Đạo đức nghề nghiệp - tấm 'căn cước' quan trọng của nhà báo

Nghề báo là nghề phải có đạo đức làm nghề, trách nhiệm với thông tin, với xã hội…

Không để danh lợi che mờ ngòi bút

Trong bối cảnh mạng xã hội bùng nổ, dòng chảy thông tin ngày càng nhanh, người làm báo không chỉ cần sự sắc bén về nghiệp vụ mà còn phải tự rèn mình, giữ gìn đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh chính trị để không trượt dài trong cám dỗ danh lợi, không để trở thành “người buôn tin” thuần túy. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, thời gian qua vẫn xuất hiện một số nhà báo không giữ được mình mà vi phạm pháp luật, làm hoen ố hình ảnh nghề nghiệp vốn đòi hỏi sự trong sạch và trách nhiệm cao với xã hội.

Mới đây, Cơ quan Cảnh sát điều tra tỉnh Thái Bình đã đề nghị truy tố 42 bị can trong đường dây cưỡng đoạt tài sản với tổng số tiền lên tới hơn 5 tỷ đồng. Đáng chú ý, trong số các bị can có ông Đồng Xuân Thụ, cựu Tổng Biên tập Tạp chí MT&ĐTVN cùng hàng loạt lãnh đạo và phóng viên của tạp chí. Theo kết luận điều tra, các phóng viên được chỉ đạo tìm kiếm sai phạm của doanh nghiệp rồi viết bài phản ánh để gây sức ép, buộc đối tượng “chung chi” nếu muốn gỡ bài, xóa bài hoặc tránh những bài viết tiếp theo. Đầu năm 2025, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Nam Định cũng điều tra vụ án cưỡng đoạt tài sản xảy ra trên địa bàn huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định liên quan đến một số cán bộ, phóng viên Ban thời sự nội chi chính của báo GT (nay sáp nhập thành báo XD). Những vụ việc này, dù là cá biệt, nhưng đã trở thành “con sâu làm sầu nồi canh”, làm tổn thương nghiêm trọng đến hình ảnh của những người làm báo chân chính.

Phóng viên Lưu Niệm, Báo Tin tức và Dân tộc (áo đỏ) cùng đồng nghiệp tác tại lễ kỉ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Ảnh: Mạnh Linh/Báo Tin tức và Dân tộc

Theo báo cáo của các cơ quan chức năng, chỉ trong năm 2024, đã có 90 trường hợp phóng viên, hội viên Hội Nhà báo Việt Nam vi phạm, trong đó, có 75 người vi phạm pháp luật, còn lại là vi phạm quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo. Không thể phủ nhận, đại đa số nhà báo hiện nay vẫn hành nghề theo đúng pháp luật và chuẩn mực đạo đức. Chính họ đã và đang làm nên những tác phẩm có giá trị, góp phần xây dựng xã hội tốt đẹp.

Tuy nhiên, như nhà báo Huỳnh Dũng Nhân, nguyên Tổng biên tập Tạp chí Nghề báo, nguyên Phó Ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam chia sẻ, vẫn có một bộ phận người làm báo chưa thấm nhuần về đạo đức nghề nghiệp, chạy theo lợi ích cá nhân, quên mất sứ mệnh xã hội của báo chí. Đáng chú ý, vấn đề này càngtrở nên phức tạp khi mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, tạo nên “sân chơi” đầy cạnh tranh giữa báo chí chính thống và các kênh thông tin phi truyền thống. Ông Trần Trọng Dũng, Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho biết, ngày nay, báo chí không còn độc quyền trong việc cung cấp thông tin, công chúng cũng không còn thụ động, mà tham gia trực tiếp vào việc chia sẻ, thậm chí sản xuất thông tin. Điều đó đòi hỏi người làm báo phải chuyên nghiệp hơn, có năng lực thẩm định, chọn lọc và bình luận thông tin, không được chạy theo số lượt truy cập hay tin giật gân mà đánh mất giá trị cốt lõi của nghề báo.

Trong khi đó, Thạc sĩ Nguyễn Bích Thủy, Giảng viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn TP Hồ Chí Minh cũng cho biết, mạng xã hội tuy mở ra cơ hội tiếp cận thông tin phong phú, nhưng cũng khiến không ít phóng viên rơi vào “bẫy” lười biếng: Viết lại thông tin chưa kiểm chứng từ diễn đàn, trang mạng mà không cần đi thực tế. Việc này không chỉ vi phạm quy chuẩn nghề nghiệp, mà còn gây nguy cơ lan truyền tin giả, tin sai, ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan báo chí.

