Nghị quyết 57 - “Bà đỡ” cho khởi nghiệp bền vững (Bài cuối): Những “ngọn hải đăng” dẫn lối doanh nghiệp

Pháp luật - la bàn định hướng

Khu vực Đông Nam Bộ là nơi hội tụ những tuyến đường huyết mạch, sân bay Long Thành, cảng biển, logistics và chuỗi cung ứng đang vươn tầm quốc tế, là “bến khởi hành” của nhiều doanh nghiệp SME. Họ đang bươn chải như những con thuyền khởi nghiệp giữa đại dương hội nhập. Nhưng biển lớn không chỉ có sóng gió kinh tế, mà còn tiềm ẩn những "vùng xoáy pháp lý" có thể nhấn chìm con thuyền nếu thiếu bản lĩnh và định hướng.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và các đại biểu thực hiện nghi thức khai mạc Techfest 2024.

Trong hành trình đó, Chính phủ, các bộ ngành, chính quyền địa phương và các hiệp hội nghề nghiệp đã cùng nhau dựng nên những "ngọn hải đăng pháp luật" dẫn đường, soi sáng, hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp vượt qua thách thức, vững bước tiến về phía trước.

Luật Doanh nghiệp 2020, với hàng loạt điểm mới về tổ chức quản trị, công khai thông tin, điều kiện kinh doanh…, được ví như một bản đồ số chi tiết và hiện đại hơn cho doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, bản đồ chỉ hữu ích nếu có người chỉ đường và chỉ đúng đường. Đó chính là vai trò của công tác phổ biến pháp luật.

Cùng với Luật Doanh nghiệp, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã tạo cú huých thể chế khi xác lập định hướng phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đây không chỉ là kim chỉ nam cho chiến lược quốc gia, mà còn là nền móng pháp lý cho cộng đồng startup phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Tại Ngày hội Khởi nghiệp quốc gia của học sinh, sinh viên, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ví von: "Pháp luật là xương sống của thể chế. Muốn phát triển nhanh và bền, xương sống ấy phải khỏe và linh hoạt". Thực hiện chỉ đạo đó, Thủ tướng đã giao Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp với các bộ như Khoa học và Công nghệ, Giáo dục và Đào tạo, Xây dựng, cùng các địa phương triển khai một mạng lưới phổ biến pháp luật đồng bộ, trải dài từ Trung ương đến địa phương từ hành lang nghị trường đến từng khu công nghiệp, hội quán doanh nghiệp.

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương căn cứ chức năng, nhiệm vụ được giao tiếp tục rà soát, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp, đặc biệt trong các lĩnh vực tài chính, sở hữu trí tuệ và hợp tác công - tư (PPP). Trọng tâm là tạo điều kiện thuận lợi để thanh niên, sinh viên, học sinh phát triển ý tưởng khởi nghiệp và thương mại hóa sản phẩm.

Đồng thời, cần khẩn trương nghiên cứu thiết lập sàn giao dịch ý tưởng khởi nghiệp, xây dựng mạng lưới cố vấn tại các địa phương, cơ sở giáo dục và đào tạo. Cùng với đó là việc phát triển nền tảng đào tạo trực tuyến, tích hợp chuyên đề khởi nghiệp đổi mới sáng tạo vào chương trình giảng dạy, đồng thời kết nối với doanh nghiệp, quỹ đầu tư, chuyên gia để hỗ trợ về công nghệ, sở hữu trí tuệ và phát triển thị trường.

Thủ tướng cũng nhấn mạnh cần tăng cường mối liên kết ba bên giữa Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp trong xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia. Doanh nghiệp cần chủ động đặt hàng, hợp tác với nhà trường trong nghiên cứu, phát triển, thực hành và thương mại hóa ý tưởng. Nhà nước, doanh nghiệp cùng hệ thống tài chính, ngân hàng cần đồng hành hỗ trợ về hạ tầng vùng nguyên liệu, vốn đầu tư, thiết kế, bao bì và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Hoàn thiện hành lang pháp lý cho khởi nghiệp sáng tạo

Hành lang pháp lý được xem là “xương sống” của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, giúp các doanh nghiệp hoạt động trong môi trường minh bạch, an toàn và đồng bộ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, hành lang này vẫn còn nhiều bất cập: thiếu đồng bộ, chưa theo kịp tốc độ chuyển đổi của các mô hình kinh doanh mới trong kỷ nguyên công nghệ.

Hành lang pháp lý là “xương sống” bảo đảm môi trường minh bạch, an toàn và đồng bộ cho hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cần được hỗ trợ bằng khuôn khổ pháp lý rõ ràng, linh hoạt. Mặc dù Đề án 844 (2016) đã đặt nền móng hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp, nhưng triển khai thực tế mới chỉ tập trung ở các đô thị lớn, thiếu kết nối với địa phương và còn gây khó khăn cho doanh nghiệp khi tiếp cận chính sách.

Tương tự, Đề án 1665/QĐ-TTg (2017) về thúc đẩy khởi nghiệp trong học sinh, sinh viên đã giúp hình thành nhiều trung tâm ươm tạo. Tuy nhiên, việc kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp còn lỏng lẻo; nội dung đào tạo còn nặng lý thuyết, thiếu tiếp cận thực tiễn.

