Trong những năm qua, du lịch đã trở thành điểm nhấn phát triển ngành dịch vụ ở Sơn La nói chung và Mộc Châu, Tà Xùa nói riêng. Trong 9 tháng đầu năm 2023, tổng lượng khách đến Sơn La đạt 4,1 triệu lượt người, vượt 5,4% so với kế hoạch năm 2023 đề ra, doanh thu ước đạt 4.310 tỷ đồng, vượt 33,2% so với kế hoạch 2023 đề ra. Khu du lịch quốc gia Mộc Châu lần thứ 2 được vinh danh "Điểm đến thiên nhiên khu vực hàng đầu Việt Nam và châu Á 2023".

Để đạt được những thành tựu, những con số biết nói ấy là sự vào cuộc nỗ lực của Tỉnh ủy, UBND tỉnh Sơn La, các sở, ngành và các huyện phát triển du lịch như Mộc Châu, Bắc Yên (Tà Xùa)… Tuy nhiên, đi kèm những hình ảnh đẹp, những dòng tâm trạng hoa mỹ trên mạng xã hội là thực trạng Homestay vi phạm về xây dựng đang diễn ra “nhức nhối” tại Mộc Châu, Bắc Yên. Trong khi hành lang pháp lý để quản chặt cũng như tạo tiền đề để loại hình du lịch này phát triển thì “chưa theo kịp thực tiễn”, dẫn đến mỗi địa phương quản theo một cách, doanh nghiệp, cá nhân đầu tư thì chạy theo lợi nhuận mà “mặc sức vi phạm”.

Chính vì vậy, Pháp luật Plus - Báo Pháp luật Việt Nam khởi đăng loạt bài "Quản lý, phát triển du lịch Homestay ở Tây Bắc" để làm rõ những thực trạng, đánh giá nguyên nhân và đưa ra giải pháp để quản lý, phát triển tốt nhất loại hình du lịch này.

Mộc Châu là nơi khi bất kì ai đã dừng chân ngắm cảnh sắc, thưởng thức ẩm thực cũng mong muốn sẽ được nhiều lần trở lại. Bởi có những điều kiện riêng biệt mà không phải địa phương nào cũng có được, nơi đây có đầy đủ điều kiện phát triển du lịch khi được “mẹ thiên nhiên” ưu đãi.

Không chỉ vậy, Mộc Châu - Một vùng đất hiền hòa, người dân hiếu khách cùng khung cảnh thiên nhiên yên bình, mang đến cho du khách sự an tâm, sự thư thái… ấm áp và thơ mộng nơi miền Tây Bắc tổ quốc.

Năm 2022, Khu du lịch quốc gia Mộc Châu đã được Tổ chức giải thưởng Du lịch Thế giới vinh danh là Điểm đến thiên nhiên hàng đầu Việt Nam, Điểm đến thiên nhiên khu vực hàng đầu châu Á và Điểm đến thiên nhiên hàng đầu thế giới. Việc tiếp tục được vinh danh trong năm 2023 là cơ hội để tiếp tục xây dựng hình ảnh, thương hiệu, phát triển du lịch Sơn La bền vững và hội nhập, phát triển khu du lịch quốc gia Mộc Châu trở thành một trong những điểm đến hàng đầu của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Được biết, hiện nay trên địa bàn huyện Mộc Châu có 17 dự án thuộc lĩnh vực du lịch, dịch vụ với tổng mức đầu tư trên 3.761 tỷ đồng; 5 dự án đầu tư tại Khu du lịch quốc gia Mộc Châu với tổng mức đầu tư đạt trên 1.330 tỷ đồng. Toàn huyện có 295 cơ sở lưu trú; trong đó có 1 khách sạn 4 sao, 1 resort, 9 khách sạn từ 1-3 sao; trên 400 cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống, mua sắm; 16 doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ du lịch, lữ hành, từng bước đáp ứng nhu cầu của du khách. Năm 2022, lượng khách du lịch đến Mộc Châu đạt trên 1,5 triệu lượt người, doanh thu xã hội đạt hơn 1.700 tỷ đồng; 9 tháng đầu năm 2023 thu hút được trên 1,5 triệu lượt khách du lịch (doanh thu đạt trên 1.681 tỷ đồng).

Phải có mặt tại Mộc Châu những dịp nghỉ lễ lớn như: 30/4, 2/9, Tết dương lịch…mới có thể thấy sự yêu quý “Viên minh châu” của hàng vạn du khách khi đến nơi đây. Hàng quán tấp nập, du khách mãn nhãn với cảnh sắc nơi đây… nhu cầu dịch vụ lưu trú những dịp lễ tăng lên đột biến, là khi ấy “cầu đã vượt cung”.

