Ngôi làng này được địa phương quy hoạch thành nơi định cư, kết hợp làm du lịch cộng đồng mang “hơi thở” bản sắc người Mông thu nhỏ, tạo điểm nhấn kiến trúc, văn hóa của một dân tộc cần cù, chăm chỉ. Họ chính là những người hàng ngày đang biến bốn bề màu đá xám nơi miền biên viễn thành nơi đáng để đến và trải nghiệm bậc nhất thế giới.

Cách dòng sông Nho Quế trong xanh, hiền hòa khoảng chừng 1km, làng văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ, xã Mèo Vạc (tỉnh Tuyên Quang) hiện lên như một bức tranh có vẻ đẹp cổ kính, cùng màu sắc hiện đại của những ánh đèn trang trí.

Theo thống kê của Ban quản lý làng văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ, năm 2024 làng đã thu hút 110 nghìn lượt khách đến tham quan và nghỉ dưỡng. Riêng trong 6 tháng đầu năm 2025, đạt hơn 51.000 lượt người đến đây, số khách lưu trú qua đêm là 30.200 khách, trong đó khách nước ngoài trên 12.500 người. Doanh thu 6 tháng ước tính đạt trên 15 tỷ đồng.

Từ số liệu trên có thể minh chứng sức hút của làng văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông những năm gần đây rất mạnh mẽ.

Trao đổi với phóng viên Báo Pháp luật Việt Nam, ông Chu Minh Quang – Giám đốc Trung tâm Dịch vụ công xã Mèo Vạc, kiêm Trưởng Làng Văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ cho hay, ý tưởng hình thành Làng Văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ xuất phát từ chủ trương của tỉnh Hà Giang (trước khi điều chỉnh địa giới hành chính) nhằm bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào Mông, đồng thời tạo sinh kế, nâng cao thu nhập cho người dân vùng Cao nguyên đá Đồng Văn.

Theo ông Quang, mục tiêu của địa phương là xây dựng một mô hình “du lịch cộng đồng kiểu mẫu” - nơi người dân trực tiếp làm du lịch, vừa gìn giữ phong tục, kiến trúc, ẩm thực, lễ hội truyền thống, vừa mang đến cho du khách những trải nghiệm thực tế về đời sống người Mông.

“Theo tôi được biết hiện nay, trên vùng Cao nguyên đá Đồng Văn, mô hình du lịch cộng đồng người Mông được hình thành và hoạt động ở 4 địa phương chính gồm: Pả Vi, Sủng Là, Lao Xa (Hà Giang cũ) — trong đó Pả Vi Hạ là làng được đầu tư đồng bộ, đạt hiệu quả vận hành cao nhất, được công nhận là “Điểm du lịch cộng đồng tiêu biểu cấp tỉnh” và vinh danh “Điểm du lịch cộng đồng tốt nhất Việt Nam năm 2025”, ông Quang chia sẻ.

Làng được hình thành theo Quyết định số 2076/QĐ-UBND ngày 7/9/2016 của UBND tỉnh Hà Giang, chính thức đi vào hoạt động từ tháng 4 năm 2019. Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính năm 2025, làng thuộc xã Mèo Vạc, tỉnh Tuyên Quang.

Theo đánh giá, sau hơn 5 năm hoạt động, có thể khẳng định mô hình Làng Văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ đạt hiệu quả rõ rệt cả về kinh tế, văn hóa và xã hội. Hàng năm, Làng đón từ 100.000 – 120.000 lượt khách, trong đó khoảng 50% là khách quốc tế.

Doanh thu dịch vụ ước đạt trên 28 tỷ đồng/năm, tạo việc làm ổn định cho 60 lao động, phần lớn là người địa phương. Người dân có thêm thu nhập, nâng cao ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa, cải thiện đời sống và môi trường.

Theo ông Chu Minh Quang, về khuôn khổ xây dựng và văn hóa, mỗi hộ tham gia kinh doanh đều phải tuân thủ nghiêm “Nội quy, phương án tổ chức kinh doanh dịch vụ phục vụ du lịch” do Ban Quản lý làng ban hành. Các yêu cầu gồm: Kiến trúc nhà ở, homestay giữ nguyên kiểu dáng nhà trình tường, mái ngói âm dương truyền thống của người Mông; Không tự ý cơi nới, thay đổi kết cấu hoặc phá vỡ cảnh quan làng;

Trang phục, ẩm thực, phong tục, sản phẩm thủ công đều phải mang đặc trưng văn hóa dân tộc; Mọi cơ sở lưu trú phải đạt chuẩn an toàn, vệ sinh, an ninh, phòng cháy chữa cháy, bảo vệ môi trường.

Nhờ vậy, diện mạo Làng luôn hài hòa, đồng nhất, đậm chất Mông Hà Giang xưa, tạo nên sức hấp dẫn riêng đối với du khách trong và ngoài nước.

