Cựu thứ trưởng Nguyễn Linh Ngọc ra tòa trong vụ án khai thác lậu 736 tỷ đồng đất hiếm

Khai thác lậu đất hiếm trị giá hàng trăm tỷ đồng

Cựu thứ trưởng là một trong 12 người đang được tại ngoại.

Trong vụ án, ông Ngọc cùng ông Nguyễn Văn Thuấn (70 tuổi), cựu Tổng Cục trưởng Địa chất và Khoáng sản và 5 cựu cán bộ của Bộ Tài nguyên và Môi trường và Sở Tài nguyên và Môi trường Yên Bái bị VKSND Tối cao truy tố về tội "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí".

Chủ tịch Công ty Thái Dương Đoàn Văn Huấn, bị truy tố về 3 tội: "Vi phạm quy định về thăm dò, khai thác tài nguyên"; "Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng"; "Gây ô nhiễm môi trường".

19 người còn lại bị đề nghị truy tố về các tội danh khác nhau như: "Vi phạm quy định về thăm dò, khai thác tài nguyên"; "Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng"; "Gây ô nhiễm môi trường; Buôn lậu; Tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có".

Cựu thứ trưởng Nguyễn Linh Ngọc

Viện kiểm sát xác định, Bộ Tài nguyên và Môi trường chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về khoáng sản trong phạm vi cả nước, trong đó có trách nhiệm cấp, gia hạn, thu hồi Giấy phép khai thác khoáng.

Cựu Thứ trưởng Nguyễn Linh Ngọc phụ trách lĩnh vực địa chất, khoáng sản và Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, là đơn vị tiếp nhận, thẩm định hồ sơ và trình Lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường quyết định việc cấp Giấy phép khai thác khoáng sản.

Tháng 5/2011, Tổng cục tiếp nhận hồ sơ của Công ty Thái Dương, xin cấp phép khai thác đất hiếm tại mỏ Yên Phú, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái được ông Ngọc ký báo cáo, đánh giá hồ sơ "đã đủ điều kiện".

Ngày 1/7/2011, Luật Khoáng sản 2010 có hiệu lực, việc cấp phép khai thác khoáng sản trên phạm vi cả nước tạm dừng cho đến khi có chỉ đạo mới.

Tại chỉ thị đầu năm 2012, Chính phủ cho phép tiếp tục thẩm định, cấp phép các hồ sơ trước ngày 1/7/2011.

Công ty Thái Dương lập Dự án đầu tư xây dựng tổ hợp chế biến sâu đất hiếm gồm: Nhà máy thủy luyện - chế biến ôxít đất hiếm tại Yên Bái và Nhà máy chiết tách - chế biến ô xít đất hiếm tại khu công nghiệp Đình Vũ, Hải Phòng.

Dự án được Bộ Công Thương thẩm định và có văn bản báo cáo, kiến nghị Thủ tướng chấp thuận chủ trương, giao Bộ Tài nguyên và Môi trường xem xét, cấp giấy phép khai thác.

Tháng 12/2012, dự án được Thủ tướng đồng ý chủ trương, với điều kiện: quặng đất hiếm phải chế biến sâu, không xuất khẩu quặng thô; không chuyển nhượng quyền khai thác cho tổ chức, cá nhân nước ngoài.

Sau khi nhận được văn bản nêu trên, ông Ngọc chỉ đạo Tổng cục Địa chất và Khoáng sản hoàn thiện hồ sơ cấp phép.

Các cán bộ Tổng cục được giao nhiệm vụ thẩm định hồ sơ là bị cáo: cựu Vụ Trưởng Hoàng Văn Khoa, cựu Tổng Cục trưởng Nguyễn Văn Thuấn và cựu chuyên viên Lê Duy Phương.

Hai bị can Đoàn Văn Huấn và Nguyễn Văn Chính, lãnh đạo Công ty Thái Dương.

Cơ quan công tố cáo buộc, hồ sơ của Thái Dương chỉ có giấy chứng nhận đầu tư do tỉnh Yên Bái cấp, đã hết hạn; không có giấy chứng nhận đầu tư cho hai dự án: nhà máy thủy luyện Yên Bái và nhà máy chiết tách Hải Phòng.

Vốn chủ sở hữu của Thái Dương không đảm bảo tỷ lệ bằng 30% tổng số vốn đầu tư của dự án.

Chỉ có 200 tỷ đồng trên tổng mức đầu tư 1.953 tỷ đồng, là vi phạm Luật Khoáng sản.

Quá trình thẩm định, cựu thứ trưởng Ngọc và ba cán bộ Phương, Khoa và Thuấn bị cáo buộc sử dụng kết quả thẩm định cũ, không thẩm định lại hồ sơ, biết hồ chưa đủ điều kiện nhưng cùng có ý kiến thống nhất hồ sơ của Công ty Thái Dương đã đủ điều kiện. Xong việc, ông Thuấn được Chủ tịch Thái Dương tặng 500 triệu đồng dịp sinh nhật năm 2012.

Viện kiểm sát cũng xác định, tại Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Yên Bái có 3 bị cáo Hồ Đức Hợp, Giám đốc; Lê Công Tiến, Phó Giám đốc phụ trách lĩnh vực khoáng sản và Bùi Đoàn Như, Trưởng Phòng khoáng sản Sở Tài nguyên và Môi trường là những cá nhân có trách nhiệm chính trong công tác quản lý hoạt động khai thác đất hiếm tại mỏ Yên Phú.