Gặp chị Linh Thị Lê - du khách Hà Nội những ngày cuối tháng 10/2023 tại Thị trấn Mộc Châu, chị chia sẻ: “Đây là lần đầu tiên tôi được bước chân đến mảnh đất này. Tôi thấy con người nơi đây dễ mến, mọi người nhiệt tình về hướng dẫn chỉ cho chúng tôi những điểm du lịch mới. Việc đặt phòng nghỉ khá dễ dàng, giá phòng cũng không quá cao, không như đợt nghỉ lễ 2/9 vừa rồi, tôi không để đặt được phòng vì người dân đi du lịch quá đông.

Hôm qua thì tôi đã đi tham quan tại rừng thông Bản Áng, đi vào thăm vườn mận ở Mu Náu, hôm nay thì tôi đến với cầu kính Mộc Châu để trải nghiệm cảm giác mới. Mộc Châu quá đẹp đối với tôi, tôi sẽ còn quay trở lại nơi đây để tiếp tục khám phá mảnh đất thú vị này”.

Có thể thấy, khi nhu cầu về lưu trú tăng cao, thì đương nhiên sẽ có cung để đáp ứng, chính vì vậy, chỉ trong 2-3 năm qua, hàng loạt Homestay tại Mộc Châu đã xuất hiện để đáp ứng phục vụ số lượng khách này.

Vậy, Homestay là gì?Homestay (còn gọi là dân túc hay tá túc nhà dân) là một hình thức tiếp đón và lưu trú (bố trí chỗ nghỉ ngơi, nơi ăn chỗ nghỉ) của khách du lịch theo cách thức bình dân, theo hình thức lưu trú này thì người dân địa phương chia sẻ nơi ở với du khách ở nơi mà du khách đang đi du lịch có nhu cầu dừng chân nghỉ ngơi.

Tại Mộc Châu, khu vực xuất hiện nhiều Homestay nhất có thể kể đến như Mu Náu (xã Mường Sang), Bản Áng (Đông Sang), Phiêng Luông… Chính vì nhu cầu phát triển như vậy, người dân có đất ở Mộc Châu đã xoay chuyển mô hình kinh tế, sang đầu tư Homstay, hoặc những nhà đầu tư ở các tỉnh thành phố khác cũng về Mộc Châu đầu tư, kiếm lợi nhuận.

Trước nhu cầu lớn như vậy, đương nhiên việc mua/bán chuyển nhượng đất nông nghiệp, đất lâm nghiệp, đất rừng, đất thổ cư ở Mộc Châu cũng diễn ra vô cùng “nhộn nhịp”.

Có cầu ắt sẽ có cung. Trên nhiều trang mạng mua bán đất, thì việc mua/bán đất ở Mu Náu (xã Mường Sang, Mộc Châu) được nhiều người rao bán với diện tích từ 200m2 - hơn 10.000m2, với mức giá thì vô cùng. Hay có những ông chủ rao bán luôn cả Homestay với tổng diện tích 10.707m2 (có 400m2 đất thổ cư) số tiền 18 tỷ đồng, hiện trạng đã có sẵn công trình du lịch khai thác.

Với mục tiêu là kinh doanh Homestay nên các chủ đầu tư đã chuẩn bị các hạng mục như nhà lắp ghép, công trình tạm, lều… để nhanh chóng đi vào khai thác, thu hồi vốn. Vì vậy, việc công trình vi phạm “xuất hiện” nhanh là điều dễ hiểu.

Chỉ tính trong 9 tháng đầu năm 2023, huyện Mộc Châu tiếp nhận 25 hồ sơ trình xử phạt vi phạm hành chính (số tiền phạt 608 triệu đồng). Đáng chú ý, chỉ tính riêng tại Thị trấn Mộc Châu có 9 Homestay vi phạm, buộc cưỡng chế như: Tiểu khu Bản Mòn (hộ ông Hoàng Tuấn Anh) có 9 Bugalow vi phạm; Tiểu khu 4, hộ ông Nguyễn Văn Vị có 10/10 Bugalow vi phạm; Homestay Lưng Đồi; Homestay Hoa Sữa…

Qua các con số kể trên, có thể thấy tình trạng nhức nhối trong công tác quản lý xây dựng công trình Homestay trên địa bàn huyện Mộc Châu.

Tà Xùa - Nằm tại một xã vùng cao xa xôi thuộc huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La, Tà Xùa có tổng diện tích khoảng 44km2 nằm trên độ cao từ 1.500m đến 2.000m so với mực nước biển.

