Chuẩn bị các điều kiện để tu bổ Di tích lịch sử cấp Quốc gia Đền Đuổm

Đền Đuổm toạ lạc tại xã Động Đạt, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ 12 (năm 1180), là nơi thờ danh tướng Dương Tự Minh, vị tướng tài ba dưới vương triều nhà Lý, người có công lớn trong việc giữ yên bờ cõi phía Bắc nước Đại Việt ở thế kỷ thứ XII. Với tài năng xuất chúng, ông đã được các vua triều Lý phong sắc làm thủ lĩnh Phủ Phú Lương.

Đền Đuổm có lịch sử ngót ngàn năm, đã được công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia.

Năm 1993, Di tích đền Đuổm được Bộ Văn hóa, Thể thao công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia; năm 2017 Lễ hội đền Đuổm được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Trước đó, Hồ sơ xếp hạng di tích Đền Đuổm do Bảo tàng tỉnh Bắc Thái (sau tách tỉnh là Bắc Kạn và Thái Nguyên) thực hiện năm 1992 có ghi: "Dưới triền núi phía Đông là Đền thờ Dương Tự Minh khu trung tâm của di tích. Năm 1949 khu này bị ném bom đã phá đi hầu hết cụm di tích Đền, nhưng đến nay đã được tu bổ xây dựng lại. Hiện trạng cụm công trình kiến trúc Đền còn lại gồm: Hệ thống cổng và tường chắn, miếu quan Sơn, miếu phủ Bà, hệ thống đường lên đền Trung, hàm Long (Đá tự nhiên). Đền Trung (đền thờ chính Dương Tự Minh) hệ thống đường kên đền Thượng – hay gọi là đền Mẫu (Thờ mẹ Dương Tự Minh)....

Về bài trí trong nhà của khu đền, từ miếu Quan Sơn đến đền thờ chính đều có bệ điện thờ, các bệ điện thờ mới được xây dựng lại từ năm 1987....”.

Theo các cụ cao niên trong vùng, trước năm 1980, Di tích lịch sử đền Đuổm chưa có nhiều hạng mục công trình, chỉ gồm ngôi đền Trung có diện tích 40m2 và đền Hạ là phủ thờ 2 vị công chúa (15m²). Các hạng mục được làm giản đơn với cột tre mái lợp lá cọ. Các khu vực thờ tự khác chủ yếu là cây hương, hoặc đặt bát hương.

Do thời gian và thiên nhiên khắc nghiệt, vật liệu xây dựng chủ yếu là gỗ, lá tự nhiên, nên Đền bị hư hại, xuống cấp, nhân dân trong vùng hằng năm phải tu sửa để tổ chức các nghi lễ vào ngày 5, 6 tháng Giêng.

Từ năm 1980 đến nay, di tích Đền Đuổm đã trải qua 9 lần tu bổ, tôn tạo. Tất cả các hạng mục công trình hiện có tại di tích đều là những công trình mới được duy tu, tôn tạo, xây dựng lại cách ngày nay 45 năm. Một số hạng mục như: Tam quan mới xây dựng năm 1996, Tháp Chuông năm 1997, đền Trung năm 2003, đền Thượng, đền Hạ năm 2007, đều không phải là di tích gốc, không phải là di tích kiến trúc – nghệ thuật cổ.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch (VHTTDL) tỉnh Thái Nguyên Đỗ Xuân Hòa, Lễ hội đền Đuổm là một trong những sự kiện đầu năm có ý nghĩa quan trọng đối với Nhân dân huyện Phú Lương. Từ năm 2015, UBND huyện Phú Lương, các sở, ban ngành liên quan đã phối hợp với Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL) và các chuyên gia nghiên cứu, phục dựng nghi thức lễ hội, trùng tu, tôn tạo di tích.

Đến nay, các nghi thức trong phần tế lễ, rước đất, rước nước đã dần được phục dựng, hoàn thiện để phù hợp với điều kiện thực tế của không gian đền Đuổm, mang ý nghĩa giáo dục truyền thống sâu sắc.

