Bài học từ vụ án gắn biển cây gỗ nghiến tại Hà Giang: Sai sót không vì động cơ cá nhân

Theo cáo trạng được vị đại diện viện kiểm sát tỉnh Hà Giang công bố, tháng 2/2019, Hoàng Văn Trực được điều động đến BQL rừng Phong Quang làm nhiệm vụ với vai trò là Phó Giám đốc phụ trách.

Qua rà soát công việc, Hoàng Văn Trực thấy BQL rừng Phong Quang được UBND tỉnh Hà Giang giao làm chủ đầu tư dự án thực hiện mô hình thí điểm giao khoán đồng thời gắn biển cây gỗ nghiến để quản lý.

Tháng 11/2019, Hoàng Văn Trực xây dựng các tờ trình để trình các sở ban ngành liên quan phê duyệt để thực hiện dự án nói trên. Tổng kinh phí được duyệt cho dự án là 1.598.895.000 đồng. Trong đó, phần chi lớn nhất là kinh phí làm biển cây gỗ nghiến với số tiền là 1,2 tỷ đồng.

Do thời gian còn lại của năm tài chính quá ngắn, không thể thực hiện các nội dung của phương án và quyết toán kinh phí đã được cấp, Hoàng Văn Trực đã chỉ đạo Nguyễn Thị Thảo là kế toán của Ban QL rừng và Nguyễn Tá Sỹ là thủ kho của Ban QL rừng lập khống trước một số chứng từ để rút tiền và quyết toán các nguồn kinh phí với Sở NN&PTNT tỉnh Hà Giang mục đích để phát triển dự án, không có vụ lợi gì.

Quá trình điều tra, cơ quan tố tụng xác định, các bị cáo đã thực hiện trái công vụ được giao như không tổ chức điều tra khảo sát thu thập số liệu tại hiện trường cây gỗ nghiến, khi được cấp tiền triển khai phương án đã lập khống chứng từ để quyết toán, thực hiện chi không đúng các hạng mục được phê duyệt, chi sai mục đích, gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước với tổng số tiền hơn 926 triệu đồng.

Trong đó, nhiều nhất là số tiền sản xuất biển cây gỗ nghiến bị thừa. Đại diện Viện kiểm sát cho rằng, do các bị cáo không khảo sát thu thập số liệu về cây gỗ nghiến, dẫn đến sản xuất thừa 15144 biển cây gỗ nghiến, số tiền bị lãng phí, gây thiệt hại cho ngân sách là hơn 605 triệu đồng.

Tại phiên xét xử, bị cáo Hoàng Văn Trực trình bày: “Bị cáo nhận thức rõ hành vi của mình là vi phạm pháp luật, song mong Hội đồng xét xử đánh giá đầy đủ hoàn cảnh, điều kiện cụ thể tại thời điểm xảy ra vụ việc để xem xét thấu đáo động cơ, mục đích của bị cáo.

Cụ thể, trước thời điểm triển khai phương án, giai đoạn từ những năm 2011 đến 2018, tình trạng khai thác, vận chuyển trái phép gỗ nghiến cổ thụ hàng nghìn năm tuổi ở rừng đặc dụng Phong Quang diễn ra hết sức phức tạp, bị tàn phá quá nhiều, rừng bị chảy máu nên mong muốn sớm thực hiện phương án gắn biển để bảo vệ rừng. Nhiều bài báo đã phản ánh vấn đề này như Báo Pháp luật Việt Nam, Báo Hà Giang….