Chị Hồng Nhật Vi, chủ Homestay, Vi Vi là cô gái người Mông ở Mèo Vạc không theo đuổi giảng đường Đại học để bám trụ lại dải đất màu đá xám này. Tốt nghiệp THPT, cô gái được bác ruột đầu tư vốn, còn mọi ý tưởng từ trang trí kiến trúc, tìm kiếm khách hàng và vận hành đều do một mình cô thực hiện.

“Năm 2019, homestay của gia đình mình bắt đầu đi vào hoạt động, nhưng được vài tháng thì dịch Covid-19 ập đến. Mọi hoạt động kinh doanh trì trệ, nhân công làm thuê phải tạm thời nghỉ việc. Hàng ngày, một mình mình tự dọn dẹp sân vườn và vệ sinh phòng, đến năm 2022 khi du lịch dần phục hồi mình mới bắt đầu tìm người làm lại, tích cực quảng bá homestay trên các nền tảng tikTok, Facebook…”, chị Vi chia sẻ.

Theo chị Vi, tất cả các nhân viên của chị đều là người Mông bản địa, trước khi vào làm việc được tập huấn cách nấu ăn sao cho đúng bản sắc người Mông, hướng dẫn, giới thiệu để du khách hiểu được phong tục, tập quán của đồng bào.

Với anh Sùng Quốc Bình, chủ Homestay Little Yen’s thì nghề làm du lịch lại là cơ duyên. Bởi người có ý tưởng làm du lịch cộng đồng ban đầu là chị gái của Bình – Sùng Thị Yến.

Anh Bình kể, trước đó Nhà nước khuyến khích các hộ gia đình đăng ký xây dựng và kinh doanh homestay tại thôn Pả Vi Hạ thì có rất ít người đăng ký, bởi sợ làm sẽ thất bại. Lúc này, chị Yến là giáo viên Tiếng Anh tại một trường học, đồng thời làm thêm cho tổ chức Planet Water Foundation (một tổ chức phi lợi nhuận giúp giải quyết tình trạng thiếu nước toàn cầu thông qua việc thực hiện các chương trình giáo dục vệ sinh và cung cấp nước sạch), quá trình làm việc một số chuyên gia nước ngoài làm cùng khuyên Yến đăng ký làm du lịch ở làng, nên cô mới quyết tâm bàn với gia đình bắt tay vào làm, còn người trực tiếp quản lý là anh Bình.

“Lúc này, mình mới đi nghĩa vụ quân sự về, gia đình còn thiếu thốn đủ bề, khi cùng đưa ra quyết định, cả nhà đã bàn rồi mang sổ đỏ cắm vay 3 tỷ đồng để xây dựng homestay. Đen đủi nỗi, mới làm xong đi vào vận hành được một thời gian ngắn ngủi thì dịch Covid-19 kéo đến. Để có tiền trả lãi ngân hàng, mình phải bất chấp xuống thành phố Hà Giang (cũ) làm thuê”, anh Bình kể.

Anh Bình bảo, dịch bệnh đi qua cũng là khi công việc kinh doanh của gia đình anh hồi sinh. Trung bình hiện nay, doanh thu của gia đình một tháng khoảng 20-25 triệu đồng.

Nói về bí quyết làm du lịch của gia đình mình, anh Bình cho hay: “Nhằm hướng đến sự hài lòng của du khách khi đến làng Mông là để trải nghiệm văn hóa dân tộc thiểu số, mỗi khi có khách đến chúng tôi đều mặc trang phục người Mông đón khách. Trường hợp khách có nhu cầu ăn cơm ngoài trời, chúng tôi tổ chức các trò chơi dân gian, mời nghệ nhân biểu diễn các tiết mục thổi khèn, thổi lá, thậm chí cho họ trải nghiệm bằng cách tự xay mèn mén bằng cối đá xưa...”.

Ông Hoàng Văn Hùng - Chủ tịch UBND xã Mèo Vạc cho biết: “Thời gian qua, UBND xã Mèo Vạc và Ban Quản lý Làng thường xuyên tổ chức tập huấn, tuyên truyền, hướng dẫn các hộ kinh doanh về kỹ năng phục vụ du khách, vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm, ứng xử văn minh du lịch.

Đồng thời, vào các dịp lễ hội, duy trì các hoạt động trải nghiệm một số công đoạn của nghề dệt lanh, làm khèn, đan quẩy tấu, biểu diễn văn nghệ dân gian, góp phần tái hiện đời sống văn hóa người Mông ngay trong hoạt động du lịch”.

Với sự đồng hành của các cấp, ngành, người dân và doanh nghiệp, Làng Văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ được kỳ vọng sẽ tiếp tục là điểm sáng về du lịch cộng đồng gắn với bản sắc, văn minh và phát triển bền vững.

Mời độc giả đón đọc kỳ tới: Bài 3 - Tận dụng lợi thế vùng, nhiều ngôi làng trở thành “điểm sáng” du lịch.

Thực hiện: Phàn Giào Họ

Đồ họa: Giào Họ