Chiến lược khoa học công nghệ đến năm 2030 đề ra mục tiêu xây dựng các trung tâm đổi mới sáng tạo tại Hà Nội, TP HCM, Đà Nẵng, nhưng tiến độ còn chậm và thiếu cơ chế thu hút nhân tài, đầu tư vào công nghệ cao.

Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 cũng đã đưa ra chính sách về thuế, vốn vay, tư vấn…, song vẫn chưa đủ linh hoạt. Quy trình còn nhiều bước, hồ sơ phức tạp và chưa thực sự hấp dẫn nhà đầu tư. Ngoài ra, sự phối hợp giữa các bộ, ngành còn chồng chéo, thiếu liên thông, dẫn đến chính sách khó triển khai hoặc kém hiệu quả.

Các doanh nghiệp trong lĩnh vực fintech, blockchain, AI... hiện gặp nhiều khó khăn về cấp phép, tiếp cận quỹ đầu tư. Việc thiếu khung pháp lý đồng bộ khiến nhà đầu tư do dự, còn doanh nghiệp khó mở rộng thị trường. Chính sách hiện hành vẫn thiếu tính mở và chưa đủ linh hoạt cho các mô hình kinh doanh mới.

Một số lĩnh vực công nghệ cao vẫn chưa được cập nhật kịp trong hệ thống pháp luật, dẫn đến tình trạng “vướng pháp lý” ngay từ khâu vận hành, đặc biệt trong các vấn đề như bảo mật dữ liệu, giao dịch số, tài sản ảo và hợp đồng thông minh.

Trong khi đó, các quốc gia như Singapore, Hoa Kỳ đã ban hành những đạo luật đồng bộ và linh hoạt như Luật JOBS Act (Hoa Kỳ), cơ chế quỹ đầu tư mạo hiểm (Singapore) giúp startup huy động vốn nhanh chóng và hiệu quả.

Từ đó cho thấy, Việt Nam cần xây dựng hành lang pháp lý linh hoạt hơn, đồng thời chú trọng tính minh bạch và đồng bộ trong các quy định pháp luật. Việc tích hợp các công cụ pháp lý với chính sách tài chính, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và xây dựng hệ sinh thái số hóa sẽ là xu hướng tất yếu.

Chính phủ đã giao Bộ KH&CN xây dựng một nghị định quy định một số nội dung về đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp sáng tạo. Dự thảo nghị định đang được lấy ý kiến rộng rãi từ UBND các tỉnh, doanh nghiệp, hiệp hội, nhà khoa học, nhà đầu tư… nhằm hệ thống hóa và chuẩn hóa các quy định liên quan.

Củng cố vai trò của hiệp hội và thiết chế pháp lý đồng hành

Trong quá trình hoàn thiện hành lang pháp lý, việc xây dựng các thiết chế pháp lý đồng hành cùng startup là yếu tố không thể thiếu. Các hiệp hội doanh nghiệp, tổ chức nghề nghiệp cần tích cực tham gia tư vấn, phản biện, đồng thời phổ biến chính sách và hỗ trợ thực thi tại cơ sở.

Song song đó, vai trò giám sát chính sách tại địa phương, đặc biệt là trong thủ tục pháp lý, cấp phép và triển khai ưu đãi cho doanh nghiệp khởi nghiệp, cần được phân định rõ ràng, đi kèm cơ chế đánh giá minh bạch.

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật phối hợp Báo Pháp luật Việt Nam tổ chức nhiều hội thảo hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp tại Đồng Nai.

Một số địa phương như TP HCM, Hà Nội, Đà Nẵng đã thành lập các trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp với hệ sinh thái tương đối hoàn chỉnh, trong đó yếu tố pháp lý được tích hợp như một “gói” huấn luyện quan trọng. Các hiệp hội doanh nghiệp, tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp tư nhân cũng đóng góp bằng cách kết nối chuyên gia luật, tổ chức hội thảo chuyên đề và biên soạn tài liệu pháp lý phổ thông cho startup.

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật (Bộ Tư pháp) phối hợp với Báo Pháp luật Việt Nam đã tổ chức nhiều hội thảo về công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp tại các tỉnh, thành như Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, TP HCM. Các chương trình phối hợp với sở, ngành địa phương để phổ biến kiến thức và tư vấn trực tiếp đang tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp cận chính sách kịp thời. Startup cần chủ động tham gia các chương trình này để củng cố kỹ năng pháp lý thiết yếu.

Hành lang pháp lý cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cần được xây dựng trên nguyên tắc linh hoạt, dự báo xu hướng và đáp ứng được tốc độ chuyển đổi của kinh tế số. Việc sớm ban hành một nghị định đồng bộ sẽ là công cụ thiết yếu giúp Việt Nam bứt phá trong cuộc đua đổi mới sáng tạo toàn cầu, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của pháp luật trong thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia.

Pháp luật không phải là rào cản, mà là "ngọn hải đăng" định hướng giúp doanh nghiệp vững bước trên hành trình phát triển. Một startup thành công không chỉ cần ý tưởng đột phá hay mô hình khả thi, mà còn cần nền tảng pháp lý vững chắc.

Thông điệp “Hiểu luật để khởi nghiệp bền vững” cần được lan tỏa và thấm nhuần trong mọi nhà sáng lập. Chỉ khi hiểu luật, tuân thủ luật và biết bảo vệ mình bằng luật, startup mới có thể cạnh tranh sòng phẳng và vươn ra thị trường quốc tế một cách tự tin.