Dự án gang thép Thái Nguyên có tổng mức đầu tư hơn 3.800 tỉ đồng sau 5 năm triển khai đã đội vốn lên tới 8.104 tỉ đồng, nhưng 'đắp chiếu' từ năm 2013 đến nay.
 |
| Công ty cổ phần gang thép Thái Nguyên đang đối mặt với hàng loạt khó khăn do dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2. |
Một dự án có tổng mức đầu tư hơn 3.800 tỉ đồng sau 5 năm triển khai đã đội vốn lên tới 8.104 tỉ đồng, nhưng "đắp chiếu" từ năm 2013 đến nay, với khoản lãi vay ngân hàng phải trả gần 40 tỉ đồng/tháng. Dự án thua lỗ lớn này có tên “Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2” của Công ty CP gang thép Thái Nguyên (TISCO).
Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa ký ban hành kết luận thanh tra dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO. Đây là cuộc thanh tra toàn diện, được thực hiện theo chỉ đạo của Thủ tướng từ đầu năm 2017, sau khi dự án này chìm trong bế tắc, nợ nần, được coi là 1 trong 12 đại dự án ngàn tỉ thua lỗ của Bộ Công thương.
Chậm tiến độ… 10 năm
| "Đến thời điểm thanh tra, đầu năm 2017, TISCO đã thanh toán cho dự án gần 4.500 tỉ đồng, trong đó chi phí thiết bị hơn 2.100 tỉ đồng, chi phí xây dựng gần 1.000 tỉ đồng... Tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả của dự án là 3.900 tỉ đồng... tức tương đương với tổng mức đầu tư của dự án ban đầu. Tuy nhiên, dự án vẫn đang dở dang" |
TISCO có tiền thân là Công ty gang thép Thái Nguyên, được thành lập từ năm 1962. Năm 2009, doanh nghiệp chuyển sang mô hình cổ phần, nhà nước nắm 65% vốn điều lệ và được quản lý thông qua Tổng công ty thép VN (VNS).
Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO có tổng mức đầu tư 3.843 tỉ đồng (tương đương 242,5 triệu USD, tỷ giá 1 USD = 15.850 đồng), được Thủ tướng cho phép năm 2005 với mục tiêu là đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất luyện kim (bao gồm khai thác, chế biến quặng sắt), nhằm tạo ra năng lực sản xuất 500.000 tấn phôi thép/năm, sử dụng nguồn nguyên liệu quặng sắt trong nước.
Dự án gồm 2 gói thầu chính. Một là gói thầu mỏ sắt Tiến Bộ, xây dựng nhà máy tuyển rửa quặng sắt, công suất thiết kế 300.000 tấn quặng sắt tinh/năm, do nhà thầu trong nước trúng thầu, đã xây dựng hoàn thành đưa vào sản xuất tháng 5.2014. Hai là gói thầu xây dựng dây chuyền công nghệ luyện kim khu vực Lưu Xá, công suất 500.000 tấn phôi thép/năm, do nhà thầu Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) đảm nhận, thông qua đấu thầu quốc tế.
Tháng 7.2007, TISCO và MCC ký hợp đồng EPC (thiết kế, cung cấp thiết bị, xây dựng và lắp đặt) với giá trị xấp xỉ 161 triệu USD. Hai bên cam kết mức giá nêu trên là “trọn gói không thay đổi trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng, đã bao gồm các khoản thuế và chi phí cần thiết”, với thời gian thực hiện dự kiến 30 tháng. Nhưng sau đó, TISCO và MCC lại ký với nhau nhiều phụ lục điều chỉnh nội dung quan trọng trong hợp đồng EPC đã ký. Trong đó, hai bên thống nhất tách phần xây dựng và lắp đặt giao lại cho nhà thầu VN là Tổng công ty xây dựng công nghiệp VN (Vinaincon) thực hiện. Thời gian thực hiện gói thầu kéo dài đến quý 1/2011 hoàn thành.
Tuy nhiên, đến năm 2012, VNS và TISCO có văn bản gửi Bộ Công thương và Chính phủ xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư lên 8.104 tỉ đồng, tăng 4.261 tỉ đồng so với mức ban đầu. Giữa năm 2013, việc đội vốn này đã được các bên liên quan chấp thuận và dự kiến dự án sẽ hoàn thành vào cuối năm 2014.
Đến thời điểm thanh tra, đầu năm 2017, TISCO đã thanh toán cho dự án gần 4.500 tỉ đồng, trong đó chi phí thiết bị hơn 2.100 tỉ đồng, chi phí xây dựng gần 1.000 tỉ đồng... Tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả của dự án là 3.900 tỉ đồng... tức tương đương với tổng mức đầu tư của dự án ban đầu. Tuy nhiên, dự án vẫn đang dở dang. “Thực tế dự án này đã phải kéo dài, chậm tiến độ trên 10 năm, đã tạm dừng thi công từ năm 2013 đến nay”, kết luận thanh tra nêu rõ.
Nhà thầu Trung Quốc “treo đầu dê bán thịt chó”
Theo TTCP, đến thời điểm thanh tra, chủ đầu tư TISCO đã thanh toán cho nhà thầu MCC trên 92% giá trị hợp đồng, nhưng các hạng mục chính của gói thầu EPC đều chưa hoàn thành. Từ năm 2013, MCC và các nhà thầu đã ngừng thi công. TISCO đã thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán các khoản bốc xếp bảo quản thiết bị gần 5 tỉ đồng, vượt với giá trị hợp đồng. Trong khi đó, MCC chưa chuyển đủ thiết bị theo danh mục, đồng thời cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật không phù hợp với quy chuẩn của VN.