Cũng theo Phó Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Thái Nguyên, sau mỗi lần tu bổ tôn tạo, các công trình được xây dựng khang trang hơn trước. Tuy nhiên, do kinh phí thu hút được hạn chế nên việc tu bổ còn nhỏ lẻ, chắp vá, thiếu đồng bộ. Các hạng mục công trình được xây dựng, tu bổ, tôn tạo, sửa chữa cơ bản mang tính chất tạm thời, chưa đạt được độ bền chắc lâu dài, thiếu đồng bộ, ảnh hưởng tới mỹ quan chung của Di tích.

Bên cạnh đó, khuôn viên trong di tích nhỏ, hẹp; trải qua thời gian, không gian ẩm ướt, khu di tích nằm ở vị trí sườn núi đá nên đã làm ảnh hưởng đến các hạng mục công trình, bị xuống cấp, sụt lún, rạn nứt, thấm dột làm ảnh hưởng đến kết cấu cũng như sự thẩm mỹ của hạng mục công trình di tích. Hệ thống các công trình Đền Trung, Phủ Bà (phủ Diên Bình, phủ Thiều Dung), Tháp chuông chưa đáp ứng được với nhu cầu sinh hoạt, hưởng thụ văn hóa, tinh thần của nhân dân cũng như đạt được giá trị về mặt kiến trúc - nghệ thuật của di tích thuộc giai đoạn thời nhà Lý - Trần (thế kỷ XII - XIII)...

“Hoạt động tu bổ, tôn tạo di tích tại Đền Đuổm lâu nay trong tình trạng có đến đâu làm đến đấy, chưa mang tính tổng thể toàn diện để nâng tầm giá trị di tích", Phó Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Thái Nguyên nói. "Để bảo đảm an toàn cho Nhân dân, du khách thập phương đến chiêm bái, vãn cảnh và hành lễ an toàn, đồng thời bảo quản các linh vật tại Đền không bị hư hại, việc tu bổ, tôn tạo Di tích đền Đuổm là bức thiết, quan trọng. Chính quyền địa phương và ngành chức năng đã tích cực triển khai các bước theo quy định".

Ông Đỗ Xuân Hòa cho biết, các hạng mục được tu bổ, tôn tạo lần này gồm: Đền Thượng; đền Trung (khu thờ tự chính của Di tích); 2 phủ thờ nhị vị công chúa; lầu chuông; khu vực hàng rào, cảnh quan Di tích. Tất cả các hạng mục sẽ được làm mới, phù hợp hơn và được thiết kế xây dựng giữ nguyên bản theo kiến trúc thời Lý. Các loại vật liệu xây dựng có độ bền chắc. Hàng trăm lượt người địa phương đến giúp Ban Quản lý dọn dẹp mặt bằng, di chuyển các linh vật phục vụ tế lễ và tài sản của Di tích đến các vị trí an toàn, tránh thất lạc; vỡ, hỏng. Tổng kinh phí xây dựng sẽ xã hội hoá, dự kiến khoảng 22 tỷ đồng.

Trên cơ sở Tờ trình của UBND huyện Phú Lương, Sở VHTTDL tỉnh Thái Nguyên đã tham mưu trình UBND tỉnh cho chủ trương tu bổ, tôn tạo di tích. Ngày 10/3/2025, UBND tỉnh ban hành Công văn số 1473/UBND-KGVX về việc cho chủ trương tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử quốc gia Đền Đuổm; đồng thời có Tờ trình số 24/TTr-UBND ngày 11.3.2025 trình Bộ VHTTDL thẩm định Báo cáo kinh tế kỹ thuật tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử và thắng cảnh Đền Đuổm (xã Động Đạt, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên).

Ông Đỗ Xuân Hòa thông tin thêm, Sở VHTTDL tiếp tục phối hợp với UBND huyện Phú Lương, các cơ quan, đơn vị liên quan, doanh nghiệp, nhà hảo tâm hoàn thiện các điều kiện, thủ tục cần thiết để Dự án sớm được triển khai thực hiện.

Trần Sơn