiểu thuyết này, chính là điều tôi muốn gửi tới, gia đình phải là bến đỗ an lành cho mọi cuộc đời.

-Anh chọn xây dựng một đại tá công an có cả những điểm yếu. Đây có phải là chủ ý anh theo đuổi?

Nguyễn Văn Học: Không hoàn toàn vậy. Đại tá Nguyễn Trí là người mưu lược, giàu tình thương, biết sử dụng người tốt vào đúng việc của họ; có thành tích đánh án… Một người lãnh đạo có tầm nhìn, luôn tạo động lực cho anh em. Anh hiểu hạn chế về công nghệ của lực lượng và thẳng thắn thừa nhận để tìm cách khắc phục.

Nguyễn Văn Học tốt nghiệp (Khóa 8) Trường Viết văn Nguyễn Du, hiện là biên tập viên Báo Nhân Dân. Anh là cây bút giàu thành tựu, từng nhận hơn hai mươi giải thưởng văn học – báo chí. Anh đoạt nhiều giải Nhì và Ba ở các cuộc thi phóng sự của VTV, Báo Kinh tế Đô thị, Hội Chữ thập đỏ, cùng loạt giải viết về Thăng Long – Hà Nội và “Vì an ninh Tổ quốc”. Ở lĩnh vực văn chương, anh được vinh danh với Giải nhì truyện ngắn (Đà Nẵng, Văn nghệ xứ Thanh), Giải nhất truyện ngắn Văn hóa nghệ thuật Đất mới, Giải A viết về Cây di sản, Giải đặc biệt thơ – tản văn về Trường Sa và nhiều giải thưởng chuyên đề của Báo Văn nghệ, Bộ Văn hóa, Hội VHNT. Liên tục sáng tác và bền bỉ lao động chữ nghĩa, Nguyễn Văn Học đã in...(Nguyễn Văn Học đã xuất bản các tiểu thuyết: Gái điếm, Bão người, Cao bay xa chạy, Hỗn danh, Hoa giang hồ, Khi vết thương nằm xuống, Linh điểu, Đắm bầy virus… và các tập truyện Miền thánh đợi, Bụi cay mắt người, Cái chết của vua câm… Các tiểu thuyết đều được tái bản)

Với tiểu thuyết "Mã độc báo thù", Nguyễn Văn Học cho thấy một bước mở mới: đưa văn chương tiến vào địa hạt tội phạm công nghệ, kết nối yếu tố kỹ thuật - an ninh mạng với câu chuyện nhân tính. Tác phẩm của anh, dù bao phủ bởi bóng tối tội phạm, vẫn luôn giữ một dòng sáng của hy vọng, tin rằng văn chương trước hết phải nâng đỡ con người.