Vào cuối năm 2019, khi triển khai phương án thực hiện mô hình gắn biển cây gỗ nghiến để quản lý tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Phong Quang, bị cáo và Ban Quản lý gặp rất nhiều khó khăn khách quan: thời điểm này dịch bệnh Covid-19 bắt đầu bùng phát, Nhà nước và địa phương hạn chế tập trung đông người, trong khi việc khảo sát hiện trường rừng đặc dụng đòi hỏi huy động lực lượng lớn, di chuyển nhiều và tốn nhiều thời gian. Việc khảo sát độc lập rồi mới gắn biển có nguy cơ làm chậm tiến độ, không thể hoàn thành việc quyết toán theo yêu cầu năm tài chính. Trong hoàn cảnh đó, với tinh thần trách nhiệm và mong muốn hoàn thành nhiệm vụ được giao, bị cáo đã lựa chọn phương thức tổ chức linh hoạt bằng cách thực hiện hồ sơ thanh toán trước, giữ lại kinh phí để chi thực tế trong quá trình gắn biển và lập hồ sơ quản lý. Chính vì vậy Kết luận điều tra và cáo trạng cũng đã thể hiện bị cáo không có động cơ vụ lợi gì, nhưng do làm không đúng quy trình của pháp luật nên dẫn đến phải đứng trước phiên tòa ngày hôm nay.

Bị cáo Trực cũng trình bày thêm: “Mục đích của bị cáo làm dự án là vì tâm huyết với nghề, vì phục vụ cộng đồng, vì muốn được bảo vệ rừng chứ không phải vì mục đích cá nhân, vì vụ lợi bản thân. Tuy nhiên, do năng lực còn hạn chế, thiếu cập nhật đầy đủ quy định pháp luật về quản lý tài chính và thủ tục hành chính đã dẫn đến những sai phạm nêu trong Cáo trạng.”

Tại phiên toà, vị đại diện Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hà Giang cũng cho rằng, bị cáo Hoàng Văn Trực không vì động cơ vụ lợi cho cá nhân mà vì muốn hoàn thành tốt các nhiệm vụ được cấp trên giao để chứng minh năng lực bản thân, tạo uy tín với cấp trên, bị cáo đã không thực hiện đúng, đủ chức trách nhiệm vụ của mình dẫn tới sử dụng sai mục đích nguồn kinh phí, gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước.

Cũng tại phiên toà, Luật sư Dương Lê Ước An – là luật sư bào chữa cho bị cáo Hoàng Văn Trực nêu quan điểm đối đáp với đại diện Viện kiểm sát, theo đó, luật sư đồng ý với tội danh mà Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hà Giang truy tố bị cáo Hoàng Văn Trực đã cấu thành tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” theo Điều 356 Bộ luật Hình sự. Tuy nhiên, luật sư không đồng ý với cách xác định thiệt hại về tài sản do hành vi phạm tội gây ra như nội dung cáo trạng đã nêu.

Luật sư Dương Lê Ước An nêu quan điểm về vụ án với HĐXX

Theo luật sư An, việc cơ quan tiến hành tố tụng xác định số lượng 15.144 biển đã sản xuất là “thừa” và gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước với trị giá 605.760.000 đồng là không phản ánh đúng bản chất thực tế của tài sản và không phù hợp với tiêu chí xác định thiệt hại về tài sản theo quy định pháp luật hiện hành.

Theo quy định tại khoản 1 Điều 589 Bộ luật Dân sự 2015 và điểm b khoản 1 Điều 2 Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP, thiệt hại về tài sản chỉ được xác định khi có tổn thất thực tế không thể khắc phục. Trong trường hợp này, toàn bộ 15.144 biển đã sản xuất không bị mất mát, thất thoát, hư hỏng hay tiêu hủy, mà vẫn đang được lưu kho, có thể bảo quản và vẫn giữ nguyên giá trị sử dụng. Đây là tài sản vật chất cụ thể, tồn tại thực tế, có thể được sử dụng đúng mục đích trong tương lai. Cụ thể, các biển này có thể tiếp tục được sử dụng để gắn cho các cây gỗ nghiến chưa được đánh số do bị bỏ sót trong quá trình khảo sát, mọc ở vị trí khó tiếp cận, hoặc được gắn cho các cây gỗ nghiến ở khu vực khác, hoặc được điều chuyển sử dụng cho các cây gỗ khác trong khu bảo tồn, tùy theo kế hoạch quản lý tài nguyên rừng của cơ quan có thẩm quyền. Như vậy, giá trị sử dụng của tài sản chưa bị triệt tiêu, chưa bị mất mát, mà mới chỉ tạm thời chưa được phân bổ sử dụng hết tại thời điểm kiểm tra. Ngoài ra, không có căn cứ nào chứng minh rằng số lượng biển trên đã bị sử dụng sai mục đích, đem bán, thất thoát hay hư hỏng không còn khả năng sử dụng. Việc các tài sản này vẫn còn nguyên vẹn, lưu giữ tại kho, có thể phục vụ mục tiêu bảo vệ và quản lý rừng trong thời gian tới cho thấy chúng không phải là thiệt hại thực tế.

