Các hãng dược và "ma thuật" tạo khan hiếm giả

Sắp xét xử phúc thẩm vụ buôn thuốc giả tại VN Pharma

Thuốc giả hoành hành trên toàn cầu như thế nào

Bác sĩ ở một số nước đã lên tiếng báo động, và đòi chính quyền phải có biện pháp can thiệp. Nhiều ý kiến đã vạch trần nguyên do tình trạng khan hiếm: Đó là vì một số tập đoàn dược phẩm ngưng sản xuất thuốc không mang lại lợi nhuận cao hay đã cố tình tạo nên sự khan hiếm để rồi sau đó nâng giá sản phẩm lên gấp bội để kiếm lợi, bất chấp nguy hiểm tính mạng đối với các bệnh nhân.

Hình minh họa.

Một ví dụ cụ thể đầu tiên đã được bác sĩ giải phẫu Yann Neuzillet, chuyên khoa niệu học nêu bật: Đó là trường hợp của thuốc Immucyst, dùng để ngăn không cho ung thư bàng quang (bọng đái) tái phát. Từ năm 2012 cho đến cuối 2017, loại thuốc này chỉ được cung cấp nhỏ giọt ở Pháp.

Hậu quả là nhiều bệnh nhân không được chữa trị đúng liều lượng và bệnh tái phát. Theo số liệu của Hiệp hội Niệu học Pháp, có gần 700 bệnh nhân bị rơi vào tình trạng thiếu thuốc và phải mổ lại, có cả 100 người đã phải chịu hậu quả rất bi thảm, bị cắt bàng quang với tất cả những hệ quả kèm theo.

Loại thuốc này mới chỉ có trở lại ở Pháp gần đây, nhưng các bác sĩ được cảnh báo rằng thuốc có thể bị khan hiếm trở lại trong vòng một năm tới đây. Immucyst không phải trường hợp cá biệt.

Số liệu chính thức năm 2017 của Cơ quan Quốc gia Pháp về An toàn Dược phẩm ANSM, vừa mới được củng cố lại, đã xác nhận lời báo động mà giới bác sĩ và dược sĩ trong môi trường bệnh viện đã tung ra: Số lượng thuốc bị gián đoạn cung cấp, vốn đã rất cao từ năm 2013, vào năm ngoái đã tăng vọt, đạt mức chưa từng thấy từ trước đến nay.

Theo giám đốc bộ phận phụ trách giám sát của ANSM, đây là mối lo ngại rất lớn. Cơ quan này nhận được trung bình 400 thông báo về tình trạng thiếu hụt thuốc. Bây giờ con số này lên đến khoảng 500.

Tình hình càng đáng lo hơn vì Cơ quan ANSM chỉ chú ý đến những loại thuốc gọi là “sống còn” cho công việc điều trị, tức là những dược phẩm mà nếu thiếu, có thể ảnh hưởng đến khả năng sống sót của bệnh nhân, hay làm mất cơ may chữa trị cho bệnh nhân.

Vấn đề này ngày càng khó giải quyết. Cơ quan ANSM có một số giải pháp, trong đó có việc nhập số thuốc mà kế hoạch ban đầu là dành cho những nước khác. Nhưng điều này vẫn không thỏa đáng. Một cách khác là sử dụng các phân tử (molecule) gần như có cùng hiệu năng để thay thế.

Có điều, như giải thích của một giáo sư, “tuy giống nhau nhưng có thể gây tác dụng phụ khác nhau, hay không hiệu quả bằng”. Nguyên nhân gây ra tình trạng khan hiếm đó đến từ việc giới sản xuất đã đánh giá là một số thuốc không mang lại đủ lợi nhuận để họ tiếp tục sản xuất.

Đây là những loại thuốc được tung ra thị trường từ lâu và bán với giá thấp. Theo một nhà huyết học châu Âu “giới sản xuất thấy không được lợi nữa thì họ ngưng sản xuất và quay sang những molécule mới mà việc chế tạo mang lại cho họ những khoản lợi nhuận to lớn, thay vì chú ý đến các loại thuốc ra trước, cho dù các thuốc này vẫn rất cần thiết cho người bệnh”.

