Tục thờ rắn rất phổ biến trong tín ngưỡng của người dân Bắc Bộ. Tuy nhiên không phải ai cũng biết ý nghĩa đằng sau biểu tượng này.
Tin nên đọc
Giải mã biểu tượng văn hóa phần 7: Án oan kinh hoàng đằng sau pho tượng bí ẩn “miệng cắn thân, chân xé mình”
Giải mã biểu tượng văn hóa phần 5: Ý nghĩa biểu tượng của con nghê
Giải mã biểu tượng văn hóa phần 4: Hình ảnh linh thú trên đầu đao ở mái chùa có ý nghĩa gì?
Giải mã biểu tượng văn hóa phần 3: Hình ảnh hai con rồng hướng về quả cầu lửa có ý nghĩ gì?
Rắn và tục thờ thủy thần
Con rắn là một trong những biểu tượng thần thoại lâu đời nhất và phổ biến nhất của thế giới loài người. Trong văn hóa dân gian người Việt, tục lệ thờ rắn là một tín ngưỡng nguyên thủy mang hai ý nghĩa: thủy thần và vật tổ.
Tục thờ rắn rất phổ biến trong tín ngưỡng của người dân đồng bằng Bắc Bộ. Có thể tìm thấy các đền thờ thần rắn dọc theo sông Hồng, sông Cầu, sông Đuống và qua các di tích, lễ hội như Thần tích và hội làng Linh Đàm thờ vị thủy thần Bảo Ninh.
 |
| Đền thờ thần rắn ở Thanh Hóa. |
Từ những tượng phật Thích ca Cửu Long, đền thờ thần rắn, đền thờ thủy thần, đền thờ Mẫu đến các đền thờ thần Linh Lang…biểu tượng rắn đều linh thiêng và có phần bí ẩn.
Ở mỗi một hình thức thể hiện của rắn, hoặc với mỗi một biến thể, hình tượng rắn đều mang những ý nghĩa nhất định. Có thể tìm thấy điều này trong các câu truyện cổ tích, huyền thoại, phong tục tập quán, văn học nghệ thuật, mỹ thuật, tạo hình...
 |
| Thần Linh Lang là một hiện thân nhiều ý nghĩa nhất của thần rắn. |
Hình dạng và đặc điểm di chuyển của loài rắn là cơ sở để người xưa hình dung và đồng nhất rắn với những con sông, nguồn nước.
Có thể thấy, thờ thần rắn là một hình tượng tiêu biểu và cơ bản nhất của tục thờ thủy thần. Đây là lớp văn hóa sớm nhất của người Việt cổ khi từ vùng núi xuống chinh phục đồng bằng. Về sau, các vị thần rắn, thủy thần được nhân cách hóa, lịch sử hóa. Từ đây, thần rắn được cung cấp những lí lịch cụ thể khác nhau mang tên người tên đất khác nhau.
Thần rắn không chỉ là vị thần để người dân xin mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, mà con trở thành những vị anh hùng đánh giặc cứu nước. Và thần Linh Lang chính là một hiện thân nhiều ý nghĩa nhất của thần rắn.
Rắn trong tín ngưỡng thờ mẫu
Theo TS Trần Trọng Dương, Viện Nghiên cứu Hán Nôm cho biết việc thờ rắn còn thể hiện tín ngưỡng thờ mẫu, hình tượng đó được thể hiện trong các phủ, miếu. Hình tượng rắn được thể hiện trên các thân xà.
Ở đây, thứ nhất: rắn đồng thời là vị thần cai quản các miền thiên giới cùng với các vị mẫu.
Thứ hai: thần rắn đồng thời là sự hiện diện chức năng và thiên chức của các vị mẫu này là sinh tạo ra thế giới và cai quản thế giới, là nguồn tài lộc ban phát cho muôn loài, dân sinh. Bởi vậy, hình tượng rắn và mẫu ở đây được lồng ghép với nhau và có chức năng đa tầng như vậy.
Rắn trong đạo giáo và tín ngưỡng phồn thực của người Việt Nam
Trong đạo giáo, hình tượng rắn thể hiện rõ nhất ở pho tượng Huyền Thiên Chấn Vũ với một tay cầm thanh kiếm chống trên lưng rùa, xung quanh thanh kiếm rắn quấn quanh hay còn gọi là hình tượng “Quy xà nhị tướng trong đạo giáo”.
Xung quanh hình tượng này còn có rât nhiều điều bí ẩn, dân gian có câu chuyện kể rằng, khi thần Trấn Vũ tu luyện trên núi Võ Đam được 7 ngày thì ruột kêu réo vì lâu không được ăn uống, thần thấy những ham muốn đó ảnh hưởng đến việc tu luyện của mình nên liền vứt ruột và dạ dày ra ngoài để tiếp tục tu luyện.
Trong 7 ngày tiếp theo đó, ruột và dạ dày của thần vẫn nằm trên vệ cỏ, chúng học được cách tu luyện nên biến thành yêu quái rùa và rắn. Khi thần Trấn Vũ về trời, yêu quái rùa và rắn liền hãm hại người dân, vì vậy thần quay lại nhân gian để thu phục rắn rùa, thành 2 viên tướng dưới chướng.
 |
| Tượng Huyền Thiên Chấn Vũ. |
Hình tượng rắn ở trong đạo giáo được coi là sự chiến thắng không chỉ đối với tự nhiên mà còn chiến thắng chính bản thân mình. Đây là hình tượng mang tính huyền thoại của đạo giáo.
Trong tín ngưỡng phồn thực, hình tượng rắn ở đây đã được giải thiêng và thế tục hóa, ta có thể thấy những hình tượng chạm khắc trai gái cầm rắn chơi đùa trên kiến trúc đình Long Viên ở Hà Nội. Hình tượng rắn ở đây lại biểu trưng cho sự sinh sôi, nảy nở.
Hoặc ở đình Thụ Đạo còn có hình ảnh một ông lão ngồi cạnh một thiếu nữ thanh tân, phía sau có con rắn trườn qua. Nhìn chung những hoàn cảnh có rắn đều rất vui tươi, sống động, mang đậm tính phồn thực.
Kết
Rắn - con vật vốn mang trong mình nhiều khả năng đặc biệt và luôn tiềm ẩn những sức mạnh đe dọa, nhưng con người đã chứng minh được rằng, cho dù có khó khăn đến đâu, nhưng bằng sức mạnh và trí tuệ họ có thể chiến thắng bất kì khó khăn nào.
Ảnh: Sưu tầm
19 °C
26 °C