Nơi đây còn được bao bọc bởi những dãy núi nhỏ của huyện Bắc Yên, bốn bề được bao bọc bởi dãy núi cao nên thung lũng của Tà Xùa luôn xuất hiện sương mù dày đặc, những dải mây uốn lượn. Với đặc điểm riêng biệt như vậy, nên những năm qua Tà Xùa đã trở thành “thiên đường mây”, một điểm du lịch thu hút đông đảo du khách.

Chính bởi sự hiểm trở riêng biệt nên dịch vụ lưu trú tại Tà Xùa vẫn còn hoang sơ, không đa dạng và phong phú như những địa điểm du lịch khác. Khi đến với Tà Xùa, người dân, du khách thường lưu trú tại nhà dân, những căn nhà homestay hoặc cắm trại ngủ qua đêm ở ngoài trời. Giá phòng homestay ở đây cũng rất bình dân từ 100.000 – 600.000 đồng/đêm. Bạn có thể tham khảo một số những homestay như Tà Xùa Hill, Tà Xùa Mây Homestay, Trà Mây Homestay, Pơ Mu Homestay…

Tuy nhiên, nắm bắt được cơ hội đầu tư sinh lợi này, nhiều cá nhân cũng tham gia đầu tư xây dựng các cơ sở lưu trú, Homestay… để phục vụ khách du lịch ưa mạo hiểm. Nhưng, không phải “ông chủ” nào cũng đầu tư xây dựng bài bản, đúng quy hoạch, đúng quy định pháp luật.

Những năm qua, đáp ứng nhu cầu của du khách đến tham quan, từ năm 2015 đến nay, trên địa bàn 4 xã Tà Xùa, Phiêng Ban, Làng Chếu, Háng Đồng, có 78 chủ công trình đã và đang đầu tư xây dựng 95 công trình cơ sở lưu trú, kinh doanh ăn uống, khu vui chơi giải trí… phục vụ hoạt động du lịch. Tổng diện tích sử dụng đất là 113.115,9 m2.

Riêng xã Tà Xùa ghi nhận 51 công trình vi phạm, trong đó có những công trình đã khắc phục như: Tao Coffee and Home (Nguyễn Hoài Anh) tại Bản Trò A; Một nhà khung gỗ lợp Fibroximang diện tích khoảng 20m2 tại cơ sở Mando Homstay (Doãn Hồng Dương); 1 khung sắt, mái bạt diện tích khoảng 30m2 tại cơ sở Pao Quán (A Thưởng). Những công trình còn lại là đã khắc phục một phần theo quyết định xử phạt; một số đã lập hồ sơ;…

Để xảy ra vi phạm kể trên, UBND huyện Bắc Yên đã triển khai kiểm điểm tập thể đối với 7 đơn vị gồm: Phòng Văn hóa và Thông tin, Phòng TN&MT, Phòng Kinh tế và Hạ tầng; UBND các xã Tà Xùa, Háng Đồng, Làng Chếu, Phiêng Ban. Cùng với đó có 19 cá nhân phải kiểm điểm, xem xét trách nhiệm là 31 đồng chí.

Được biết tháng 7/2022, Thường trực Tỉnh ủy tỉnh Sơn La đã có ý kiến chỉ đạo huyện Bắc Yên phối hợp các sở, ngành trong việc rà soát, tổ chức lập quy hoạch khu vực Tà Xùa, Háng Đồng để quản lý đất đai, thu hút đầu tư, phát triển du lịch theo đúng quy định, đúng định hướng và có tầm nhìn dài hạn.

Trong khi đó, theo thống kê của Sở Văn hóa - Thể thao & Du lịch tỉnh Yên Bái, trên địa bàn có hơn 200 homestay, tập trung chủ yếu tại các địa phương có thế mạnh về du lịch như Yên Bình, Nghĩa Lộ, Trạm Tấu, Mù Cang Chải. Qua rà soát, huyện Mù Cang Chải có khoảng 104 homestay, hơn 50% các trong số này chưa hoàn thiện các thủ tục về việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất, phòng cháy chữa cháy… để cấp phép hoạt động.

Sa Pa (Lào Cai) cũng xảy ra tình trạng tương tự khi tốc độ homestay phát triển nhanh chóng. Thống kê cho thấy, năm 2010, Sa Pa chỉ có 94 homestay, đến năm 2022 là 364 cơ sở.

Còn tiếp…

Vũ Quang – Ngọc Huy – Đình Quyết - Lê Hải