Việc thiếu cơ chế phối hợp trong giai đoạn chuyển tiếp - phân cấp không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của doanh nghiệp, hàng hoá ùn ứ mà còn tạo ra độ trễ trong thực thi chính sách đặc biệt trong giai đoạn Việt Nam thúc đẩy KHCN và đổi mới sáng tạo.
Tác động dây chuyền đến hệ thống doanh nghiệp KH&CN
Theo Nghị định số 133/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 của Chính phủ hướng dẫn phân quyền, phân cấp tronglĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ KH&CN; từ ngày 01/7/2025 việc cấp giấy chứng nhận hoạt động thử nghiệm chất lượng sản phẩm, hàng hóa, thẩm quyền đã được giao về Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.
Mục tiêu của Nghị định 133/2025/NĐ-CP là tăng cường phân cấp, phân quyền cho địa phương, giúp cơ quan quản lý gần dân, gần doanh nghiệp hơn. Tuy nhiên, việc thiếu văn bản hướng dẫn thực thi khiến quy định “đi chậm hơn mong đợi”.
Đến tháng 11/2025, có nhiều địa phương chưa ban hành quy trình tiếp nhận hồ sơ đăng ký hoạt động thử nghiệm. Bộ KH&CN, trong khi chờ ban hành thông tư, lại chưa có cơ chế tạm thời để tiếp nhận hồ sơ doanh nghiệp nộp sau thời điểm 01/7/2025.
Giấy phép hoạt động thử nghiệm của nhiều doanh nghiệp hết hạn nhưng không được cấp lại kịp thời khiến nhiều hợp đồng kiểm nghiệm phải tạm dừng gây thiệt hại rất lớn không chỉ cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thử nghiệm mà còn cả các doanh nghiệp sản xuất, xuất nhập khẩu.
Có doanh nghiệp có phòng thử nghiệm đầy đủ thiết bị hiện đại, đã được công nhận phòng kiểm nghiệm đạt theo tiêu chuẩn quốc tế ISO/IEC 17025, được chỉ định phòng kiểm nghiệm phục vụ quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm của 3 bộ (Bộ Nông Nghiệp và Môi Trường, Bộ Y Tế, Bộ Công Thương), và có hợp tác với đối tác quốc tế nhưng sau hơn 4 tháng nộp hồ sơ xin cấp lại giấy phép đăng ký hoạt động phòng kiểm nghiệm theo Nghị định 107/2016/NĐ-CP vẫn không có nơi tiếp nhận và giải quyết hồ sơ, phải “đóng băng” hoạt động, người lao động phải nghỉ không lương.
Theo thống kê của Bộ KH&CN, tính đến cuối tháng 10/2025, cả nước có khoảng 954 doanh nghiệp KHCN được cấp giấy chứng nhận hoạt động, hơn 1.000 phòng thử nghiệm được công nhận năng lực ISO/IEC 17025.
 |
| Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty luật TGS. |
Trong đó, hàng trăm đơn vị đang chờ để được gia hạn giấy phép hoặc cấp mới theo quy định. Nếu tình trạng chậm hướng dẫn kéo dài, không chỉ các doanh nghiệp kiểm nghiệm mà toàn hệ thống sẽ chịu tác động dây chuyền: hợp đồng bị đình trệ, khách hàng quốc tế mất niềm tin, giảm sút năng lực cạnh tranh của Việt Nam.
Phân cấp không thể thiếu “đường băng hướng dẫn”
Theo quy định, các Bộ phải chủ động ban hành thông tư hướng dẫn sau khi nghị định có hiệu lực. Tuy nhiên, thực tế cho thấy có độ trễ chính sách đôi khi kéo dài tạo khoảng trống pháp lý cho các quy định hành chính quan trọng.
Theo Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TGS, nguyên nhân là Nghị định 133/2025/NĐ-CP đã phân cấp, phân quyền cho các tỉnh thành phố từ ngày 01/07/2025 nên hiện nay Cơ quan cũ từ chối là đúng luật; Điều 51 đã chuyển thẩm quyền. Các Bộ không còn căn cứ pháp lý để giải quyết hồ sơ. Cơ quan mới chưa đủ điều kiện thực thi.
