Cùng đồng bào vùng cao đón Tết đặc biệt dành cho... trâu bò

Đỉnh Phia Oắc - Cao Bằng đẹp sững sờ trong băng tuyết

Cao Bằng: Tai nạn “siêu” liên hoàn, hàng loạt ô tô, xe máy bẹp rúm

Những ngày này, người dân tại một số huyện vùng cao của tỉnh Cao Bằng trở nên tất bật hơn bao giờ hết. Sau những ngày mùa vất vả, mọi người lại chuẩn bị để đón cái tết cổ truyền “Vía trâu” mang đậm bản sắc dân tộc.

Tết “Vía trâu” còn được gọi là “Khoăn vài”, thường được gọi là Tết thu vía, trả công cho trâu, bò và trẻ em mục đồng chăn thả trâu, bò sau vụ mùa cày cấy.

Ngay từ sáng sớm 5/6, tất cả các phiên chợ trên địa bàn đều chật kín người. Tại chợ Thị trấn Trùng Khánh, các hàng hóa đều bày bán dày đặc, từng dãy dài hàng hóa được xếp ngay ngắn từ đầu đến cuối chợ. Các sản phẩm được bày bán tại chợ khá đa dạng, nhiều nhất là lá dong, thịt lợn, gà, vịt và hoa quả để làm mâm cỗ, đồ cúng đón tết.

Tết vía trâu được tổ chức để cúng thần nông, xin trả vía cho gia súc và trả công những ông đầu cơ nghiệp.

Đặc sản đặc trưng tại các phiên chợ mùa này là vịt cỏ, được bà con chăn thả tại tự do các sông suối trong vắt. Người dân bày bán từng dãy dài lồng vịt trải dài giữa hai bên lối đi, người mua kẻ bán qua lại tấp nập. Tiếng người cười nói ồn ào, tay bắt mặt mừng khi ra chợ được gặp nhau tạo nên thứ âm thanh đặc trưng rất riêng của một phiên chợ vùng cao. Ở đây ồn ào, tấp nập chẳng khác gì phiên chợ tết dịp cuối năm.

Mặc dù cuộc sống người dân được nâng cao, diện mạo những khu chợ đã được cải tiến hơn, khang trang hơn nhưng chợ phiên vẫn giữ được những nét đặc trưng của chợ tết xưa.

Chị Nguyễn Thị Hạnh, ở xã Khâm Thành, Trùng Khánh hớn hở ra chợ từ rất sớm, bởi theo chị thì phải ra chợ từ sớm mới sắm sửa, chuẩn bị cho mâm cúng được đầy đủ. Tùy từng phiên chợ, có những năm do bận việc nên ra chợ muộn sẽ không mua được hàng hóa như thịt vịt, thịt lợn, một số đồ lễ do chợ phiên 5 ngày mới họp một lần, năm đó gia đình sẽ mất vui, mất luôn tết.

Theo những cụ già địa phương, do đặc thù vùng miền, khí hậu nên từ tháng 3 âm lịch, người nông dân tại các tỉnh miền núi phía Bắc mới bắt đầu cày xới cho vụ mùa và kéo dài đến tháng 6 âm lịch mới kết thúc.

Mâm cỗ trong ngày "tết" dành cho trâu bò của bà con vùng cao.

Sau vụ cày, để tạ ơn con trâu người Tày ở vùng cao tổ chức ăn tết gọi là Kin Khoăn vài. Bởi người ta coi con trâu cũng có hồn có vía, sau vụ phải gọi vía trâu về nhập vào thân xác để cho trâu khoẻ.

Háo hức nhất là những đứa trẻ, bởi ngày đó trẻ em đi chăn thả trâu bò sẽ chúng được người lớn trong nhà gói cho bánh trái, bún và những chiếc đùi vịt, đùi gà to béo ngậy để chúng ăn cùng nhau, có ý động viên, khuyến khích mục đồng.

Chị Nguyễn Thị Thu, ở Trùng Khánh, Cao Bằng cho biết: Có lẽ đây là cái tết đặc biệt nhất tại một số tỉnh miền núi. Bởi những cái tết trong năm đều dành cho việc tưởng nhớ tổ tiên, chào đón năm mới, nhưng tết vía trâu lại dành để trả công cho trâu bò.

"Tôi nghĩ cần thiết duy trì phong tục độc đáo này, bởi trước đây khi công nghệ, máy móc chưa hiện đại, những con trâu vẫn là công cụ chính giúp bà con tăng gia, phát triển nền nông nghiệp lúa nước. Do đó, không thể phủ nhận sự gắn bó thân thiết, tình cảm của bà con dành cho gia súc, trâu, bò."

Một góc chợ phiên ngày tết (Ảnh: caobangtv).

Trong ngày chính của phong tục “trả ơn Trâu bò”, các gia đình thường dậy rất sớm để chuẩn bị sửa soạn mâm cỗ, thịt gà, vịt để cho mâm cỗ được trang trọng, đầy đủ. Các mâm cỗ thường có sự khác nhau nhất định để phù hợp với phong tục của từng vùng.

Món ăn không thể thiếu trong dịp Tết Khoăn vài ở Cao Bằng là thịt vịt quay mác mật, một món ăn đặc trưng của người Tày, Nùng nơi biên giới, ăn kèm với bún trắng và canh vịt nấu măng. Những món ăn đậm hương vị núi rừng tạo nên nét đặc trưng riêng của vùng đất nơi đây.

Được tổ chức vào ngày mùng 6 tháng Sáu âm lịch hằng năm, những mâm cỗ trong ngày tết đặc biệt này nhằm cúng thần nông, xin trả lại vía cho gia súc, cầu một năm an lành, mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa.

Sau đó, ông bà, bố mẹ và con cháu cùng quây quần bên mâm cơm gia đình ấm áp, cùng ăn uống, trò truyện vui vẻ.

Tết Khoăn vài là một trong số những tết đặc trưng và lâu đời của dân tộc Tày ở Cao Bằng, nó có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện tình cảm, sự biết ơn của bà con đối với những “ông đầu cơ nghiệp”. Qua đó, tôn vinh, bảo tồn văn hóa truyền thống của bà con để truyền lại cho thế hệ mai sau.