TTCP chỉ rõ, MCC cung cấp 42 ô tô trị giá thanh toán hơn 1 triệu USD chưa có thuế nhập khẩu, nhưng tất cả các xe này đều có sai khác về tải trọng giữa hồ sơ mà TISCO xin đăng ký đăng kiểm, với kết quả kiểm tra của Cục Đăng kiểm. Trong số này, có 29 chiếc xe tải tự đổ có khả năng chuyên chở 16 tấn/xe. Tuy nhiên, kết quả kiểm tra mỗi xe này chỉ chở được khoảng 9,4 tấn. MCC cũng cung cấp 5 đầu máy toa xe trị giá 5,4 triệu USD không đúng các thông số kỹ thuật, nhà cung cấp theo hợp đồng đã ký… Tổng cộng, MCC cung cấp các loại máy móc thiết bị có sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật, không phù hợp với quy chuẩn VN có giá trị lên tới 38,8 triệu USD. Theo TTCP, hiện một số thiết bị được cung cấp đã bị gỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng, tiến độ của dự án.
Ai chịu trách nhiệm?
Theo TTCP, việc triển khai dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO có nhiều sai phạm, xảy ra ở tất cả các khâu, có liên quan đến trách nhiệm của TISCO, VNS, Bộ Công thương..., song TTCP nhấn mạnh đến sai phạm dự án đã được điều chỉnh nâng tổng mức đầu tư thiếu căn cứ pháp lý.
TTCP cho biết, thời điểm tháng 9.2012, sau khi TISCO, VNS và Bộ Công thương xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư dự án lên 8.104 tỉ đồng, Văn phòng Chính phủ đã có văn bản lấy ý kiến các bộ, ngành liên quan. Đa số các bộ, ngành lấy ý kiến đều phản đối, cho rằng việc tăng mức đầu tư cho dự án hơn 4.200 tỉ đồng là thiếu cơ sở. Cụ thể, Ngân hàng Nhà nước VN có Văn bản số 6618 nêu “tổng mức đầu tư của dự án tăng lớn nên hiệu quả dự án đã thay đổi, phải được thẩm định lại về hiệu quả KT-XH và tính khả thi”, đồng thời đề nghị Bộ Công thương phải làm rõ trách nhiệm các bên khi tăng mức đầu tư. Tương tự, Bộ KH-ĐT nêu rõ “nhà thầu MCC chậm tiến độ so với hợp đồng đã ký, chưa có giải pháp khắc phục, vì vậy không có lý do gì để được điều chỉnh giá”. Bộ Tài chính khi đó cũng cho rằng, việc dự án điều chỉnh tăng 110,8% với đầu tư ban đầu là rất lớn, nhiều nội dung điều chỉnh tăng không rõ và không hợp lý…
Ngày 21.4.2013, Văn phòng Chính phủ ban hành Văn bản số 3136 thông báo ý kiến của Phó thủ tướng gửi Bộ Công thương và VNS nêu rõ: “HĐQT VNS quyết định chịu trách nhiệm thực hiện việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án theo quy định hiện hành, đảm bảo hiệu quả… Đồng ý về nguyên tắc các ngân hàng phát triển VN, ngân hàng TMCP công thương xem xét cho vay tiếp…”, đã dẫn đến TISCO cho rằng việc điều chỉnh tổng mức đầu tư đã được Thủ tướng chấp thuận. Đến ngày 25.3.2015, HĐQT TISCO ra nghị quyết tăng vốn.
Cũng theo TTCP, trên cơ sở đề nghị của Bộ Công thương và TISCO, ngày 20.11.2014 Văn phòng Chính phủ trình Phó thủ tướng Chính phủ ký Văn bản số 2339 thể hiện nội dung “tiếp tục thực hiện dự án với tổng mức đầu tư điều chỉnh 8.104 tỉ đồng”. Mặt khác, ngày 11.6.2015, Văn phòng Chính phủ ban hành Văn bản số 196 thông báo ý kiến của Phó thủ tướng Chính phủ “đồng ý để TISCO thanh toán các khoản chi phí trả cho MCC (vật tư thiết bị hư hỏng bởi gỉ sét, lão hóa do lưu kho lâu ngày)”. Theo TTCP, những nội dung trong 2 văn bản này không phù hợp với hợp đồng EPC của dự án và quy định pháp luật về đầu tư.
| Xem xét trách nhiệm cán bộ thuộc Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý Từ các sai phạm tại dự án, TTCP kiến nghị Thủ tướng xử lý về kinh tế với số tiền sai phạm lên tới hàng ngàn tỉ đồng, gồm thu hồi khoản tiền thanh toán cho MCC số tiền hơn 13 triệu USD; xử lý số tiền thanh toán sai cho các nhà thầu phụ hơn 876 tỉ đồng, gần 10 tỉ đồng chi cho việc tiếp khách, đi công tác nước ngoài;... đồng thời, kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo TISCO, VNS, Bộ Công thương, các cơ quan của Chính phủ… kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân. TTCP cũng đã chuyển 4 vụ việc có dấu hiệu hình sự liên quan đến dự án sang Bộ Công an để điều tra. Ngoài các kiến nghị trên, TTCP đã chuyển kết luận thanh tra đến Ủy ban Kiểm tra T.Ư để xem xét, xử lý theo thẩm quyền đối với cán bộ, đảng viên có khuyết điểm, sai phạm thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý. |