Theo Luật Ban hành Văn bản quy phạm pháp luật, một thủ tục hành chính chỉ được áp dụng khi có hướng dẫn chi tiết. Sở KH&CN chưa được ban hành quy trình, chưa tập huấn nhân lực nên cũng không thể tự ý thực hiện.
Trong khi đó Điều khoản chuyển tiếp quá hẹp (Điều 76) “bỏ quên” nhóm hồ sơ nộp trong giai đoạn từ ngày 01/07 đến thời điểm các tỉnh, thành sẵn sàng. Những hồ sơ này hoàn toàn có bản chất pháp lý tương tự hồ sơ được quy định tại Điều 76 nên có đủ cơ sở để áp dụng tương tự pháp luật theo Điều 6 Bộ luật Dân sự và nguyên tắc của Luật Ban hành Văn bản quy phạm pháp luật.
"Đây không còn là “vướng mắc thủ tục”, mà là hệ quả trực tiếp của việc chuyển giao thẩm quyền nhưng thiếu hướng dẫn thi hành – trái với tinh thần cải cách hành chính theo Luật Tổ chức Chính phủ 2015 (sửa đổi 2019) và Luật Ban hành Văn bản Quy phạm pháp luật 2015 (sửa đổi 2020)" Luật sư Tuấn nhấn mạnh.
Bộ ngành cần “đồng hành” cùng doanh nghiệp và địa phương
Ngày 13/11/2025, tại hội nghị tập huấn về phân cấp, phân quyền do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức,Bà Nguyễn Như Quỳnh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế cho biết Bộ đã phân cấp, phân quyền hoặc phân định thẩm quyền tổng cộng 103 nhiệm vụ trong 7 lĩnh vực quản lý.
Để tránh lúng túng, Bộ biên soạn một “cẩm nang nghiệp vụ” để hướng dẫn chi tiết từng thủ tục hành chính. Tuy nhiên, quá trình triển khai cho thấy trao quyền không dễ, bởi có địa phương xin trả lại quyền vì sợ không làm nổi. Bà Quỳnh chia sẻ, nguyên nhân không chỉ vì thiếu nhân lực mà còn do thiếu công cụ, hạ tầng và cơ chế tài chính bảo đảm.
Để tháo gỡ, Bộ KH&CN đã lập 12 đoàn công tác đến 34 tỉnh, thành để tập huấn, hướng dẫn và xử lý trực tiếp từng trường hợp cụ thể; một đường dây nóng được duy trì để phản hồi các vướng mắc từ địa phương.
Theo như đánh giá của đại diện các địa phương thì các mô hình này được coi là “phao cứu sinh” giúp quá trình phân quyền diễn ra an toàn, không rơi vào tình trạng “được giao việc nhưng không biết bắt đầu từ đâu”.
 |
| Hội nghị tập huấn về phân cấp, phân quyền do Bộ KHCN tổ chức vào ngày 13/11 tại Hà Nội. |
Cũng theo Bà Quỳnh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ KH&CN, nếu chỉ ra văn bản mà không đi cùng địa phương, thì dù chủ trương đúng, kết quả vẫn không đạt. Ngược lại, nếu cùng làm, địa phương sẽ tự tin quyết định và đó mới là thành công thật sự.
Song, cũng có ý kiến cho rằng cần sớm có cơ chế tài chính kèm theo phân quyền, nếu không các Sở sẽ khó chủ động, nhất là trong lĩnh vực đòi hỏi đầu tư kỹ thuật cao như bức xạ, đo lường hay công nghệ thông tin.
Việc ban hành một văn bản hướng dẫn tạm thời không chỉ giúp các doanh nghiệp KHCN duy trì hoạt động, mà còn cụ thể hóa tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW, tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch giúp đổi mới công tác thi hành pháp luật để khơi thông nguồn lực phát triển.
Đây không chỉ là yêu cầu hành chính, mà là hành động cụ thể để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp tạo niềm tin và sức bật của doanh nghiệp Việt Nam trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo.