Ba cán bộ bị cáo buộc biết công ty bắt đầu khai thác, tiêu thụ đất hiếm từ năm 2020; những sai phạm đều được thể hiện qua các báo cáo, kết quả kiểm tra, rà soát của Sở Tài nguyên và Môi trường. Nhưng ba bị cáo không kiến nghị xử lý.

Tháng 3/2021, khi công ty Thái Dương xin gia hạn giấy phép khai thác, Sở Tài nguyên và Môi trường Yên Bái được giao trách nhiệm tham mưu, báo cáo việc chấp hành pháp luật trong hoạt động khai thác khoáng sản tại mỏ Yên Phú để xem xét việc gia hạn giấy phép.

Dù không kiểm tra, rà soát nhưng ba bị cáo vẫn nhận xét công ty đã chấp hành đúng pháp luật để tỉnh Yên Bái gửi văn bản tới Bộ Tài nguyên và Môi trường để gia hạn giấy phép cho công ty này.

Từ sai phạm của 7 cựu cán bộ trên, Công ty Thái Dương được cấp Giấy phép khai thác đất hiếm tại mỏ từ tháng 6/2013 đến tháng 7/2028.

Kê biên hàng trăm tỷ đồng của bị can

Theo quy định pháp luật, trước khi khai thác, Công ty Thái Dương phải nộp thiết kế mỏ được thẩm định, phê duyệt cho cơ quan quản lý Nhà nước về khoáng sản; khi khai thác quặng đất hiếm phải chế biến thành oxit đất hiếm riêng rẽ có độ sạch 99,9%, được cung cấp cho các ngành công nghiệp trong nước và xuất khẩu; quặng sắt được cung cấp cho các cơ sở luyện gang thép trong nước.

Tuy nhiên, sau khi được cấp phép, Chủ tịch Thái Dương đã chỉ đạo nhân viên khai thác quặng đất hiếm trái phép khi chưa đủ điều kiện.

Không lập thiết kế mỏ theo quy định để nộp cho Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Yên Bái.

Đến thời điểm khởi tố vụ án, công ty này vẫn chưa lập.

Mỏ đất hiếm tại tỉnh Yên Bái.

Công ty Thái Dương đã khai thác trái phép, vi phạm các quy định của pháp luật: không thông báo ngày bắt đầu khai thác mỏ; không lắp Trạm cân tại vị trí đưa khoáng sản nguyên khai ra khỏi khu vực khai thác, chưa lắp đặt camera giám sát để theo dõi lượng quặng; khai thác dù không được thuê, sử dụng đất; không thực hiện đầy đủ nội dung báo cáo đánh giá tác động môi trường.

Theo dự án được Bộ Công Thương thẩm định năm 2013, Công ty Thái Dương sẽ hợp tác với đối tác Nhật Bản để xây dựng nhà máy chế biến sâu đất hiếm.

Thế nhưng, khi được cấp Giấy phép, Huấn đã không hợp tác với các công ty nêu trên mà hợp tác với Lưu Vũ, quốc tịch Trung Quốc để xây dựng nhà máy thủy luyện, không đảm bảo điều kiện chế biến sâu nên chỉ sơ chế quặng đất hiếm tạo ra sản phẩm là tổng oxit đất hiếm có độ sạch 18-20% trong khi giấy phép yêu cầu độ sạch tới 99,9%.

Công ty cũng bị cáo buộc xuất bán tinh quặng sắt sang Trung Quốc, trong khi quy định phải bán cho các cơ sở luyện gang thép trong nước.

Năm 2019 - 2023, Huấn tổ chức cho Thái Dương khai thác trái phép quặng đất hiếm và quặng sắt trị giá hơn 864 tỷ đồng, đã bán 736 tỷ đồng và còn tồn 128 tỷ đồng tại mỏ.

Công ty Thái Dương còn bị cáo buộc gian lận kế toán, bán "chui" khoáng sản cho hai công ty: Công ty Cổ phần Đất hiếm Việt Nam và Công ty TNHH thương mại vận tải Hợp Thành Phát.

Hai công ty này sau đó tiếp tục bán "chui" cho công ty khác hoặc gian lận sổ sách kế toán, mua khống hóa đơn để hợp thức hóa số đất hiếm mua từ Thái Dương.

Chủ tịch công ty Thái Dương cũng bị cáo buộc buôn lậu cho một người Trung Quốc số quặng đất hiếm trị giá gần 8 tỷ đồng.

Với tội "Gây ô nhiễm môi trường", bị can Huấn bị cáo buộc đã chỉ đạo nhân viên xả trái phép hơn 350.000 tấn chất thải ra môi trường, trong đó thải 2.425 tấn thạch cao, 348.770 tấn bùn thải quặng.

Cơ quan điều tra đã kê biên một số tài sản của bị can Huấn gồm: 3 thửa đất tại yên Bái, 2 thửa đất tại Hà Nội và 3,5 triệu cổ phần của Công ty Thái Dương trị giá 350 tỷ đồng; bị thu 14 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất liên quan công ty này.

Tổng tiền các bị cáo đã nộp khắc phục hậu quả theo cáo trạng là hơn 20 tỷ đồng.