Ngoài ra, Luật sư An cho rằng, đối với 6000 biển gỗ nghiến chưa sản xuất, trị giá 240.000.000 đồng.

Đây là phần kinh phí tương ứng với 6000 phôi biển chưa được gia công theo Hợp đồng số 84/2019/HĐKT giữa Ban Quản lý Rừng đặc dụng Phong Quang và Công ty TNHH MTV Quảng cáo Đàm Chín (BL665). Tại Điều 11.2 của hợp đồng đã thỏa thuận rõ rằng: "Trong quá trình thực hiện hợp đồng nếu có sự thay đổi về nội dung thì tiến hành gặp nhau thỏa thuận lại và làm phụ lục hợp đồng là một phần không thể tách rời hợp đồng này".

Căn cứ Biên bản thỏa thuận tạm dừng thực hiện hợp đồng ngày 28/12/2019, hai bên đã thống nhất tạm dừng sản xuất 6000 biển do xác định nhu cầu thực tế không cần sử dụng đến. Số tiền tương ứng là 240.000.000 đã được thu hồi đầy đủ.

Như vậy, đây là phần kinh phí chưa được sử dụng, không có tổn thất thực tế và đã được thu hồi. Do đó, khoản 240.000.000 đồng này không thể tính là thiệt hại. Đây là phần kinh phí chưa được sử dụng, không có tổn thất thực tế và đã được thu hồi, đồng thời việc thu hồi đã hoàn tất trước thời điểm ngày 11/01/2024 – thời điểm khởi tố vụ án. Căn cứ Điều 10 Nghị quyết 03/2020/NQ-HĐTP, không có cơ sở để xác định đây là thiệt hại của Nhà nước. Do đó, khoản 240.000.000 đồng này không thể tính là thiệt hại làm căn cứ xử lý hình sự hoặc xác định khung hình phạt.

Bên cạnh việc xác định thiệt hại về hai khoản tiền trên, luật sư An cũng cho rằng, cơ quan tố tụng xác định một số khoản chi khác là chưa chính xác.

“Việc đánh giá không đúng bản chất các khoản mục này có thể dẫn đến xác định sai hậu quả của tội phạm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của bị cáo trong quá trình xét xử. Kính đề nghị HĐXX xác định lại giá trị thiệt hại ngân sách Nhà nước là 52.744.328 đồng” – luật sư An kiến nghị với HĐXX.

Nhận định về vụ án, chủ toạ phiên toà xác định, trong vụ án này các bị cáo không có động cơ vụ lợi, nhưng do không triển khai theo quy định của pháp luật mới dẫn đến việc sai sót. Đây cũng là bài học trong công tác quản lý rừng. Quá trình truy tố Viện kiểm sát đã xác định đầy đủ các tình tiết của vụ án và hành vi của các bị cáo, đồng thời, các bị cáo cũng đã nhận thức rõ được hành vi vi phạm của mình tại phiên toà. Các bị cáo đều có nhân thân tốt, có nhiều tình tiết giảm nhẹ, do vậy, HĐXX đã chấp nhận đề nghị mức án mà Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hà Giang đưa ra.