Đạo đức là ‘la bàn’ dẫn đường

Trong hoạt động báo chí, đạo đức không chỉ là chuẩn mực ứng xử, mà còn là “la bàn” dẫn đường cho mỗi cây bút. Giữa dòng chảy công nghệ, khi tin giả, tin thất thiệt tràn lan, đạo đức nghề nghiệp là “vũ khí” mạnh nhất giúp báo chí chính thống giữ được lòng tin của công chúng. Đó cũng là cách báo chí tồn tại một cách bền vững, có trách nhiệm với xã hội.

Ngày nay, người làm báo không chỉ làm nghề bằng tri thức mà còn bằng trái tim và lương tâm.

Theo ông Nguyễn Đức Lợi, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, kể từ khi Luật Báo chí ra đời, đội ngũ nhà báo cả nước đã trưởng thành, tự tin tiếp bước các thế hệ đi trước, làm chủ công nghệ, tạo ra nhiều tác phẩm xuất sắc. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, một số nhà báo vẫn chưa kiểm soát tốt việc sử dụng mạng xã hội cho mục đích cá nhân, hành xử thiếu chuẩn mực, phát ngôn vi phạm đạo đức, thậm chí vi phạm pháp luật. Đây là hiện tượng đáng lo ngại, cần phải xử lý nghiêm minh để giữ gìn hình ảnh báo chí.

Ông Nguyễn Đức Lợi đề xuất, cần sớm sửa đổi Luật Báo chí để theo kịp tình hình mới, nhất là khi phương thức làm báo đã có nhiều thay đổi so với thời điểm luật được ban hành năm 2016. Trong đó, đạo đức nghề nghiệp cần được cập nhật theo thực tế, đồng thời người làm báo cũng cần đặc biệt quan tâm đến việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt như một trách nhiệm văn hóa quan trọng mà báo chí đang gánh vác.

Còn nhà báo Huỳnh Dũng Nhân cũng cho rằng, để làm trong sạch báo giới, cần sự vào cuộc quyết liệt của cơ quan quản lý nhà nước, các cơ quan báo chí; đặc biệt là vai trò của Tổng Biên tập trong việc giám sát, siết chặt kỷ luật nghề nghiệp. Song song đó, Hội Nhà báo cần phát huy vai trò dẫn dắt, thường xuyên nắm bắt tư tưởng, đạo đức và trình độ của hội viên để có định hướng kịp thời.

Phóng viên Mạnh Quân, báo Dân Trí và đồng nghiệp chạy đua với thời gian để đưa tin về các sự kiện thời sự. Ảnh: Báo Dân trí

Theo nhà báo Huỹnh Dũng Nhân, đạo đức nghề nghiệp không phải là thứ có thể “đào tạo cấp tốc” hay “rèn luyện một sớm một chiều”. Nó là yếu tố thuộc tư chất con người, thể hiện qua tinh thần trách nhiệm, thái độ nghiêm túc, lòng trung thực và sự khách quan trong tác nghiệp. Một cây bút có thể nâng cao nghiệp vụ qua thời gian, nhưng đạo đức nghề nghiệp là “căn cước” không thể giả mạo. trở nên phức tạp khi mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, tạo nên “sân chơi” đầy cạnh tranh giữa báo chí chính thống và các kênh thông tin phi truyền thống.

“Dù báo chí đang bước vào thời kỳ chuyển đổi sâu sắc, nơi mà công nghệ chi phối cả cách sản xuất nội dung lẫn cách tiếp cận công chúng, thì vẫn còn những giá trị bất biến mà người làm báo cần giữ vững. Bởi, dù cách làm nghề có thể thay đổi, nhưng đạo đức làm nghề, lý tưởng làm nghề thì không thể khác. Người làm báo phải vì lợi ích của đất nước, của nhân dân, theo đuổi sự thật, khách quan và công tâm trước các vấn đề”, nhà báo Huỳnh Dũng Nhân nói.

Theo một số nhà báo tại TP Hồ Chí Minh, báo chí không thể cạnh tranh với mạng xã hội về tốc độ đưa tin, nhưng có thể vượt trội về sự chuẩn mực, tinh thần trách nhiệm và tính chính xác. Đó chính là “bản sắc” mà báo chí chính thống cần kiên định giữ gìn để không bị cuốn vào cơn lốc thông tin, để mỗi bài viết thực sự là “sản phẩm tin cậy” của công chúng.

Bên cạnh đó, người làm báo cần phải giữ được đạo đức nghề báo, đây không chỉ là nhiệm vụ của từng nhà báo, mà còn là nhiệm vụ chung của cả nền báo chí cách mạng. Chưa kể, đây cũng chính là trách nhiệm xã hội của những người cầm bút, những người không chỉ làm nghề bằng tri thức, mà còn bằng cả trái tim và lương tâm.