Có thể thấy, sen hóa quỷ là một hình tượng lạ trong mỹ thuật, và cho đến nay, nhiều nhà nghiên cứu cũng đang tìm lời giải đáp xác đáng cho những bí ẩn này.
Trong kho tàng văn học Việt Nam có một bài ca dao mà lớp lớp các thế hệ đều ghi nhớ về hình tượng hoa sen:
“Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh, bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng, bông trắng, lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”
(Ca dao)
 |
| Hoa sen được chọn là Quốc hoa của nước ta. |
Hoa sen là biểu tượng của sự thanh khiết, thánh thiện, tinh túy, phồn vinh, sinh sôi, dồi dào sinh lực, viên mãn, tĩnh tại… Sen còn biểu tượng cho cốt cách, sức sống mãnh liệt của dân tộc, hội tụ được đầy đủ trong mình ý nghĩa triết học – nhân sinh cao quý và được chọn làm Quốc hoa của nước ta.
Những hình chạm khắc sen hóa quỷ ở đền vua Đinh
Khác với hình tượng sen tại đền vua Lê, những hình chạm khắc sen ở đền vua Đinh và những ngôi đền chùa khác ở thời Nguyễn hay cả trên tường hồi bít đốc nhà nghi môn ở đền Kim Liên (Hà Nội) lại có hình mặt quỷ khá kì lạ.
Có thể thấy, sen hóa quỷ là một hình tượng lạ trong mỹ thuật, và cho đến nay, nhiều nhà nghiên cứu cũng đang tìm lời giải đáp xác đáng cho những bí ẩn này.
Ở hai chiếc cột lớn trước cổng đền vua Đinh, xuất hiện những khóm sen chau mày như sắp khóc, và nổi trên đó là một gương mặt quỷ dữ dằn, không phải ai cũng hiểu được ý nghĩa của hình tượng đặc biệt này.
 |
| Đền vua Đinh - Lê. |
Theo nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế thì những hình chạm khắc sen hóa quỷ có niên đại từ năm 1898.
Khi ông Dương Đức Vịnh tục là Bá Kính đã phát động xây lại đền vua Đinh, dùng các viên đá tảng tôn cao lên, ông đã khắc rất nhiều hình dạng hoa sen, nhưng ấn tượng nhất là đồ án sen hóa quỷ.
Đây là quỷ La Hầu trong tín ngưỡng phía Nam, ảnh hưởng từ văn hóa Phật Giáo. Trước đây nó là hình con Ka La ảnh hưởng từ văn hóa Chăm.
Hình tượng quỷ La Hầu
Nói về hình tượng quỷ La Hầu trong Giáo trình Mỹ thuật cổ truyền người Việt:
Hổ phù là linh vật bao giờ cũng được nhìn chính diện, có mắt quỉ tròn mũi sư tử, miệng nhe, răng lớn, tóc xoắn đuôi nheo, sừng nai, tai thú, má bạnh, hàm nở rộng ngậm mặt trăng hay chữ thọ, chữ hỷ, cũng có khi phun ra bông hoa.
Hổ phù có hai chân bành ra hai bên bám chặt vào những đám mây, hoặc một kết cấu nào đó. Nhìn chung chủ nhân của hổ phù thường tạc chúng với các bộ phận như hằn khối để biểu hiện sự hung dữ và sức mạnh.
Sự tích về hổ phù được nhắc tới trong câu chuyện “khuấy biển sữa” [......] Khi các thẩn đang uống có một con quỉ đã đứng lẫn vào hàng ngũ thần, nó vừa nốc xong một ngụm, thì thần mặt trời, mặt trăng phát hiện, mách với Vishnu. Thần đã rút kiếm chặt quỉ làm đôi. Do đã uống được thuốc trường sinh nên quỉ không chết, các thần phải cho quỉ lên trời thành sao hổ phù và kế đô. [Sđd, tr.318].
 |
| Hình quỷ La Hầu thường được gọi là Hổ Phù. |
Qủy La Hầu là hình tượng không khó để tìm kiếm, chúng xuất hiện trong các đền chùa với khuôn mặt dữ tợn, 2 mắt lồi, 2 chân với những móng vuốt sắc nhọn và khuôn miệng khá to.
Tại các đền chùa, phía trước khương án người ta thường chạm hình ảnh quỷ La Hầu hay còn gọi dân dã là mặt hổ phù. Dân gian tin rằng hình tượng này sẽ trấn áp được mọi thế lực hắc ám từ bên ngoài, khiến chúng không thể xâm phạm đến khu đền chùa linh thiêng.
 |
| Hình quỷ La Hầu ở cửa cổng Hiển Nhân môn. |
Qủy La Hầu có đặc tính miệng rất to, xuất phát từ câu chuyện nuốt mặt trời và hành động nuốt đó có thể lí giải theo một cách khác đó chính là nuốt tất cả những cái xấu xa.
Hình tượng Sen hóa quỷ hay sen hóa La Hầu xuất hiện ở những vùng nào có nhiều sen, ví dụ như đền Kim Liên.
Ý nghĩa của hình tượng sen hóa quỷ
Ông Trần Hậu Yên Thế ( Nhà nghiên cứu Lịch sử mỹ thuật – Đại học Mỹ Thuật Việt Nam đưa ra giả thuyết của mình về vấn đề ý nghĩa của hình tượng này như sau:
“Hình hoa sen hóa quỷ do ý nghĩa và thay đổi của lịch sử đã tác động đến thẩm mỹ, không còn ý niệm của tôn giáo, mà nó mang một diễn biến của thế tục, ngầm gửi gắm những khao khát, sự uất ức hờn giận của con người vào trong một biểu tượng như vậy.
Bởi vậy, con người luôn tìm đến đền miếu với mong muốn khôi phục lại nguồn năng lượng từ truyền thống của dân tộc, để trở thành sức mạnh trong hoàn cảnh thời kì đó.
Sự gai góc của hoa sen chỉ còn cách nhập vào tướng dạng của quỷ. Qủy ở đây đóng vai trò bảo vệ phật pháp, đây là lực lượng có khả năng trấn áp và tiêu trừ những cái xấu xa.”
