Chuyện về người nghệ nhân dành nửa cuộc đời để giữ lửa trò Kiều

Có duyên với trò kiều

Ấn tượng của chúng tôi khi lần đầu gặp ông là mặc dù đã gần 70 tuổi thế nhưng trông ông còn rất khỏe mạnh, cơ thể vẫn còn rất dẻo dai, hằng ngày ông vẫn cùng các thanh niên trong làng ra biển kéo lưới. Có được sức khỏe như vậy là bởi một phần không nhỏ của trò Kiều. Ông Huýnh cho biết, mỗi tối ông vẫn hăng say tập luyện trò Kiều với đoàn diễn của mình, trò Kiều giúp tinh thần ông trở nên minh mẫn, vui tươi hơn.

Giới thiệu cho chúng tôi về trò Kiều ông cho hay, đó là một loại hình nghệ thuật được chuyển tác từ truyện Kiều, bao gồm hát, diễn xuất và làm trò, trong đó lời ca được pha trôn giữa ca Huế, tuồng, chèo, ngâm, lẩy Kiều,.. với dân ca Nghệ Tĩnh, ca Trù. Tuy trò Kiều được kết hợp từ nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau nhưng nội dung cốt lõi vần xoay quanh truyện Kiều.

Ông Huýnh đang tập một đoạn trong trò Kiều.

Trò Kiều có không gian diễn xướng ở cả 3 miền của đất nước, nhưng đối với người dân huyện Nghi Xuân – Hà Tĩnh, Nơi chôn nhau cắt rốn của Nguyễn Du thì trò Kiều luôn sống trong lòng họ không phải vì thiếu cái đễ diễn, để hát, cũng không phải diễn để kiếm tiền, mà vì lòng đam mê nghệ thuật trò Kiều.

Ngay từ nhỏ, ông đã được tiếp xúc với trò Kiều trong các đêm diễn của đội văn nghệ xã. Niềm say mê với trò Kiều của ông cũng bắt đầu từ những khoảnh khắc. Trong những năm tháng ở chiến trường, dưới làn mưa bom bão của kẻ thù, những câu Kiều của ông vẫn ngân vang, để rồi “tiếng hát đã át tiếng bom” giúp ông cùng đồng đội vững vàng tay súng.

Trong đời sống sinh hoạt hằng ngày của ông cũng như người dân Xuân Liên trò Kiều đã ăn sâu vào tiềm thức. Họ hát Kiều, diễn trò Kiều lúc làm đồng, khi ngồi khâu nón, dệt vải... Mọi vui buồn, tình cảm của cuộc sống đều có thể vận một câu kiều để thể hiện.

Đội Kiều xã Xuân Liên hăng say tập luyện

Theo ông Huýnh phong trào hát trò Kiều ít nhiều bị mai một và gần như bị lãng quên. Đến nay chỉ còn Tiên Điền và Xuân Liên là hai địa phương có đội diễn trò Kiều còn tồn tại và phát triển đến bây giờ. Mong muốn gìn giữ nét đẹp văn hóa của quê hương, năm 2000 ông Nguyễn Huýnh kêu gọi nhân dân khôi phục câu lạc bộ trò Kiều xã Xuân Liên.

Để câu Kiều còn mãi ngân xa

Ông Nguyễn Huýnh hiện là chủ nhiệm, chỉ đạo, đạo diễn, thiết kế mỹ thuật cũng như làm dụng cụ cho đội Kiều xã nhà. Buổi đầu mới khôi phục câu lạc bộ chỉ có 10 người, chủ yếu là con cháu và người dân trong vùng. Nhưng với niềm đam mê và lòng nhiệt huyết muốn khôi phục lại những câu hò, điệu Kiều mộc mạc, giản dị mà một thời người dân nơi đây ai cũng thuộc lòng từng câu từng chữ, nên hầu như tất cả các thành viên của câu lạc bộ đều hang hái nhiệt tình tham gia. Hiện đội Kiều xã Xuân Liên có 18 người, trong đó lớp trẻ có 6 người, sinh hoạt một tuần hai buổi, thường là vào những buổi tối cuối tuần từ 7h30 đến 10h.

Gian nhà nhỏ của ông hiện đang là nơi để dụng cụ của câu lạc bộ. Những thanh gươm, gậy tre, áo quần, tranh vẽ đều do đích thân ông thiết kế nên. Chưa hết ông Huýnh còn tự tay viết kịch bản, dàn dựng câu chuyện, chọn diễn viên diễn xuất hợp với vai diễn nhất.

ông Huýnh được trao tặng nghệ nhân dân gian.

Sau khi ai tập xong vai của mình sẽ tự đi đến nhà ông để kiểm tra, nếu hát chưa được, điệu bộ chưa được, làm chưa có diễn cảm trên sân khấu thì phải về nhà tập lại. Tuy vất vả là thế nhưng mọi người không ai bỏ vai mà ngược lại luôn nổ lực để hoàn thành tốt vai diễn của mình.

Ông Huýnh cho hay việc truyền lửa trò Kiều cho lớp trẻ hiện nay là một điều rất khó khăn bởi lẽ, lớp trẻ hiện nay không say mê trò Kiều như thế hệ ông cha, theo nghiệp này không đủ để kiếm sống thế nên đa số thanh niên trong xã sau khi học xong đều đi xuất khẩu lao động nước ngoài. “ Trước tiên, muốn đến với trò Kiều người đó phải có niềm say mê với bộ môn này, bởi lẽ không có niềm đam mê sau một thời gian ngắn sẽ bỏ giữa chừng. Một điều nữa, bạn phải là người có năng khiếu hát Kiều, nếu không sẽ rất khó khăn.” – ông Huýnh tâm sự.

Bên cạnh đó, kinh phí cho các buổi diễn xa của đoàn cũng là một khó khăn lớn, chủ yếu là bỏ tiền túi, nếu không có thì tự chở nhau đi.

Đứng trước muôn vàn khó khăn, bản thân là con người đầu tàu, bằng lòng đam mê và nhiệt huyết với Trò Kiều ông Huýnh luôn vận động mọi người cùng cố gắng để giữ gìn nét đẹp này cho quê hương đất nước. Vợ ông, một người từ nhỏ cũng say mê với trò Kiều, luôn bên cạnh, động viên ông, giúp đỡ ông và câu lạc bộ từ những việc nhỏ nhất, giúp ông có thêm động lực để theo đuổi đam mê.

Hiện tại, ông Huýnh cùng câu lạc bộ trò Kiều xã Xuân Liên đang tích cực tập luyện để chuẩn bị cho lễ kỉ niệm 250 ngày sinh đại thi hào Nguyễn Du, sẽ được tổ chức vào tháng 11 tới đây tại khu tưởng niệm Nguyễn Du.

Với những đóng góp không ngừng nghỉ của mình đối với bộ môn trò Kiều, ngày 19/7/2012 ông Nguyễn Huýnh đã được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao tặng bằng công nhận danh hiệu Nghệ nhân dân gian, được huyện và tỉnh tặng nhiều bằng khen và danh hiệu cao quý.

Một đời gắn bó và luôn cháy bỗng tình yêu dành cho trò Kiều, người nghệ nhân dân gian Nguyễn Huýnh đã và đang tiếp tục duy trì, góp phần vào việc gìn giữ bảo tồn một nét đẹp văn hóa đáng trân trọng.