Hiện nay thì thuốc gia công sản xuất ở ngoài rất nhiều, gần 80% hoạt chất, tức là thành tố chính, của các loại thuốc, đều nhập từ nước ngoài, chủ yếu từ những nơi giá thành rẻ và không có quy định chặt chẽ về môi trường như Trung Quốc hay Ấn Độ.

Theo một dược sĩ kỳ cựu, việc gia công này cũng gây trở ngại vì khi người ta phát hiện một điều gì đấy bất ổn khi kiểm tra một nhà máy, hay một nhà cung cấp nào đó đột ngột thay đổi khách hàng, thì nhà sản xuất phải mất một thời gian tìm người gia công khác.

Bên cạnh những nguyên nhân liên quan đến sản xuất khiến cho thuốc thiếu hụt, còn có áp lực đến từ tình trạng nhu cầu trên thế giới tăng mạnh lên, khiến cho các nước không ngần ngại cạnh tranh nhau, sẵn sàng mua giá cao hơn, nhất là những loại thuốc ra trước đây mà giá vẫn rẻ trên thị trường.

Trong tình hình này, nhiều người e ngại tình trạng ngưng cung cấp trở thành một phương thức để các viện bào chế gây áp lực nhằm tăng giá một cách quá đáng.

Đây là phương thức thường áp dụng ở Mỹ, nhưng chỉ mới được ghi nhận ở Pháp. Như trường hợp của thuốc carmustine, dùng để hóa trị, thoạt đầu được bán ra với giá 38 euro một lọ.

Thế nhưng sau đó thuốc này không còn được cung cấp trong vòng một năm, để rồi xuất hiện trở lại với giá 900 euro một liều. Và sau vài lần khan hiếm khác, carmustine hiện được bán ra với giá 1.405 euro một lọ.

Chính phủ Pháp đã cố tìm phương thức đối phó với nạn thiếu hụt này. Một ví dụ là đạo luật thông qua vào năm 2016, buộc các nhà sản xuất phải có “kế hoạch quản lý khả năng thiếu hụt” và gửi lên cho cơ quan chính quyền để xét duyệt lại.

Tuy nhiên một số người hoài nghi hiệu quả của luật đó. Trong tình hình nói trên, giới chuyên gia đang vặn óc tìm giải pháp: phải cần một kế hoạch táo bạo hơn.

Hiện nay, cơ quan ANSM đã tập hợp một nhóm chuyên gia, hoàn thiện một số đề nghị đưa lên Bộ Y tế. Trong những hướng đang suy nghĩ có việc lập kho dự trữ an toàn, đa dạng hóa các cơ sở sản xuất trong trường hợp đó là thuốc độc quyền, và nhất là khuyến khích đưa cơ sở sản xuất trở về Pháp, hay ít ra là về châu Âu, đối với những sản phẩm quan trọng nhất.

Một số viện bào chế đã được tiếp cận theo chiều hướng đó, nhưng đây là một việc làm dài hơi. Nhiều nhà thuốc tây trong các thành phố Pháp đã lập kế hoạch ứng phó với nạn khan hiếm.

Ngay từ năm 2013, để thông tin lưu chuyển dễ hơn giữa các tác nhân trong dây chuyền: Hiệu thuốc, giới bán sỉ, giới sản xuất, Hội Dược sĩ Pháp đã thiết lập một hệ thống tự động thông báo sự thiếu hụt của một sản phẩm.

Chỉ trong vòng 72 tiếng đồng hồ là sẽ có tín hiệu báo động gởi đến công ty dược phẩm có liên can và giới chức trách y tế. Nhưng điều này giúp tìm giải pháp trong trường hợp thuốc tạm thời bị thiếu hụt nơi hãng bán sỉ cho nhà thuốc.

Hiện nay thì một nửa trong số 22.000 nhà thuốc tây tại Pháp đã kết nối vào hệ thống này. Tại Mỹ, nơi mà nạn thiếu hụt thuốc cũng thường diễn ra, gần 300 bệnh viện cũng vừa thông báo quyết định tập hợp lại để thành lập viện bào chế thuốc của riêng mình, không chạy theo lợi nhuận, để sản xuất các loại thuốc đã có từ lâu.